کشتی سینما با این فرمان به گِل خواهد نشست

اشاره: هنر را باید به مثابه یک چاقو تشبیه کرد که از طرفی می توانیم  آن را وسیله ای برای قاچ کردن هندوانه ای شیرین و قرمز در دل تابستان قلمداد کرد و از طرفی وسیله ای برای دریدن سینه و قلب انسانی در دل تاریک های شب؛ هنر اینگونه لذت بخش و تلخِ بی رحم می باشد؛ مهم اینجاست که چه کسی و با چه هدفی از آن استفاده می کند.

سینما به عنوان یک بخش از جامعه هنری پس از انقلاب می بایست نقش چاقوی هندوانه خوری را برای جامعه ایرانی بازی می کرد، یعنی وسیله ای برای تقویت باورهای دینی، نشر اخلاق الهی و وحیانی در جامعه ایرانی و در یک کلام بازیگر باید الگو سازی می کرد، اما این روزها توئیت و بیانیه هایی از این خانه منتشر می شود که ...

مافیا در سینما و تلویزیون، انتخاب بازیگر در مهمانی‌ها و دورهمی‌های تهیه کننده‌ها، پیشنهادهای غیراخلاقی و هزاران گلایه دیگر، حرف‌هایی هستند که این روزها از زبان بعضی از بازیگران که از صحنه به دور مانده‌اند و پیشنهاد بازی نداشته‌اند، بیشتر از دیگران به گوش می‌رسد، وجود فساد در بین انسان‌های معروف یعنی ترویج فساد در جامعه.

 سینمایی که هیچ نظارت اخلاقی بر رفتارهای بازیگران آن نمی‌شود، محلی می‌شود برای مشهور شدن افرادی که اخلاق برایشان مهم نیست؛ طلاق و ازدواج های متعدد، ارتباط و دوستی با جنس مخالف، اعتیاد به دخانیات و مواد مخدر، بی بند و باری های اخلاقی، پوشش‌های نامتعارف و غیر شرعی، از مشکلات اخلاقی هستند که بیشتر در بازیگران و افراد سرشناس به چشم می‌خورد و متاسفانه جوانان بسیاری از آن ها الگوبرداری می کنند.

به همین خاطر خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا در گفت و گویی با حجت الاسلام سید عباس سیدنژاد کارشناس هنر و رسانه به جایگاه اخلاق در سینمای ایران پرداخته است.

رسا* سینمای ایران به لحاظ اخلاقی در چه سطحی است؟

اخلاق سینما را از دو بُعد آثار و شخصیت ها باید بررسی کرد، در این سال های اخیر از آن مبانی اجتماعی سینمایی دور شده ایم و حتی در فیلم های قبل از انقلاب نیز مباحثی همچون کمک به فقرا، احترام به والدین، توبه و اقسام مضامین یافت می شود هرچند جنبه منفی و ضد اخلاقی بیشتری در آن ها موجود بود، سخن اینجاست که قرار بود سینمای پس از انقلاب مضامین اخلاقی را برجسته کند که متاسفانه در سینمای سال های اخیر مخاطب به ندرت مضامین اخلاقی را مشاهده می کند و روز به روز هم کمتر می شود.

در سال های اخیر فیلم ها بیشتر انتقادی است یعنی چالش هایی را در فضای مجازی مشاهده کرده است و مثلا در راستای برطرف کردن آن ها در فیلم های خود به صورت انتقادی به آن می پردازند که البته این مقوله در سینماهای رئال مردود است، فضای اجتماعی را بازسازی می کنند تا فضای اخلاقی بهبود بیابد اما با این شیوه که در سینمای حال پیش گرفته اند نه تنها خبری از بهبود فضای حاکم بر اخلاق جامعه نیست بلکه آن را شدت و بدتر هم می کند؛ این ضعف در سینمای ما وجود دارد و نمی توانیم آن را انکار کنیم.

