شماره ۱۹ دوفصلنامه علمی «پژوهش‌های ادیانی» منتشر شد
نوزدهمین دوفصلنامه علمی «پژوهش‌های ادیانی» به صاحب امتیازی دانشگاه اراک با ۱۲ مقاله منتشر شد.
به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، نوزدهمین دوفصلنامه علمی «پژوهش های ادیانی» به صاحب امتیازی دانشگاه اراک با مدیر مسؤولی ابراهیم ابراهیمی و سردبیری محسن ذوالفقاری منتشر شد.
این فصلنامه در 12 مقاله و 232 صفحه منتشر شده و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:
نگاهی نو به مسئله رد الشمس؛ بررسی مقایسه‌ای منابع شیعی با عهدین
سید سلیمان موسوی؛ محمدابراهیم روشن‌ضمیر
چکیده: مسئله رد الشمس، به‌ویژه آنگاه که همچون فضیلت و کرامتی برای حضرت علی (ع) مطرح شد، بحث‌های درازدامنی را در میان مفسران، حدیث‌پژوهان و متکلمان در پی داشت. آنچه در مطالعات مربوط به این موضوع کمبودش احساس می‌شود توجه‌نکردن به وجود این مسئله در عهدین و مطالعات عهدین است. در این نوشتار به دنبال آنیم تا با مقایسه رویکردهای شیعی و عهدینی به این مسئله، به روندهای فکری موجود در میان دو گروه دست یابیم و آنها را با یکدیگر مقایسه کنیم. وجود دو جریان نص‌گرا و عقل‌گرا در مطالعات شیعی و عهدین از اشتراکات این دو گروه است. جریان نص‌گرا می‌خواهد این واقعه را همان‌طور بپذیرد که نقل شده است، هرچند توجیهی عقلی برایش نیابد؛ اما جریان عقل‌گرا در صدد بیان توجیهی باورپذیر و مطابق وقایع خارجی و کشفیات علمی برای این اتفاق است، توجیهاتی همچون وقوع تکانه‌های زمین که هرچند به‌سختی، اما تا حدودی می‌تواند امکان وقوع این حادثه را تبیین کند.
«اتحاد مفهومی صفات الاهی» در آموزه‌های اسلامی: بررسی دیدگاه ابن‌سینا
محسن قاسم‌پور؛ سید عباس ذهبی
چکیده: در تاریخ تفکر بشری هیچ مسئله بنیادینی به اندازه شناخت خدا، که جز به واسطه صفاتش مقدور نیست، بشر را به اندیشه وادار نکرده، و پاسخ به آن مطالبه‌ای جدی از متفکران هر عصر، خصوصاً فلاسفه، بوده است. در فکر فلسفی اسلامی نیز، اندیشهٔ ابن‌سینا که به عنوان تأثیرگذارترین و پایدارترین اندیشه‌ها در حوزه فلسفه، تحولات فکری عمیقی را پس از خود سبب شده، از امتیازات ویژه‌ای در این زمینه برخوردار است. در این نوشتار می‌کوشیم با الگو قراردادن این فکر فلسفی در جغرافیای فکر شیعه، چگونگی رابطه هندسه آرای ابن‌سینا در محورهای اساسی بحث اسماء و صفات الاهی، یعنی «عینیت ذات و صفات»، را با نظریه اختصاصی وی، یعنی «اتحاد مفهومی صفات» تبیین کنیم. یافته نهایی پژوهش این است که در نظرگاه ابن‌سینا، «عینیت صفات با ذات» در حقیقت پایه و سنگ بنای نظریه «اتّحاد مفهومی صفات» بوده و ملازمه بین هر دو عنوان ضروری است؛ لذا ابن‌سینا بر اساس فهم دقیق از «عینیت ذات و صفات» و به دنبال آن، این نظریه اختصاصی خود را در «اتّحاد مفهومی صفات» مطرح کرده و برخلاف تصور مخالفان و منتقدان، آن را به کمک دلایل و بیان‌های متعددی، تشریح و مستدل کرده است.
