بایدها و نبایدهای «نذر»
به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، با شروع ماه محرم یکی از مسائلی که خیلی پر رنگ می‌شود بحث نذر است.
نذر از جمله اموری است که در شرع وارد شده و بواسطه آن اموری که بر انسان واجب نیست، واجب می‌شود.
نذر در اصطلاح فقهى به این معنا است که انسان ملتزم شود كار خیرى را براى خدا به‌جا آورد یا كارى را كه ترک آن بهتر است، براى خدا ترک نماید. نذر دو گونه است: نذر مشروط و مطلق.
آنچه که معمولا مرسوم است نذر مشروط است؛ مثلا شخص نذر می‌کند که اگر مریضش خوب شد به فقیر صدقه دهد یا کار خیر دیگری را انجام دهد. نذر مطلق هم در مقابل چیزی نیست و شخص نذر می‌کند که کار خیری را انجام دهد یا کار ناپسندی را ترک کند.
چند نکته درباره نذر از اهمیت خاصی برخوردار است که بدون آن‌ها عمل به نذر لازم نیست و در برخی از موارد اصلا نذر محقق نمی‌شود.
1- در نذر، کاری که انسان قصد می‌کند انجام دهد یا ترک کند، باید دارای رجحان باشد؛ مثلا اگر نذر می‌کند که کاری را ترک کند، ترک آن باید دارای اولویت باشد؛ مثل ترک سیگار. یا اگر نذر می‌کند کاری را انجام دهد باید آن کار رجحان و مزیتی داشته باشد؛ مثل روزه گرفتن یا کمک به فقیر. بنابراین اگر اینگونه نباشد و یا اینکه رجحان در عدم انجام و عدم ترک باشد، چنین نذری صحیح نیست.
2- یکی از شرایط صحت نذر قدرت داشتن بر انجام نذر است. بنابراین کسی که توان راه رفتن ندارد اگر نذر کند که مثلا پیاده به کربلا برود نذرش صحیح نیست.
3- در نذر، آن طور که نذر کرده باید عمل کند؛ مثلا اگر نذر کرده که مثلا در روز عاشورا عدس پلو بدهد باید همانگونه عمل کند و نمی‌تواند بجای آن، قیمه بدهد یا به جای عاشورا در تاسوعا نذرش را ادا کند.
4- یکی از نکات مهم در باب نذر این است که در نذر باید صیغه خوانده شود و به هر زبانی هم باشد کافی است؛ آن چه که در صیغه نذر مهم است این است که باید این جمله گفته شود که «"برای خدا بر من است" که مثلا اگر مریض خوب شد صدقه بدهد.» نکته اساسی عبارت "برای خدا است" که اگر گفته نشود- به اتفاق تمام فقها- نذر شرعی منعقد نشده و عمل به نذر واجب نیست. از این رو و با توجه به اینکه بیشتر مردم از این مسئله آگاهی ندارند و به این صورت نذر نمی‌کنند، عمل کردن به اکثر نذرها واجب نیست؛ برای اینکه اصلا نذر شرعی منعقد نشده است.
استفتا از مراجع تقلید درباره عدم توانایی مالی درانجام نذر
اگر شخصی نذری کرده باشد به صورت شرعی ، مثلا محرم هر سال یک گوسفند قربانی کند ولی بعد از چند سال توانایی خرید نداشته باشد، آیا باید قرض یا وام بگیرد یا تکلیفی ندارد؟
پاسخ مراجع:
آیت الله خامنه‌ای: اگر صيغه مخصوص نذر را ـ كه در رساله‌هاى عمليه ذكر شده است ـ نخوانده‌ايد، عمل به آن لازم نيست.
آیت الله مکارم : اگر توانايى ندارند، ساقط مىشود و اگر بتوانند وام یا قرض را به راحتى ادا كنند، وام یا قرض بگيرند.
آیت الله فاضل: اگر در بعضی از سال ها قدرت مالی بر انجام نذر نداشته باشد، واجب بودن نذر در آن سال ساقط می‌شود و ادا کردن نذر واجب نیست و لازم نیست برای انجام نذر قرض یا وام بگیرد.
آیت الله سیستانی: لازم نیست و اگر قدرت نداشته باشد نذر منحل می شود.
آیت الله وحید: هر سالی که قدرت و تمکن مالی ندارد در آن سال چیزی به عهده او نیست.
(استفتا از سایت مراجع عظام به نقل از کانال نشر احکام)
نذر زن بدون اجازه شوهر
درباره نذر زن بدون اجازه شوهر، نظرات فقها متفاوت است که بدین شرح است:
۱- نذر زن، بدون اجازه شوهر، باطل است.
۲- نذر زن اگر مزاحم حقوق شوهر باشد، بى‌‌اجازۀ او باطل است.
۳-اگر نذر زن مزاحم حقوق شوهر باشد، بدون اذن او [در همه حالات] باطل است و بنابر احتیاط واجب در اموال خودش نیز (غیر از حج، زکات، صله رحم و احسان به پدر و مادر) با اذن شوهر نذر کند.
۴- اگر شوهر از نذر کردن زن جلوگیرى نماید، زن نمى‌تواند نذر کند، مگر اینکه وفای به نذرش مُنافى با حقّ شوهر نباشد.
۵- نذر زن بدون اجازۀ شوهر بنابر احتیاط واجب وضعاً منعقد مىشود.(یعنی هر چند جایز نیست، اما صحیح است.)
نذر فرزند بدون اذن پدر و مادر
در نذر فرزند، اذن پدر و مادر شرط نیست ولی اگر او را نهی کنند - و به نظر برخی فقها این نهی از روی دلسوزی باشد- نذر باطل می‌شود.
کفاره نذر
اگر کسی عمدا و از روی اختیار به نذری که کرده عمل نکند باید کفاره بدهد. اینکه کفاره تخلف از نذر چیست، از مسائل اختلافی بین فقها است. برخی کفاره آن را کفاره قسم می‌دانند؛ یعنی یک بنده آزاد کند، یا ده فقیر را سیر کند یا آنان را بپوشاند؛ و اگر اینها را نتواند انجام دهد، باید سه روز پی‌درپی روزه بگیرد.
برخی دیگر کفاره آن را کفاره افطار عمدی روزه ماه رمضان می‌دانند؛ یعنی یکی از این سه چیز: آزاد کردن بنده، اطعام شصت فقیر و دوماه پی در پی روزه گرفتن.
کلام پایانی
در پایان ذکر این نکته شایسته است که انسان هر موقع خواست نذر کند، نیاز نیست که خود را به تکلف بیندازد و نذری کند که با مشقت آن را انجام دهد و از طرفی نیاز نیست مدتی طولانی نذر کند؛ مثلا نذر کند که هر سال در زمانی مشخص غذایی خاص را اطعام کند بلکه می‌تواند به صورت کلی نذر کند و متعلق نذر را محدود نکند که به سختی بیفتد. گاهی اوقات نذر یک صلوات و یا مقداری صدقه می‌تواند انسان را به حاجتش برساند.
ناگفته نماند که هر چه عمل سخت‌تر باشد اجر بیشتری خواهد داشت که البته نیت در اینجا خیلی شرط است؛ ولی سخن در این است که انسان کاری را که بر او واجب نیست بر خود واجب نکند که با مشقت بخواهد آن را انجام دهد. چه بسا این سختی باعث شود که عمل را انجام ندهد و در نتیجه مرتکب معصیت شود و کفاره نیز به گردنش بیاید./999/ی۷۰۳/س
بابک شکورزاده