ناگفته نماند فیلم هایی همچون برف آخر، شادروان و موقعیت مهدی مضامین اخلاقی خوبی داشت و قابل دفاع نیز هستند , نمی توانیم بگوییم در سینما هیچ خبری از معنویت و اخلاق نیست و صفر و صدی به ماجرا چشم دوخت اما به هر حال آنچه سینمایی انقلابی باید دنبال می کرد نیست و آنقدر این مضامین اخلاقی ناچیز است که در بین بی اخلاقی ها گم می شود.

رسا* لطفا به بعُد اخلاقی عوامل سینمایی و پشت پرده سینما هم اشاره کنید

در این قسمت سوال هایی به ذهن می رسد، مثلاً آیا بازیگران براساس لیاقت انتخاب می شودند؟ فیلم نامه ها براساس اولویت انتخاب می شوند؟ داستان ها با هدف عالی پردازش می شود؟ هدف جهانبینی کارگردان آیا به سمت اصلاح و تقویت اخلاق اسلامی در جامعه است؟ شخصیت های بازیگران و عوامل در پشت صحنه چگونه است؟

اگر با صراحت و بدون محافظه کاری بخواهیم صحبت کنیم، واقعیت چیز دیگری است و نمی توانیم نمره خوبی به سوالات بالا بدهم، اگر چه وقتی اینگونه حرف ها از نگاه ما زده می شود به آقایان بسیار بر می خورد و نسبت به گفته هایمان گارد می گیرند اما وقتی فضا از سمت خودشان به میان می آید گارد کمتری را در بر دارد.

پرچم دار مبارزه با بد اخلاقی در سینما را مرحوم فرج الله سلحشور می دانیم، ببینید چه برخوردی با او کردند، چه رویکردی همین عوامل با مرحوم سلحشور داشتند، چه سناریوهایی که برایش به وجود نیاوردند، همه کاری با این کارگردان انقلابی متعهد کردند تا گارد خودشان را نشان دهند و بگویند کسی جأت ندارد چنین حرف هایی را بزند و اگر اتفاقی رخ می دهد بین خودمان است ولی الان دیگر نمی توانند سانسور کنند و از میان خودشان این حواشی درز کرده است؛ بالاخره بداخلاقی حتی با رتوش هنری مثل نجاست زیر برف می ماند که پس از آب شدن خودش را نشان می دهد، لذا امروز اینگونه شده است، البته مسأله ساده ای نیست که بخواهیم به راحتی در رابطه با آن صحبت کنیم، برای مثال وقتی مجموع سلبریتی های آقا و خانم را با دو الی سه بار طلاق و انواع و اقسام سوژه را می بینیم چگونه انتظار داریم فیلم خانواده تاثیرگذار بسازند، چگونه؟ با کدام جهانبینی این بازیگر یا کارگردان می خواهد فیلم تعالی نظام خانواده را بسازد؟! فردی که در خانواده خودش مشکل دارد و نتوانسته همسر را نگه دارد، می خواهد نقش کسی که خانواده دوست است و به دنبال حفظ و تعالی خانواده می باشد ایفاء نقش کند، نویسنده ای را سراغ دارم که مشکل اخلاقی دارد اما براساس تکنیک ها فیلم خانوادگی ساخته است، مسلماً اثر وضعی در جامعه نخواهد داشت، هرچند مردم فیلم را مشاهده می کنند و اتفاقاً از آن هم لذت می برند اما اثر وضعی در جامعه نمی گذارد و در تقویت بنیان خانواده نقشی ایفاء نمی کند.

فضای اخلاقی سینما به این سمت و سو رفته است؛ برخی معتقدند بازیگر همانند یک نوار کاست است که می توانیم یک طرفش را قرائت قرآن و سمت دیگر آن موسیقی لهوی پر کرد اما من چنین اعتقادی ندارم، شخصیت بازیگر چه در زندگی شخصی و چه در پشت صحنه اگر خوب باشد می تواند نقش خوبی را بازی و در نظام اخلاقی جامعه تاثیرگذار باشد در غیراینصورت فقط یک نمایش خوب اجرا می کنیم که اثر وضعی در بر نخواهد داشت.

