سبک شناسی پاسخ به شبهات در سیره معصومین/ حق «فقه اکبر» در حوزه ادا نشده است

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، همزمان با ایام دهه کرامت و در آستانه سالروز میلاد حضرت امام رضا (ع) سومین نشست علمی مجازی مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات حوزه علمیه قم، با موضوع «سبک شناسی پاسخ به شبهات در سیره معصومی با تاکید بر مناظرات امام رضا(ع) برگزار شد.

این نشست با ارائه حجت الاسلام والمسلمین رضا محمدی، استاد حوزه علمیه قم و با حضور کارشناسان این مرکز برگزار شد.

در ابتدای این نشست حجت الاسلام والمسلمین محمدی با اشاره به ابعاد مختلف زندگی امام رضا(ع) آن امام همام را از منظرهای مختلف از جمله سیره مذهبی، اجتماعی، خانوادگی، سبک زندگی سیاسی، سبک زندگی علمی و فرهنگی قابل الگوبرداری دانست.

وی با اشاره به لقب عالم آل محمد (ص) برای امام رضا (ع) دو نکته را باعث برجستگی این لقب در ایشان دانست؛ نخست شرایط و مقتضیات زمان امام که باعث جلوه گر شدن علم و عظمت امام شد و دوم اهتمام آن حضرت به تعلیم و تربیت و به ویژه ترویج فرهنگ پرسش گری.

استاد حوزه علمیه قم سیره عبادی، اجتماعی و سیاسی حضرت را نیز مهم دانست و مساله مهم پاسخگویی به شبهات را در سیره آن امام همام مورد توجه ویژه قرار داد، چرا که از آن مقطع به بعد اگر چه انشعابی در شیعه وجود نداشت اما با توجه به گستردگی اسلام به ده ها کشور که عمدتا صاحب تمدن های کهن بودند، سؤالات و شبهات فراوانی در جامعه اسلامی بروز پیدا می کرد که امام (ع) پاسخگوی آنها بود و همین سیره عملی امام  نیز در نهایت باعث شهادت ایشان شد، چرا که در اثر این سیره و ارتباط مستمر امام با مردم، آنها با اسلام واقعی آشنا می شدند و حق و باطل از هم تفکیک می شد.

در ادامه این نشست که به صورت مجازی نیز پخش شد، حجت الاسلام والمسلمین محمدی پاسخگوی پرسش های مطرح شده از سوی کارشناسان بود.

نخستین پرسش مربوط به شیوه ها و سبک پاسخگویی امام رضا (ع) در مناظره با ادیان و فرق دیگر بود. در این زمینه استاد محمدی چند سیره را از امام رضا (ع) حائز اهمیت دانست که امروزه نیز قابل الگوبرداری است.

از نگاه این استاد حوزه، مجال دادن به طرف مقابل برای بیان سخنان، رعایت اخلاق و انصاف در مناظره، آگاهی از مبانی و مقبولات طرف مقابل، استفاده از جدال احسن در مناظره، محدود کردن دامنه موضوع مناظره و جلوگیری از پراکندگی بحث که مانع از به نتیجه رسیدن می شود، اقناع سازی طرف مقابل، مراعات عملی احکام شرعی حتی در وسط مناظره همچون رعایت فرصت نماز اول وقت و در نهایت احترام به مخاطب از مهم ترین این محورها به شمار می آید.

حجت الاسلام والمسلمین محمدی در پاسخ به سؤال دوم درباره هدف زیارت، لزوم و آثار آن به ویژه در دوران جدید ضمن اشاره به حقیقت زیارت خاطرنشان کرد: حقیقت و ماهیت زیارت حضور زائر نزد زیارت شونده، چه حضور مکانی و چه حضور معنوی و از راه دور است؛ البته بهترین زیارت، زیارتی است که در آن زائر هم با جسم و هم با جان خود نزد زیارت شونده حاضر شود و چنین زیارتی دارای آثار فراوانی است.

وی اضافه کرد: از جمله آثار فرهنگی همچون افزایش اطلاعات دینی در حرم های مطهر و افزایش عمق ایمان در اثر حضور در این فضای معنوی و ارتباط با مومنان است؛ همچنین زیارت مصداق تعظیم شعائر است و توجه به زیارتگاه ها موجب تجلی یافتن عظمت اسلام می شود.

استاد حوزه علمیه قم اثر دیگر زیارت را ارتباط قلبی و گسترش مودت با اهل بیت(ع) دانست و با بیان این که قرآن کریم این مودت را مزد اجر رسالت پیامبر معرفی می کند، اظهار داشت: اثر دیگر زیارت، آثار معنوی و غیرظاهری است که هر زائری در خود احساس کرده و از آن گزارش می دهد که این آثار به دلیل توجه روح مطهر امام رضا (ع) به زائران خود و نیز ملائکه ای است که در آن مکان مقدس در تردد هستند، چه اینکه طبق روایات حرم امام رضا بقعه ای از بقاع بهشت است.

سؤال دیگری که کارشناسان حاضر در جلسه از حجت الاسلام والمسلمین محمدی پرسیدند این بود «ما در فرازهای زیارت امام رضا(ع)می خوانیم « أشهد انک تشهد مقامی و تسمع کلامی و ترد سلامی»، آیا به لحاظ عقلی و دینی امکان دارد انسان در آن واحد، صدای هزاران نفر را شنیده و به تک تک آنها جواب دهد؟

استاد محمدی در پاسخ ابتدا اشاره کرد شنیدن صدای هزاران نفر و پاسخ به تک تک آنها در زمان واحد با توجه به بعد مادی انسان امکان پذیر نیست، ائمه علاوه بر وجود مادی، وجود ملکوتی و نوری هم دارند که فاقد محدودیت زمانی و مکانی است و مقدم بر عالم ناسوت است.

