قلم؛ رازدار بشر و خزانه‌دار علوم
به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، نسل آدمی برای ابراز عواطف و احساسات درونی و خواسته‌ها و دستورات و بازدهی اندوخته‌های فکری و ابراز نظرات و عقاید خویش، نیازمند به ابزار و وسایلی است که عمده‌ترین آنها زبان و قلم است.
گرچه از راه‌های دیگری نیز همچون ایما و اشاره و... می‌توان منظور و مقصود و پیام خود را به همنوعان رساند؛ اما در اکثر موارد زبان و قلم مورد استفاده قرار می‌گیرد و از این دو وسیله، قلم اهمیت بیشتری دارد، چون اثرش جاودان و ماندگار است و نوشته به عنوان سند زنده تا آخرین دوران حیات بشر باقی می‌ماند.
اثر زبان که به‌صورت خطابه، سخنرانی، درس، مصاحبه و... ارائه می‌شود، اگر در قید کتابت در نیاید تأثیرش همیشگی نیست، در مرور زمان کمکم از ذهن‌ها محو می‌شود و برای نسل‌های آتی چیزی از آن باقی نمی‌ماند. «ما حفظ فرّ و ما کتب قرّ» هر آنچه به حافظه سپرده شود از بین می‌رود، ولی آنچه در نوشته درآید برای همیشه باقی می‌ماند.
می‌گویند: محدّث قمی (ه) در سفر بعد از صرف غذا مشغول نوشتن می‌شد، یاران و هم‌سفرانش به وی می‌گفتند: حاج‌آقا! بگذار خستگی بگیریم و از این طرف و آن طرف گفت و شنود کنیم. ایشان در جواب می‌فرمود: بگذارید بنویسم، چون شما می‌روید و زیر خاک مدفون می‌شوید، امّا نوشته‌های من نسل اندر نسل باقی می‌ماند.
خداوند در قرآن کریم اهمیت قلم و نگارش را چنان صریح و با تأکید بیان می‌کند که به قلم و آنچه می‌نگارد سوگند یاد می‌کند: «ن والقلم وما یسطرون.»
بر اهل سواد پوشیده نیست که محکم‌ترین و بالاترین تأکید، سوگند یاد کردن است، آن‌هم به یک امر مهم و عظیم، عظمت و اهمیت قلم و آنچه می‌نگارد در این است که سرچشمه پیدایش تمدن‌های انسانی، پیشرفت و تکامل علوم، بیداری اندیشه‌ها و افکار و شکل گرفتن مذهب‌ها و سرچشمه هدایت و آگاهی بشر است.
گردش نیش قلم بر صفحه کاغذ، سرنوشت بشر را رقم می‌زند؛ ازاین‌رو پیروزی و شکست جوامع انسانی به نوک قلم‌ها بسته است.
قلم، حافظ علوم و دانش‌ها، پاسدار افکار اندیشمندان، حلقه اتصال فکر علما، پل ارتباطی گذشته و آینده بشر است و حتی ارتباط آسمان و زمین نیز از طریق لوح و قلم حاصل شده است. قلم، انسان‌هایی را که جدا از هم از نظر زمان و مکان زندگی می‌کنند، پیوند می‌دهد.
قلم، رازدار بشر و خزانه‌دار علوم و جمع‌آوری‌کننده تجربیات قرون و اعصار است. اگر قرآن به آن سوگند یاد می‌کند، به همین دلیل است؛ زیرا همیشه سوگند به یک امر بسیار عظیم و پرارزش یاد می‌شود.
در نخستین آیاتی که بر قلب مبارک پیامبر (ص) نازل شده است بعد از ذکر نعمت بزرگ خلقت و آفرینش، بر مسأله علم و قلم تکیه شده است، «الذی علّم بالقلم.»
اولین مخلوق خداوند قلم است و اولین کسی که قلم به دست گرفت و با آن خط نوشت «ادریس» است و اینکه اولین قلم به دست یکی از انبیا و پیامبران الهی است، دلیل محکمی است بر تقّدس قلم و اهمیت نویسندگی.
حضرت امام صادق (ع) در روزگاری که کسی جرأت نداشت به تدوین حدیث بپردازد، مردم را تحریک و تحریص بر تدوین علوم کرد و در نتیجه از میان شاگردانش کسانی مانند ابان بن تغلب، کتاب «معانی القرآن» و مفضل بن عمر کتاب «توحید» و جابر بن حیان کتاب «شیمی» را نوشت.
همچنین غیر از اینها افراد دیگری به تألیفات بسیاری پرداختند، مانند زراره بن اعین، ابی بصیر، محمد بن مسلم، اسماعیل بن خالد و امثال آنها تا جایی که کار تألیف در زمان امام صادق (ع) بالا گرفت و چهارصد شاگرد از امام صادق (ع) چهارصد کتاب (در موضوعات مختلف) نوشتند.
از همین‌جا بود که جنبش و حرکت نویسندگی در جهان اسلام آزاد شد و تنها محرّک این نهضت و جنبش در تاریخ اسلام، امام ششم شیعیان بود؛ اما مورّخان این نهضت مقدس و جنبش اصیل اسلامی را نادیده می‌گیرند.
