بحران پيش رو جابجايي مرجعيت علوم اسلامي از ايران به خارج از کشور است
به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از دفتر تبليغات اسلامی، حجت‌الاسلام مجتبي الهي خراساني در جمع ریيس و معاونان دفتر تبليغات اسلامي اصفهان اظهار کرد: مشکلاتي که امروز فقط در فضاي علمي حوزه وجود دارد، از مرز کمبود نوانديشي يا نوآوري‌هاي قابل توجه در علوم اسلامي گذشته و بحراني که اکنون پيش رو داريم، جابجايي مرجعيت علوم اسلامي از ايران به خارج از کشور است.
وي افزود: اين مشکل تقريبا يک دهه است که جدي شده و اکنون جدي‌تر شده است، يعني مفاهيم، پارادايم‌ها و نظرياتي که در يک دهه اخير در زمينه علوم اسلامي مطرح شده، در مراکز اسلام‌شناسي و شيعه‌شناسي در کشورهايي نظير کانادا، آمريکا، انگلستان و اسرائيل توليد شده است و در سال‌هاي اخير، تفاهم نامه‌هاي وسيعي که ميان مراکز شيعه‌شناسي امضا شده و آخرين آن در سال گذشته ميان دانشگاه تل‌آويو و دانشگاه‌هاي پرينستون و آکسفورد امضا شد و فعاليت غول‌هاي علمي در پروژه‌هاي مشترک، بسيار معنادار است.
رئيس ميز توانمندسازي و توسعه علوم اسلامي ادامه داد: نمي‌خواهم بگويم که توطئه‌اي در راه است، آنها فعاليت علمي خود را انجام مي‌دهند، ولي اين مسئله باعث شده که مرجعيت علمي در علوم اسلامي، آن هم در رشته‌هايي که متعلق به حوزه است، از دست آن خارج شود و متأسفانه حوزه تحرک کافي را براي اين منظور ندارد.
وي با بيان اينکه ده‌ها مسئله پيش روي ميز توسعه و توانمندسازي علوم اسلامي قرار دارد، افزود: در سال‌هاي پاياني دهه 80، مجموعه مسائل پانزده گانه‌اي در هيئت امناي دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم مطرح شد که از جمله آنها، ضعف حوزه‌هاي علميه در پاسخ به نيازها و عدم رشد بايسته علوم اسلامي بود.
حجت‌الاسلام الهي خراساني اضافه کرد: به پيشنهاد بنده اين دو مسئله يکپارچه شد و با استحصال مسائل پيش روي علوم اسلامي، سندي تهيه و به هيئت امناي دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم تحويل داده شد؛ لذا يکي از ميزهاي تخصصي دفتر، توسعه و توانمندسازي علوم اسلامي نام گرفت. مسئله‌اي که در سند ميز ذکر شده و نقطه کانوني به شمار مي‌رود، اين است که آيا علوم اسلامي توان کافي براي پاسخ دادن به نيازها را دارد يا خير. مشکل ما اين است که پاسخ‌هاي لازم را نداريم و ريشه اين مشکل، به فقدان توان کافي در علوم اسلامي براي پاسخگويي برمي‌گردد.
وي تصريح کرد: علوم اسلامي به لحاظ محتواي علمي آمادگي کافي براي حل مسائل تازه را ندارد، چه مسائل فردي و حاکميتي و چه مسائل پيش روي انسان معاصر. از طرف ديگر نه به لحاظ تعداد و نه به لحاظ کيفيت نيروي انساني، توان لازم را براي پاسخگويي ندارد. امروز در هر مقوله‌اي که دست نياز دراز مي‌کنيم، معمولا کساني که آمادگي علمي دارند، آنقدر درگير پروژه‌هاي پژوهشي مختلف هستند که به زحمت مي‌توان آنها را براي ورود به فضاي تازه قانع ساخت.
ریيس ميز توانمندسازي و توسعه علوم اسلامي دفتر تبليغات اسلامي ادامه داد: آسيب جديدي که در دو دهه اخير پديدار شده، ورود بزرگاني است که توان عمومي خوبي در زمينه علم دارند، ولي فرصت تمرکز بر حوزه معيني را پيدا نکرده و با نوعي عام‌گرايي سراغ مسائل تازه رفته‌اند که مشکلاتي را ايجاد کرده است.