وی اضافه کرد: این وجود ملکوتی دارای سعه وجودی است و کسی که سعه وجودی در عالم ملکوت داشته باشد کل عالم در برابر او همچون سکه ای در دست انسان هست، نظیر حضرت عزرائیل که در آن واحد، جان هزاران نفر را در اقصی نقاط عالم می گیرد.

حجت الاسلام والمسلمین محمدی افزود: در واقع امام (ع) مظهر تام صفات خداست و از طرفی یکی از صفات خدا این است که «لا یشغله سمع عن سمع» و چون امام رضا مظهر این صفت است لذا وقتی همه می گویند یا ابالحسن، ایشان به همه جواب می دهد.

در ادامه حجت الاسلام والمسلمین محمدی در پاسخ به سؤال یکی دیگر از کارشناسان درباره مهم ترین لوازم مورد نیاز پاسخگویی به شبهات برای طلاب علاقه‌مند به امر پاسخگویی به این موارد اشاره کرد:

داشتن معلومات لازم و مواد خام که خوشبختانه حوزوی ها در این زمینه نسبتا خوب هستند، آشنایی با روش ها که متاسفانه در حوزه در این زمینه ضعف وجود دارد، قریحه و شمّ پاسخگویی، تمرین، ممارست و استفاده از تجربیات در کنار برخی اصول و فنون دیگر همچون مستند و کوتاه حرف زدن، آرامش در پاسخگویی، ارتباط خوب با مخاطب، ارائه پاسخ قاطع و فاقد احتمالات متعدد.

تعارض اموری همچون توسل و شفاعت با آیاتی که دال بر آن است که معبود فقط خداست و خواندن غیر خدا با خدا شرک است، سؤال دیگری بود که استاد محمدی در پاسخ به آن اظهار داشت: اینکه معبودی جز خدا نیست درست است اما توسل به غیرخدا عقلا هیچ اشکالی ندارد چون حتی مراجعه انسان به پزشک برای درمان بیماری هم نوعی توسل به غیرخداست که قطعا شرک محسوب نمی شود، چنانکه صدا کردن فرزند و همسر در خانواده نیز نوعی خواندن غیرخداست که شرک نمی باشد. از طرفی اموری همچون شرک و توحید گزاره های عقلی هستند که استثنا بردار نیستند و اگر توسل به غیرخدا شرک باشد نباید آن را استثنا کرد در حالی که حتی از منظر وهابیت، توسل به پیامبر در دوران حیات آن حضرت مجاز بوده است. لذا انکار شفا و توسل انکار عقل می باشد.

وی ادامه داد: از نظر نقلی هم همان قرآنی که می فرماید غیرخدا را نخوانید می فرماید اگر اینها گناه کردند و به تو متوسل شدند و نزد تو برای استغفار آمدند برای شان استغفار کن و یا فرزندان یعقوب به او فرمودند که ای پدر برای ما استغفار کن و یعقوب از این کار اینها نهی نکرد، در روایات اهل سنت نیز موارد فراوانی از توسل وجود دارد.

استاد حوزه علمیه قم درباره اعتقاد تشیع به توسل بحث را این گونه بیان کرد: اگر تاثیر امام معصوم در بحث توسل و شفاعت، استقلالی باشد قطعا شرک است و ما این را قبول نداریم، اما آیا خدا قادر نیست به امام رضا (ع) امتیاز دهد که اگر تو از من بخواهی من به تو اجازه می دهم؟! لذا خدا چون قادر است به امام رضا این قدرت را داده است که اگر از او چیزی را بخواهد آن را اجابت کند و در نتیجه حرف وهابی ها توحید را مخدوش می کند چون قدرت خدا را محدود می کند؛ از این روی خود وهابی ها دچار شرک خفی و حتی جلی شده اند که قدرت و علم خدا را انکار می کنند.

پرسش دیگری که در این نشست طرح شد در مورد علت مراجعه به قیافه شناس در زمان امام رضا برای تشخیص صحت انتساب امام جواد (ع) به ایشان بود.  حجت الاسلام والمسلمین محمدی این کار را مربوط به برخی از بنی هاشم دانست و نه امام رضا(ع) و علت آن هم این بود که برخی از بنی هاشم کسانی بودند که مسیر امام رضا را قبول نداشتند و حتی برخلاف مسیر امام حرکت می کردند و به همین دلیل اعتقاد کامل نداشته و به این راه ها متوسل می شدند، ضمن اینکه در آن مقطع برخلاف امروز که معارف اهل بیت (ع) تبیین شده و مثل روز روشن شده است، برخی امور حتی برای برخی شیعیان هم مشخص نبود.

حجت الاسلام والمسلمین محمدی در بخش پایانی این نشست بر لزوم پاسخگویی حوزه های علمیه و روحانیت به شبهات تاکید کرد و  اهمیت پرداختن به مسائل اعتقادی و کلامی در حوزه های علمیه را مورد توجه قرار داد.

وی در تبیین اهمیت این موضوع استدلال کرد که اولا عقاید، فقه اکبر است و ابتدا باید به فقه اکبر پرداخته شود و سپس به فقه اوسط و فقه اصغر، ولی در حال حاضر حق فقه اکبر در حوزه های علمیه به خوبی ادا نشده است، ثانیا اگر شبهه، واقعا شبهه باشد صرفا از طریق روش کلامی قابل پاسخگویی می باشد و لو اینکه در ظاهر فقهی و یا تاریخی باشد و این خلأ بزرگ باید از طریق تربیت نیروهای پاسخگو به شبهات در حوزه های علمیه پر شود./924/پ202/ف