قلم گویای عواطف و ترجمان خرد آدمی است، قلم بنیان‌گذار تمدن‌های جامعه انسانی است، قلم در گریه‌های مداوم خود شرح دردهای جانکاه انسان‌ها را می‌گوید و در تبسّمی که همواره در میان دو لب دارد، نشاط و عشق و شوق حیات و رمز زندگی و هزار گونه زیبایی نهفته است، ولی افسوس، همین قلم هنگامی که به دست نااهل افتد از نوکش قطره‌های خون می‌چکد و تبسمش نیش خندی است بر عالی‌ترین ارزش‌های انسانی.
بنابراین قلم و نویسندگی یک پدیده بسیار مهم و ارزشمند در حیات بشری است و انسان برای رشد و شکوفایی اندیشه‌ها و تنویر افکار و القای مطالب و ایجاد روابط و حل مشکلات و معضلات جمعی و فردی در لحظه‌لحظه از عمر نیازمند قلم و نوشته است.
قلم تمدن ساز است، زبان گویای تاریخ و پل ارتباطی جوامع انسانی است، حافظ علوم و دانش‌ها است، هر دانشی که در کاغذ نباشد از بین می‌رود و تلف می‌شود، خزانه‌دار افتخارات بشر است، وسیله هدایت آدمی است، کلید زندان ملت‌های دربند است، برنده‌ترین سلاح مبارزه با مفاسد است، مأنوس‌ترین رفیق متفکران و محققان و نویسندگان است و مقدس‌ترین وسیله در خدمت بشر است.
پیامبر عزیز اسلام در ارتباط با نگارش سفارش‌های فراوان دارد، به عنوان نمونه به عناوین برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
1- نوشتن و نگارش، علم و دانش را برای انسان نگاه می‌دارد.
2- اهمیت کتاب و کتابت و مقام و منزلت کاتب را این‌گونه بیان می‌فرماید: هرکس که بمیرد و میراث او دفاتر و دوات باشد بهشت برای او واجب و شایسته و بایسته است.
3- سه صدا است که حجاب‌ها را پاره می‌کند و به پیشگاه خداوند می‌رسد، صدای گردش قلم‌های دانشمندان به هنگام نوشتن و صدای گام‌های مجاهدان در عرصه جهاد و مبارزه و صدای چرخ نخ‌ریسی زنان پاک‌دامن.
4- در حدیث دیگر قلم دانشمندان بر خون شهیدان برتری داده شده است و جهت افضلیت و برتری این است که قلم قانون الهی و ارزش‌های دینی و مذهبی را تدوین می‌کند و فلسفه شهادت و اهداف و انگیزه‌های آن و آرمان‌های شهیدان را به تصویر می‌کشد و پیام خون شهدا را به جهان بشریت ابلاغ می‌کند.
چراکه اگر قلم نباشد و قانون مکتب اسلام و ارزش‌های آن و لزوم دفاع از آن و مقام شهید و شهادت تدوین نگردد، انگیزه شهادت در کسی ایجاد نمی‌شود. زندگی شیرین است و باید شیرینی بالاتر از آن باشد تا آن فدای این شود، خون انسان‌های مؤمن و سلاح رزم مجاهدان هماره در خدمت دین و مکتب و قلم بوده است.
همه خوبی‌ها و نیکی‌ها و ارزش‌ها مدیون قلم و طبع و نشر محصول افکار نویسندگان و قلم به دستان مسؤول و متعهد است، نویسندگان و دانشمندان قلم به دست هستند که ارزش می‌آفرینند و بشریت را به ستیغ قله‌های رفعت و غرور و ترقی و تکامل و تمدن رهنمون می‌شوند، قلم است که مقدس‌ترین وسیله در خدمت بشر است.
امام صادق (ع) تشویق‌ها و تحریک‌هایی پیرامون اهمیت قلم و نویسندگی دارند که به برخی از آنها بیان می‌شود:
1- اولین چیزی را که خداوند آفرید قلم بود.
2- بنویسید که تا ننویسید در حافظه نمی‌توانید بسپارید.
3- هر عضوی از اعضای بدن را زکاتی است و زکات دست، نگارش علوم و منافعی است که مسلمین از آن بهره‌مند شوند.
4 - هیچ گریانی را ندیدم که همچون قلم به زیبایی تبسم کند.
اگر دانستن تاریخ گذشته و فرهنگ و زبان، کلید زندان ملت‌های محبوس و دربند است، سازنده آن کلید قلم است و سازنده قلم، تفکر و اندیشه انسان، انسان‌های متفکر و اندیشمند و نویسندگان چیره‌دستان هستند که به وسیله قلم، کتاب‌ها و آثاری مفید و ارزشمند تاریخی و دینی و فرهنگی و... از خو د بر جای می‌گذارند و نسل‌های بعد از خود را با تاریخ کهن نیاکان و عادات و رسوم و فرهنگ ملّی و تاریخی‌شان چنان آگاه و مطلع می‌سازند که گویی خود در آن دوران می‌زیسته‌اند.
حضرت امام علی (ع) می‌فرماید: من از تاریخ گذشتگان و پیشینیان آن‌قدر آگاهی دارم که گویا با آنان بزرگ شده و در آن روزگار زندگی کرده‌ام؛ که از این فرمایش حضرت نیز اهمیت نوشتن و خواندن استنباط می‌شود./9314/ی۷۰۳/س