نقش تاب‌آوری روانی در رضایتمندی از منظر آموزه‌های قرآن کریم
زهره قادری؛ مهراب صادق‌نیا؛ الله‌کرم کرمی‌پور
چکیده: انسان در زندگی همواره با مسائلی مواجه است که ممکن است او را به رنج گرفتار، و در نتیجه ناامید کنند. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی که می‌تواند به او کمک کرده، ادامهٔ مسیر را بر او هموار کند «تاب‌آوری» است. روان‌شناسان برای این مفهوم شاخصه‌هایی را تعریف کرده‌اند که در این مقاله به توضیح برخی از آنها می‌پردازیم. مدعای این مقاله نشان‌دادن ظرفیت و امکان تحقق زیست مطلوب و تاب‌آوری روانی با توسل به تعالیم قرآنی است. صبر، توکل و امیدواری سه عنصر اصلی تاب‌آوری روانی هستند که فرد دیندار با توجه به آموزه‌های قرآن می‌کوشد آنها را در امور خود به کار گیرد و به این ترتیب در مواجهه با ناملایمات نه ناامید می‌شود و نه بی‌تابی می‌کند. با تحلیل این مفاهیم و بیان نمونه آیاتی از قرآن کریم در تعریف و تشریح این گزاره‌ها، به تعریفی از انسان رضایتمند می‌رسیم که در سلامت روانی به سر می‌برد و دارای زیست مطلوب روانی است. روش به کار گرفته‌شده در این مقاله تحلیل محتوای کیفی جهت‌دار است، به این معنا که آیات قرآن کریم بر اساس مفاهیم استفاده‌شده در علم روان‌شناسی فهم و تحلیل شده‌اند.
بررسی مقایسه‌ای ایمان در دیدگاه لوتر و آکوئیناس با تأکید بر نقش انسان
مجتبی زروانی؛ قربان علمی؛ لیلا عبداللهی
چکیده: نجات مسئله‌ای اساسی در مسیحیت است. انسان به دلیل گناه ازلی رابطه خود با خدا را از دست داده و هبوط یافته است. ترمیم این رابطه، نجات انسان از وضعیت هبوط است. راه نجات در مسیحیت به اشکال مختلفی تببین شده است. در نوشته‌های پولس فیض رایگان از طریق مسیح سبب نجات انسان می‌شود. در الاهیات آباء از جمله آگوستین نیز فیض جانشین اراده انسانی می‌شود که با هبوط توان سوگیری درست را از دست داده است، و او را به نجات فرا می‌خواند. مارتین لوتر، به عنوان متألهی آگوستینی، انسان را اساساً موجودی فاسد و گناه‌آلود می‌داند که از طریق فیض و «صرفاً با ایمان» نجات می‌یابد، نه انجام‌دادن اعمال نیک؛ صرفاً با اعتماد به وعده‌های الاهی از عدالت مسیح در ایمان بهره‌مند می‌شود. در سوی دیگر، آکوئیناس اما انسان را موجودی عقلانی و دارای حسن ماهیت می‌داند که با گرایش ذاتی به فضیلت، به سوی ایمان می‌رود. ایمان اعتمادی عقلانی است که طی آن انسان با باور به گزاره‌ها و مشارکت با فیض، حضوری فعال دارد. این مقاله با روش توصیفی‌تحلیلی دیدگاه لوتر و آکوئیناس درباره نجات و نقش انسان در آن را بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که درک متفاوت از وضعیت هستی‌شناختی انسان ارتباط مستقیم با رویکرد آنها به مسئله نجات و ایمان دارد. لوتر انسان را در اوضاع و احوال منفعلی تصور می‌کند که راه نجاتش مشارکت با مسیح است؛ در حالی که آکوئیناس برای انسان نقش فعالی متصور است که اعمال نیک می‌تواند در کنار فیض در فرآیند نجات انسان مؤثر باشد.
