الگوی تبلیغی امام سجاد در کلام امام خامنه‌ای

به گزارش خبرنگار گروه سیره امامین انقلاب خبرگزاری رسا، امام سجاد (ع)، در دورانی پر از اختناق و ظلم، با روشی هوشمندانه و منحصربه‌فرد به هدایت جامعه پرداختند. ایشان با استفاده از ابزار دعا و نیایش، مفاهیم عمیق دینی را به مردم منتقل می‌کردند و در عین حال، از حساسیت دستگاه حاکم می‌کاستند. این یادداشت به بررسی ابعاد مختلف الگوی ویژه هدایت و سیره تبلیغی امام سجاد (ع) بر اساس بیانات امام خامنه‌ای می‌پردازد.

پوشش دعا، ابزاری برای بیان حقایق

امام سجاد (ع) از دعا به عنوان پوششی برای بیان حقایق استفاده می‌کردند. در قالب دعا و نیایش، ایشان مطالب مهم و حساس را بیان می‌کردند، بدون آنکه مستقیماً با دستگاه حاکم درگیر شوند. این روش به ایشان امکان می‌داد تا پیام خود را به گوش مردم برسانند، بدون آنکه با موانع جدی مواجه شوند. امام خامنه ای می فرمایند:«[امام سجاد علیه السلام ]پوششى براى حقایق درست می‌کرد، و آن، پوشش، دعا بود.» (حماسه امام سجاد، ص ۱۶۲) 

موعظه، بهترین شیوه برای انتقال ایدئولوژی

رهبر معظم انقلاب کار ویژه امام سجاد را انتقال معارف از طریق دعا  و موعظه معرفی کرده و می فرمایند: «امام سجّاد از بيان معارف دست نکشيد؛ به‌عنوان دعا، به‌نام نيايش، مطالبى فراهم آورد و آنچه مي‌خواست بگويد، گفت.» (همرزمان حسین، ص ۹۲).  موعظه «بهترین نحو انتقال و القای ایدئولوژى و افکار درست است.» (حماسه امام سجاد، ص۲۰۶) موعظه، به عنوان بهترین شیوه برای انتقال ایدئولوژی و افکار درست، جایگاه ویژه‌ای در سیره تبلیغی امام سجاد (ع) داشت. امام علیه السلام با استفاده از زبان موعظه، مفاهیم دینی را به گونه‌ای بیان می‌کردند که برای مردم قابل درک و تأثیرگذار باشد.

تذکر و یادآوری، به جای آموزش مستقیم

بیانات امام سجاد (ع) خطاب به عامه مردم، بیشتر از جنس تذکر و یادآوری بود تا آموزش مستقیم. ایشان به جای تشریح مباحث توحید و نبوت، به یادآوری این اصول و مفاهیم می‌پرداختند. این روش باعث می‌شد تا مردم به تفکر و تعمق در این مسائل تشویق شوند. امام خامنه ای در این باره می فرمایند: «این بیانات امام که خطاب به عامّه‏‌ى مردم است، از نوع آموزش نیست، از نوع تذکّر و یادآورى است. یعنى در این بیان، امام نمی‌نشینند مسئله‏‌ى توحید را براى مردم باز کنند و بشکافند، یا مسئله‏‌ى نبوّت را براى مردم تفسیر کنند بلکه تذکّر می‌دهند، یادآورى می‌کنند.» (حماسه امام سجاد، ص۲۱۰)

تأکید بر مسئله امامت در خلال مسائل دینی

امام سجاد (ع)، در خلال مسائل دینی، ناگهان بر مسئله امامت تأکید می‌کردند. این تأکید، در دوران خفقان، بسیار مهم و حساس بود. ایشان با این روش، به مردم یادآوری می‌کردند که مسئله امامت، بخشی جدایی‌ناپذیر از دین است. رهبر انقلاب این مساله را اینگونه تبیین کرده اند: «امام در این بیان عمومى یعنى در خلال مسائل اسلامى، ناگهان بر روى مسئله‏‌ى امامت تکیه می‌کند؛ مثل این است که مثلاً در دوران رژیم گذشته کسى با شما این‏جورى حرف بزند که آقایان! به فکر خدا باشید، به فکر مسئله‏‌ى توحید باشید، به فکر مسئله‏‌ى نبوّت باشید، به فکر مسئله‏‌ى «حکومت» باشید. ببینید؛ عیناً امامتى که ما اینجا در بیان امام سجّاد می‌بینیم، مثل همین کلمه‏ى «حکومت» است در دوران رژیم گذشته؛ که حرف خطرناکى بود.» (حماسه امام سجاد، ص۲۱۲)

استناد به آیات قرآن، برای اقناع مخاطبان

در خطاب به عامه مردم، امام سجاد (ع) دائماً به آیات قرآن استناد می‌کردند. این روش به دلیل آن بود که عامه مردم، امام را به عنوان یک مرجع دینی می‌شناختند و برای پذیرش سخنان ایشان، به استدلال و دلیل نیاز داشتند. امام خامنه ای می فرمایند: «در خطاب به عامّه‌‏ى مردم دائماً استناد به آیات می‌شود؛ چرا؟ چون عامّه‏‌ى مردم امام سجّاد را به‏‌صورت یک ‏امام نگاه نمی‌کنند و براى حرف‌هایش دلیل می‌خواهند، استدلال می‌خواهند؛ این است که امام به آیات استدلال می‌کند.» (حماسه امام سجاد، ص۲۱۳)