وي ضعف سوم علوم اسلامي در پاسخ به نيازها را نظام‌هاي پشتيبان خواند و افزود: آيا اصلاً نظام آموزشي حوزه مي‌تواند نيرويي را تربيت کند که براي پاسخ‌دهي به نيازها مفيد باشد يا اينکه چرخه معيوب آموزشي حوزه همچنان کساني را مي‌پرورد که داخل همين سيستم برگشته و همان رويه‌ها را تکرار مي‌کنند؟
وي بيان کرد: نظام مديريتي حوزه نمي‌تواند رصد نيازها را انجام دهد و نظام پژوهشي آن اين توان را ندارد که انگيزه‌هاي پژوهشگران را به سمت نيازها بکشاند و ميان مصرف‌کنندگان و توليدکنندگان علوم اسلامي ارتباط برقرار کند. اين نظام حتي در برخي از مقولات، خط‌کش‌ها و معيارهاي اقتباسي دارد که قابل دفاع نيست.
حجت‌الاسلام الهي خراساني اضافه کرد: امروز معيار ارزيابي پژوهشي در علوم اسلامي، تعداد مقالات تعيين شده است، در حالي که 65 درصد توليدات علوم اسلامي را کتاب تشکيل مي‌دهد و اين شاخص ناسازگار با واقعيت علوم اسلامي را همچنان اعمال مي‌کنيم.
وي با اشاره به فرهنگ علمي حاکم بر حوزه‌هاي علميه گفت: واقعيت تلخ اين است که در فضاي حوزه و علوم اسلامي همچنان توليد علم يا پاسخ به نيازها، ارزش‌گذاري مناسبي نمي‌شود. سؤال اول و آخري که از يک فاضل حوزوي مي‌پرسند، به محفوظات علمي و کتاب‌هايي که تدريس مي‌کند، برمي‌گردد؛ در اين نظام ارزشي کسي نمي‌پرسد شما چه نظريه تازه‌اي را ابداع کرده يا چه طرح تحقيقاتي داشته‌ايد که يکي از مشکلات کشور را حل کرده باشد؟
ریيس ميز توانمندسازي و توسعه علوم اسلامي دفتر تبليغات اسلامي ادامه داد: ارزشي که فضاي ارزيابي و فرهنگ عمومي حوزه براي مسئوليت‌ها و مديريت‌هاي داخل آن قائل مي‌شود، متأسفانه بيش از تراز تکريمي است که بايد براي اساتيد و محققان قائل شود. حتي در حوزه علوم اسلامي به اندازه دانشگاه هم نتوانستيم کنترل هنجارهاي علمي را به دست اساتيد بسپاريم. افراد در يک پروسه مديريتي رشد مي‌کنند، بدون اينکه توليدات علمي داشته باشند و مثلاً معاون آموزشي يا پژوهشي مي‌شوند، بنابراين کسي که مسائل و مشکلات دنياي علم را درک نمي‌کند، مديريت امور علمي را به دست مي‌گيرد.
وي افزود: در فرهنگ حوزه، ارتباط با جامعه نقص شمرده مي‌شود؛ اگر کسي درگير کاربردي‌سازي علوم اسلامي شود، مي‌گويند آدم اجرايي است؛ اگر درگير پاسخ به نيازهاي دستگاه‌هاي نظامي شود، مي‌گويند آخوند حکومتي است؛ اگر با بدنه جامعه تماس بگيرد، مي‌گويند آخوند مسجد است و همچنان پاسخ به نياز در فرهنگ عمومي حوزه در حاشيه مي‌ماند.