اخلاق شفقت به روایت آگوستین
ناهید غیاثی؛ بخشعلی قنبری؛ محمدرضا عدلی
چکیده: اخلاق شفقت یکی از اصناف اخلاق است که برخی عالمان اخلاق و اخلاق‌پژوهان به آن توجه داشته‌اند. این اخلاق از اصناف اخلاق حداکثری، و جامع برخی از اصناف اخلاق به شمار می‌آید، از قبیل عدالت که در جامعه مدنی محقق می‌شود، احسان که عالی‌ترین درجه‌اش آگاپه، محبت خدا به انسان، است، و عشق که از نظر آگوستین مخصوص خدا است. آگوستین از معدود عالمان اخلاق در سنت دینی مسیحیت است که هم از این نوع از اخلاق بحث کرده، و هم به اهمیتش واقف است. این جستار نشان داد که به رغم آنکه واژه «شفقت» در آثار وی صراحتاً نیامده، او معنا و مفهوم «شفقت» را با بسامد چشمگیری به کار برده است. آگوستین عشق و ایمان را مؤلفه‌های اساسی اخلاق شفقت می‌داند و معتقد است فقط از طریق آنها می‌توان به آفریده‌های خدا شفقت ورزید؛ عشق به خدا در دوستی خلق آشکار می‌شود و ایمان هم می‌تواند میل به خیر را بارور کند. با اینکه تحقق حقیقی عشق در خدا ممکن است، در نسبت با خلق در قالب اخلاق شفقت تجلی می‌یابد. ضمن اینکه می‌توان اخلاق شفقت را در آثار آگوستین در روابط چهارگانه انسان با خدا، خود، دیگران و عوالم ردیابی کرد.
پاداش کردار نیک و فرشتگان دَهِش بر دروازه بهشت رهیافتی متن‌شناسانه به فرشتگان روانِ پارسایان در کیش مانوی
محمد شکری فومشی
چکیده: در مقاله پیش رو می‌کوشم عمدتاً بر اساس مدارک اصیل مانوی مانند مکتوبات فارسی میانه، پارتی، سغدی، و قبطی، و یک منبع غیرمانوی، الفهرستِ ابن‌ندیم، پاداش کردار نیک انسان پارسا پس از مرگ و فرشتگانی را بازشناسی کنم که با هدیه‌ها و دَهِش‌هایی چند به دیدار او می‌روند تا به همراهِ دوشیزه زیباپیکر و خوش‌بویی که پیش از داوری روان بر مؤمن ظاهر می‌شود و تصویر و شکل زیبای اندیشه و گفتار و کردار نیک او است، وی را به بهشت روشنی مشایعت کنند. این بررسی متن‌شناسانه نشان می‌دهد از میان پاداش‌های متعددی که در منابع مختلف مانوی و غیرمانوی یاد شده، سه پاداش جامه (خلعت)، بساک (گل‌تاج) و دیهیم جزء سامانه معادشناسانه اصیل مانوی هستند و پاداش‌های دیگر یا مرادف‌های این سه دَهِش‌اند یا از افزوده‌های بعدی. همچنان که جستار حاضر استدلال می‌کند، در کیش مانوی نه‌تنها انگاره دوشیزه کردار نیک بر اساس انگاره «دئنا»ی زرتشتی طراحی شده، بلکه فرشتگان پاداش‌بخش مانوی نیز در سنّت‌های هندوایرانی ریشه دارند.