دعا، بیدارکننده انگیزه‌های سالم

در نگاه امام خامنه ای به سیر تبلیغی امام سجاد علیه السلام، رویکرد امام به دعا به این دلیل است که «یکى از نتایجى که دعا می‌تواند داشته باشد، این است که انگیزه‏‌هاى سالم و صحیح را در دل‌ها بیدار می‌کند... و صحیفه‏‌ى سجّادیّه از اوّل تا آخر پُر از انگیزه‌‏هاى شریف و عالى براى انسان‌ها است که اگر انسان به آنها توجّه بکند، واقعاً ‏همین صحیفه‌‏ى سجّادیّه کافى است که یک ‏جامعه را توجّه بدهد و اصلاح کند و بیدار کند.» (حماسه امام سجاد، ص ۲۲۴) دعا، یکی از ابزارهای مهم برای بیدار کردن انگیزه‌های سالم در دل‌ها بود. صحیفه سجادیه، سرشار از انگیزه‌های شریف و عالی برای انسان‌ها است. توجه به این انگیزه‌ها، می‌تواند یک جامعه را بیدار و اصلاح کند.

موعظه، کاهش حساسیت دستگاه حاکم

با وجود شرایط ویژه تاریخی زمان امام سجاد علیه السلام، بیان حقایق در قالب موعظه، باعث می‌شد تا دستگاه حاکم حساسیت کمتری نشان دهد. سخن گفتن از حکومت و مسائل سیاسی، در قالب موعظه و از زبان یک فرد زاهد و عابد، برای دستگاه حاکم قابل پذیرش‌تر بود. امام خامنه ای در بیان اقدام امام سجاد می‌فرماید: «اگر کسى می‌خواست آنجا به مردم بگوید که به فکر مسئله‏‌ى حکومت باشید، این حرفى نبود که دستگاه به‌‏آسانى از آن بگذرد امّا وقتى به زبان موعظه و در زبان یک ‏آدم زاهد و عابد بیان می‌شود، براى دستگاه یک ‏مقدارى قابلیّت قبول پیدا می‌کند؛ یعنى آن‏قدرها حسّاسیّت‌‏برانگیز نیست.» (حماسه امام سجاد، ص۲۱۳)

تشکیل مجدد شیعه، میراث امام سجاد (ع)

رهبر معظم انقلاب امام سجاد (ع) را عامل متشکل کردن مجدد شیعه می دانند. سخنان امام، همچون تازیانه‌ای بر روح مردم بود و باعث شد تا شیعیان، به تدریج جمع شده و سازمان پیدا کنند.  امام خامنه ای می فرمایند:«کم‌کم و تدريجاً مردم ملحق شدند و زياد شدند و زياد شدند و جمعيت شيعه سر و سامانى گرفت. بر اثر همين گفته‌هاى گرم امام چهارم که مثل تازيانه‌اى بر دوش فکر و روح مردم نواخته می‌شد.» (همرزمان حسین، ص ۱۶۰) 

تأسیس پایگاه فرهنگی در مدینه

با تلاش‌های امام سجاد (ع)، در سال‌های بعد، کوفه به یکی از مراکز مهم تربیت شاگردان و راویان امام صادق (ع) تبدیل شد. بزرگانی مانند زراره، محمد بن مسلم و مفضل بن عمر، از جمله شاگردان برجسته مکتب امام صادق (ع) بودند که در کوفه تربیت یافتند. این امر نشان‌دهنده تأثیر عمیق و بلندمدت اقدامات امام سجاد (ع) است.رهبر انقلاب در این باره می فرمایند: «بزرگانى که از رُوات امام صادق شما می‌شناسید، اغلب مال کوفه‏اند؛ در همین شهر بود، در همین محیط بود، در همین فضاى مسموم بود. چه کسى زراره را درست کرد؟ چه کسى محمّد‏بن‌مسلم را درست کرد؟ چه کسى مفضّل‏بن‌عمَر را درست کرد؟ یحیی‌بن‌‌امّ‏‌طویل را چه کسى درست کرد؟ امام سجّاد درست کرد.» (حماسه امام سجاد، ص۱۲۷) «نتیجه این شد که در شصت سال بعد، هفتاد سال بعد، از همین کوفه جوان‌ها و پیرمردها بلند می‌شدند می‌آمدند مدینه و سالیانى در کنار مرکز فیض جعفر‏بن‌محمّد می‌ماندند و بهره می‌بردند و برمی‌گشتند.» (حماسه امام سجاد، ص۱۲۶)

وظیفه امروز ما

امام خامنه ای اما از سیره تبلیغی امام سجاد علیه السلام برآوردی دارند که وظیفه امروز ما را معین میکند: «امروز، ما چنين وظيفه‌اى داريم. البته شرايط امروز، با آن روز متفاوت است. امروز بحمد اللَّه حکومت حق يعنى حکومت شهيدان قائم است. پس، ما وظايفى داريم.» (۱۳۷۶/۲/۱۷) بنابراین امروز، ما باید با الگوگیری از سیره امام سجاد (ع)، به روشنگری و هدایت جامعه بپردازیم. با توجه به استقرار حکومت حق، وظایف ما نیز متفاوت شده است. این یادداشت تحلیلی، نگاهی گذرا به برخی از ابعاد سیره تبلیغی امام سجاد (ع) داشت، باشد که چراغ راهی برای ما در مسیر هدایت باشد.