حجت‌الاسلام الهي خراساني با بيان اينکه اين فرهنگ دروني انعکاس بيروني نيز داشته است، گفت: مجموعه اين مشکلات باعث شده تا حوزه علميه به لحاظ مرجعيت علمي هنوز جايگاه مناسب را نداشته باشد، يعني علوم اسلامي در منظومه فرهنگستان‌هاي علوم و مجموعه نمايه‌سازي علم سهم کمي دارد. مردم و نخبگان خارج از حوزه واقعاً با ديسيپلين‌هايي که نام علوم اسلامي بر آنها گذاشته‌ايم، آشنا نيستند.
وي اضافه کرد: حوزه علميه خيلي کم و بسيار دير در چرخه تعاملات علمي حضور يافته و حدود پنج سال است که نام حوزه در ميان نهادهاي علمي کشور برده مي‌شود و تا قبل از اين، نام حوزه در همه اسناد کشور در رديف مؤسسات فرهنگي و نه مؤسسات علمي قرار داشت. بعد از جنجال عليه سند جامع علمي کشور، نام حوزه براي اولين بار در اين سند به عنوان يک نهاد علمي به رسميت شناخته شد، وگرنه در همان سند نيز حوزه در رديف مؤسسات فرهنگي که کاربست علم را مورد توجه قرار مي‌دهند، نام برده مي‌شد.
ریيس ميز توانمندسازي و توسعه علوم اسلامي دفتر تبليغات اسلامي بيان کرد: برنامه‌ها و طرح‌هاي ميز توانمندسازي و توسعه علوم اسلامي معطوف به افزايش توان پاسخگويي يا تحليل وضعيت پاسخ به نيازها يا پيش‌بيني نيازهايي است که بعداً در حوزه علوم اسلامي با آنها مواجه مي‌شويم.
وي افزود: در مجموع، 13 کلان برنامه و راهبرد اساسي براي رفع مشکلات پيش‌بيني شده است که عبارتند از: بازسازي ساختار رشته‌ها و مسائل علوم اسلامي؛ تقويت و توسعه روش‌ها و مباني تحقيق در علوم اسلامي؛ تعميق و تأمين رويکرد و روش اجتهادي در ساير علوم اسلامي يا مدل‌سازي تحقيق و حل مسئله در فلسفه، کلام، اخلاق، تفسير و حديث؛ تقويت و توسعه رويکردهايي که باعث گسترش علوم اسلامي مي‌شود، مثل مطالعات ميان رشته‌اي و رويکردهاي مضاف؛ توسعه رويکردهاي اجتماعي، نظام‌سازي و کاربردي‌سازي همه آنچه مربوط به نظامات جامعه است؛ نظام ارزشي تحقيق و توليد علمي؛ آموزش روش‌ها و مهارت‌هاي تحقيق و حل مسئله؛ نگرش‌سازي و آموزش دانش و مهارت ارتباط علمي و درک نيازهاي جديد؛ فرايند تحقيق و تربيت محقق در علوم اسلامي؛ مدل‌سازي و نمونه‌سازي آموزش‌هاي کارآمد و نيازمحور در علوم اسلامي؛ آموزش و ترويج فناوري‌هاي آموزشي و پژوهشي در عرصه علوم اسلامي؛ شبکه‌سازي هدفمند اطلاعات و ارتباطات علوم اسلامي و فراوري تحقيقات ناظر بر تحليل محيط علوم اسلامي، پروژه‌هاي آينده‌پژوهي و مربوط به تحليل وضعيت کنوني.
حجت‌الاسلام الهي خراساني خاطرنشان کرد: دفتر تبليغات اسلامي اصفهان از نيروهاي جوان و با انگيزه تشکيل شده است و با مجموعه‌هاي علمي و فرهنگي مستقر در اصفهان تعامل مناسبي دارد که باعث مي‌شود بتواند به دو صورت در زمينه توانمندسازي علوم اسلامي ايفاي نقش کند، يکي پيشنهاد برنامه است که در اين رابطه بايد معلوم شود مي‌خواهيم کاري را در زمينه علوم اسلامي انجام دهيم يا اينکه کار موجودي را به علوم اسلامي مرتبط کنيم که لازمه وضعيت دوم، تغيير مختصات برنامه به گونه‌اي است که ارتباط خود را با مسئله ياد شده حفظ کند./998/د۱۰۳/ج