نوزایی «الاهیاتِ بیماری» و «الاهیاتِ بیماری‌نگر» در مسیحیت و اسلامِ پس از کرونا
نعیمه پورمحمدی
چکیده: در «مطالعات جدید بیماری» رشته‌های مختلف علمی با روش‌های خاص خود با هم ترکیب می‌شوند تا راجع به بیماری چارچوب درک و عمل واحدی را مشخص کنند. مطالعات بیماری ارتباطی دوسویه با علوم گوناگون دارد. از یک سو، دیدگاه هر یک از علوم درباره بیماری را بیان و نقد می‌کند و از سوی دیگر، با کوشش برای دیدن از چشم‌انداز شخص بیمار، نسخه‌های جدیدی از علوم مختلف پیش می‌نهد. در پی ایجاد و گسترش مطالعات جدید بیماری، بازخوانی الاهیات از منظر مطالعات بیماری و بازتولید الاهیات بیماری‌نگر ضروری می‌نماید. الاهی‌دانان ضروری است در مرحله نخست درک الاهیاتی خود را از بیماری در همه محورهای الاهیاتی شامل خداشناسی، انسان‌شناسی و آخرت‌شناسی بازخوانی و نقد کنند (آنچه در مقاله آن را «الاهیات بیماری» می‌خوانم) و در مرحله دوم ضروری است خداشناسیِ بیماری‌نگر، انسان‌شناسیِ بیماری‌نگر و آخرت‌شناسیِ بیماری‌نگر مطرح کنند (آنچه در مقاله آن را «الاهیات بیماری‌نگر» می‌خوانم). مطالعات جدید بیماری، با همه‌گیریِ کرونا، باید بیش از پیش به بازتولید الاهیات بیماری و الاهیات بیماری‌نگر اهمیت دهد. این پژوهش با الگو قراردادن الاهیات بیماری و الاهیات بیماری‌نگر در مسیحیت، برای رفع این کاستیِ مهم در الاهیات اسلامی انجام شده است.
بررسی رفتارهای دینی و سیاسی شهروندان حنفی‌مذهب: جزءپژوهی شهر گرگان
اسماعیل اسلامی
چکیده: رابطه دین و سیاست از جمله موضوعات بحث‌برانگیز در حوزهٔ اندیشهٔ سیاسی و دینی است. با توجه به اینکه مذهب حنفی بخش چشمگیری از جمعیت استان گلستان و شهر گرگان را تشکیل می‌دهد، هدف از این پژوهش بررسی رفتارهای دینی و سیاسی شهروندان مذهب حنفی در شهر گرگان است. روش تحقیق اسنادی و نیز توصیفی از نوع پیمایشی است. روش جمع‌آوری اطلاعات میدانی، و ابزار سنجش پرسش‌نامه است. حجم نمونه آماری در این تحقیق با استفاده از فرمول کوکران[i] 200 نفر تعیین شد که این پاسخ‌دهندگان اهل تسنن بوده‌اند. برای انتخاب نمونه‌ها از شیوه نمونه‌گیری چندمرحله‌ای توأم با نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای استفاده شد. تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS انجام شد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که بین متغیر رفتارهای دینی و متغیر رفتارهای سیاسی پیروان فقه اهل سنت حنفی رابطهٔ مثبت و معناداری وجود دارد. یعنی هر چه دینداری افراد بیشتر باشد مشارکت و رفتارهای سیاسی‌شان بیشتر می‌شود.