رسا* بیانیه و توئیت ها را چگونه ارزیابی می کنید؟

این شیوه و رفتار را کاری رسانه ای می دانم؛ معمولاً این نارضایتی ها از طرف کسانی ابراز شده است که در سال های اخیر کمتر دیده شده اند و این را نمی توانیم نادیده و انکار کنیم، اعتراض ها برای دیده شدن بود، وقتی خانمی که شخصیت نابود شده ای دارد و این وضعیت نامیزان را در لایوها، استوری ها و ارتباطاتش بروز می دهد و آنگاه از نظام اخلاقی صحبت می کند، مشخصاً برای اصلاح نیست و نمایش است.

البته باید بین افراد تفکیک کرد افرادی مثل مرحوم سلحشور، جهانگیر الماسی، نجفی شخصیتی کاملاً مشخص و مثبت در سینما و تلوزیون ما دارند که اگر اعتراضی هم گوشه و کنار کرده باشند از سر دلسوزی، اصلاح و اخلاقی می باشد اما به عنوان کسی که در این عرصه و حوزه ورود دارد و می بیند و می شناسد، سایرین را اخلاقی نمی بینم چرا که در زندگی شخصی اخلاقی نیستند، افرادی که تا دیروز با همین نگاه شخصیت اول در پرده های سینما بودند، امروز چون فضا به سمت دیگران رفته است، صدای اعتراضشان بلند شده است.

از این افراد سوال می کنم اگر بداخلاقی وجود دارد چرا همان موقع اعتراضی نکردید؟ چرا زمانی که در اوج بودید نسبت به این مواضع گارد می گرفتید؟ الان که کمتر دیده می شوید، صدای اعتراضتان گوش فلک را کر کرده است! من به عنوان کسی که در حوزه رسانه سال ها فعالیت دارد به سختی حُسن نیت این افراد را باور می کنم.

رسا* چگونه می توانیم بی اخلاقی های سینما را از بین برد و چه پیشنهادی برای برخورد با افرادی که اخلاق را در سینما از بین می برند، چییست؟

نقطه ضعف هایی در سینما داریم که باید درصدد اصلاح و ترمیم آن ها برآییم، در غیر اینصورت این کشتی با این فرمان به گِل خواهد نشست.

مع الاسف شخصیت هایی که به سینما ورود می کنند، از نظر شخصیت دینی و معارفی آن ها به صورت عمیق و ریشه ای پرداخته نشده است، نظام حاکمیت در این قسمت دو وظیفه دارد، اولاً کسانی که رعایت نمی کند را بدون رودربایستی حذف کند، در سال های اخیر آنقدر با اغماض رفتار کرده اند که برای آن ها هم تبدیل به یک باور شده است که دو زندگی کاملاً جدای از هم در پرده سینما و زندگی شخصی دارند در حالی که این طرز تفکر قابل پذیرش نیست، چرا که او الگوسازی می کند و یک بخش از الگوسازی بازیگر خارج از پرده سینما و در زندگی واقعی است که در بین عوام مردم و جامعه انجام می دهد؛ حاکمیت در این بخش مقصر و کم کاری کرده است.

ثانیاً به افرادی که در حوزه اخلاق کار کرده اند، بها داده نمی شود، مرحوم سلحشور چقدر مظلوم بود؟ اگر او یک کارگردان حاکمیتی بود که باید حمایت می شد و پشت سر هم تولید اثر می کرد، در سینما واقعاً مظلوم بود؛ در یک جمله متاسفانه هم در جنبه سلبی و هم ایجابی ضعیف هستیم، اگر این دو مورد تقویت نشود اخلاق در سینما به آن جایگاه اصلی خودش نمی رسد.

همچنین تولید آثار اخلاقی باید در اولویت قرار بگیرد، در سینمای هالیود مکاتب بررسی می کنند، اگر ذره ای از نگاه امانیستی و انسانی خارج شود، نمی گذارند فیلم وارد مرحله تولید شود و سخت گیری می کنند، ما در تولیدات خودمان نسبت به مکاتب الهی و وحیانی چنین رفتاری داریم؟ در این نقطه هم ضعف مشاهده می شود.

رسا* باتشکر از حضرتعالی که این فرصت را در اختیار خبرگزاری رسا قرار دادید.