فرآیند آفرینش در سِفر پیدایش، مقایسه انجیل یوحنا و روایات امامیه
رضا دارینی؛ احمد کریمی
چکیده: پژوهش حاضر با مقایسه بین کتاب مقدس (با محوریت سفر پیدایش و انجیل یوحنا) و روایات مندرج در کتب شیعه امامیه، فرآیند آفرینش را از آغاز خلقت تا استقرار انسان‌ها در کره زمین بررسی کرده و با روی‌آوردی نظری‌منطقی شباهت‌ها و تفاوت‌های فرآیند آفرینش در کتاب مقدس و روایات امامیه را توصیف و تحلیل کرده است. در این بین مباحثی همچون شروع آفرینش، آفرینش از عدم، تقسیم عالم به عالم محسوس و معقول، ماده اولیه عالم محسوس، اولین موجود در عالم معقول، توجه به معنای شب و روز، دوره زمانی آفرینش و فرآیندی که آفرینش از خلقت آسمان و زمین و خورشید و ماه تا خلقت انسان طی کرده‌اند، بررسی شده است. این مباحث در سه بخش گنجانده شده و در نهایت به این نتیجه رسیده است که کتاب مقدس و روایات مندرج در کتب امامیه در مباحثی مانند دومرحله‌ای‌بودن فرآیند آفرینش، یعنی عالم معقول و محسوس، خلقت شش‌روزه جهان مادی و ایجاد خلقت برای امری مقدس مشترک‌اند؛ اما تفاوت‌هایی نیز وجود دارد؛ اولاً در نگاه روایات امامیه، مقام ربوبی الاهی از نُقصان پیراسته شده است؛ ثانیاً اگرچه سِفر پیدایش و انجیل یوحنا در صددند جزئیات آفرینش را نیز مطرح کنند اما در مقابل، کتب روایی امامیه، بیشتر از کتاب مقدّس و با جزئیات بیشتری به بحث پرداخته‌اند.
«هستی وابسته» و ماهیت نجات از تناسخ در آیین بودای اولیه
ابوالقاسم جعفری؛ محمدمهدی علی‌مردی؛ مهدی لک‌زایی
چکیده: نظریه «هستی وابسته» (dependent origination) که با نام‌های دیگری مانند «همزایی مشروط» و «زنجیر علّی» نیز معروف است، یکی از اصول هستی‌شناختی اساسی در متون مقدس آیین بودای اولیه است که ماهیت تناسخ یا سنساره را در این آیین تبیین می‌کند. تطبیق بخشی از حلقه‌های تشکیل‌دهنده «هستی وابسته» با پنج بخش تشکیل‌دهنده وجود انسان، در تعالیم بودایی باعث شد محققان، فرآیند سنساره در این آیین را با استفاده از تطبیق این دو نظریه تبیین کنند. گاهی معنای «هستی وابسته» قانون کلی علت و معلولی در جهان در نظر گرفته می‌شود و گاهی معنایش را فقط به عوامل و عناصر تشکیل‌دهنده چرخه سنساره محدود می‌کنند. در این نوشتار، پس از معرفی این آموزه، شکل دوازده حلقه این آموزه را با پنج بخش دلبستگی وجود انسان از نظر این آیین تطبیق می‌دهیم، و در نهایت در عمومیت این اصل تشکیک می‌کنیم و معنایش را در کلام بودا به توصیه عملی و اخلاقی ساده‌ای محدود می‌کنیم که ناظر به عالم واقع نیست. همچنین، خواهیم گفت که عنصر «آگاهی/دانستگی» مهم‌ترین و رمزی‌ترین بخش زنجیر سنساره است که از طریق دانش مستقیم (فراشناخت) و تربیت معنوی کمال می‌یابد و سرانجام، چرخه سنساره را می‌شکند و باعث نجات شخص می‌شود.
فراترکیب عوامل کششی و رانشی در توسعه گردشگری مذهبی
محمد غفاری؛ ابوالفضل حاتمی ورزنه؛ محبوبه اسدی کاتب
چکیده: شناسایی و سنجش انگیزه گردشگران در حوزه مقاصد گردشگری، این امکان را می‌دهد که دلیل انتخاب ارجحیت‌ها و نیازهایشان درک شود و آنچه سبب تحریکشان در انتخاب مقصد و تمایل به تجربه می‌شود، اطلاعات مهمی در اختیار برنامه‌ریزان و بازاریابان قرار می‌دهد تا بتوانند در راستای رضایتشان تلاشی مضاعف داشته باشند. پژوهش حاضر با شناسایی و بررسی عوامل کشش و رانش مؤثر در توسعه گردشگری مذهبی از لحاظ هدف و روش، کاربردی‌توصیفی است و جامعه آماری، مقالات داخلی و خارجی معتبر در دسترس است. گردآوری داده به شیوه کتاب‌خانه‌ای انجام شده و برای رسیدن به درک عمیق تأثیرات این عوامل از رویکرد تفسیرگرایانه و روش فراترکیب استفاده شده است. یافته‌های پژوهش، که حاصل تحلیل مطالعات پیشین است، شامل 53 مقاله (21 مقاله لاتین و 32 مقاله فارسی) در بازه 2005 تا 2020 با استفاده از معیار CASP بررسی، و منجر به شناسایی 37 کد در دو تم اصلی شد: عوامل کشش (پنج مؤلفه: عوامل معنوی‌مذهبی، محیط فرهنگی و اجتماعی‌رفتاری، زیرساخت‌های خدماتی و رفاهی، زیرساخت‌های حمل و نقل، ایمنی و امنیت) و عوامل رانش (یک مؤلفه: انگیزه‌های روان‌شناختی معنوی‌مذهبی) که در توسعه گردشگری مذهبی نقش بسزایی دارند و در قالب مدل مفهومی مطالعه دسته‌بندی شدند. روایی پژوهش نیز با شاخص کاپای کوهن در نرم‌افزار SPSS و بر اساس دیدگاه خبرگان خارج از پژوهشگران تحقیق تأیید شده است.
بازخوانی و مفهوم‌سازی مجدد طبقه‌بندی‌های معنویت
غلامعلی سیفی؛ مقصود امین خندقی؛ بختیار شعبانی ورکی؛ خسرو باقری نوع‌پرست
چکیده: هدف این پژوهش ترسیم طبقه‌بندی جامعی از معنویت است. لذا پس از بررسی طبقه‌بندی‌های موجود در دو گام توصیف و تحلیل کوشیدیم طبقه‌بندی جامعی از معنویت معرفی کنیم. گرایش نویسندگان این مقاله به معنویت و دین، نگاهی خداباورانه است، اما با توجه به اینکه هدف این مطالعه دست‌یابی به طبقه‌بندی جامعی بود، فارغ از جهت‌گیری خود کوشیدیم طبقات موجود در این جغرافیا را نشان دهیم. لذا دیدگاه مفروض خویش را بیان نکردیم و طبقه‌بندی‌های موجود را، فارغ از اینکه می‌پذیریم یا نه، و نظر به اینکه آیا به انواع و ابعاد مختلف معنویت توجه داشته‌اند یا خیر، بررسی کرده‌ایم. نتایج این پژوهش نشان داد طبقه‌بندی‌های موجود به طور پراکنده و از زوایای مختلفی به موضوع معنویت پرداخته بودند که کوشیدیم در صورت‌بندی جدید به ابعاد گوناگون دینی، غیردینی، ضد دین، درونی‌نگر، بیرونی‌نگر، شکاک، تصدیق‌آمیز، در ارتباط با فرد، دیگران، طبیعت و کیهان توجه کنیم، به طوری که این ابعاد ذیل دو محور اصلی باورنداشتن به معنا و باور به معنا قرار گرفت. طبقه‌بندی جامع می‌تواند راهنمایی مناسب و جامع برای فهم طبقات و مصادیق گوناگون معنویت باشد. همچنین، می‌تواند در عرصه نظریه‌پردازی، تحقیقاتِ حوزه معنویت و معنویت‌های مضاف استفاده شود.
علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره دوفصلنامه علمی «پژوهش های ادیانی» می توانند به نشانی ایران - قم - پردیسان- دفتر نشریات دانشگاه ادیان و مذاهب یا به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس adyan.urd.ac.ir مراجعه کنند و با شماره تلفن 02532802610 داخلی 411 تماس بگیرند.
ارسال نظرات