«تِنِت» تاملی بر زمان، اراده و اصلاح گذشته در سینمای معاصر

به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، پنجمین جلسه از سلسله نشست‌های اکران، تحلیل، بررسی و ایده پردازی تولید فیلم از دیدگاه اندیشه اسلامی با عنوان بررسی فیلم «تِنِت» برگزار شد.

حجت الاسلام حبیب‌الله بابایی عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در خصوص بخش محتوایی اندیشه ای، اظهار داشت: فیلم «تنت» با طرح مفاهیم فلسفی عمیقی چون «معلول قبل از علت» و «پارادوکس پدربزرگ»، زمینه تاملات فلسفی را فراهم می‌کند.  اشاره به ثبت شدن همه چیز در فیلم، یادآور آیه‌ی قرآنی «يَمۡحُواْ ٱللَّهُ مَا يَشَآءُ وَيُثۡبِتُۖ» است. همچنین،  مضامین معامله با شیطان،  برتری آرمان‌های انسانی بر آرمان‌های الهی و دوگانگی خیر و شر،  ابعاد فلسفی و دینی فیلم را برجسته می‌کنند.

حجت الاسلام بابایی افزود: فیلم «تنت» اراده به تغییر را به تصویر می‌کشد؛ تغییری که مستلزم خروج از زمان حال و بسیج تمام علم برای «معکوس کردن زمان» است.  اگرچه فیلم بر ریشه‌یابی زمانی یک پدیده تمرکز دارد، اما تلاش برای ساماندهی مجدد تمام اراده‌ها و انتخاب‌های انسانی در جهان،  به دگرگونی کل جهان می‌انجامد.  هشدار فیلم مبنی بر اینکه «جنگ جهانی سوم خطرناک‌تر از جنگ هسته‌ای است»،  به همین تغییر در گذشته و آینده اشاره دارد و نشان از نگرانی عمیق و هوشمندانه‌ی انسان از پیامدهای دستکاری در گذشته است.

وی قسمت هایی از فیلم را جایی برای مکث و تامل دانست و گفت: تماشای فیلم‌هایی مانند «تنت» و بررسی تعامل فرهنگی غرب با نظام معنایی ما،  به‌ویژه برای طلاب و دانشجویان علوم دینی،  تجربه‌ای فکری و فرهنگی ارزشمند است. این امر ضرورت تحلیل و ترجمه فرهنگی این گونه آثار را نشان می‌دهد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد: فیلم «تنت»، با رویکردی سکولار،  به دنبال اصلاح گذشته در مناسبات دنیوی است.  در مقابل،  در جهان‌بینی دینی،  اصلاح گذشته از طریق توبه و توسل به امر متافیزیکی صورت می‌گیرد؛  فرآیندی معنوی و نه فیزیکی،  که با ندامت و جبران همراه است و نوعی خروج از زمان و اصلاح گذشته از طریق غیب را نشان می‌دهد.

وی ادامه داد: بحث فیلم تنها به اصلاح گذشته محدود نمی‌شود، بلکه مفهوم «حبط عمل» (باطل شدن عمل) که در سوره توبه آمده است را نیز در بر می‌گیرد.  بنابراین،  مسئله‌ی زمان در فیلم،  نه تنها دو سویه،  بلکه چند سویه است و فرد در شبکه‌ای زمانی گرفتار می‌شود که انرژی‌های مثبت و منفی آن،  سرنوشت آینده را رقم می‌زنند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان کرد: حال جای سوال است که آیا اصلاح گذشته مستلزم بازگشت به گذشته‌ی فردی است یا دستکاری در تاریخ و تمدن؟  آیا چنین دستکاری تاریخی،  چه در چارچوب سکولار و چه در چارچوب نظام الهیاتی،  اصلاً امکان‌پذیر است؟  و مهم‌تر از همه،  آیا دستکاری در گذشته‌ی دیگران با سنت‌های الهی مطابقت دارد؟

حجت الاسلام بابایی با اشاره به مسئله امید و ناامیدی در این فیلم مطرح کرد: در «تِنِت» حس اراده و بی‌ارادگی و همچنین امکان فعال‌کردن امید در وضعیت بن‌بست، موضوعی قابل تأمل است. شخصیت اصلی فیلم، که یک انسان آفریقایی-آمریکایی است، فرهنگ اراده‌ورزی و جسارت در انتخاب را به نمایش می‌گذارد و در شرایطی که همه چیز غیرممکن به نظر می‌رسد، امر غیرممکن را ممکن می‌سازد. این موضوع نشان می‌دهد که گاهی امید غیرواقع‌بینانه می‌تواند اثربخش‌تر از ناامیدی واقع‌بینانه باشد.

مهم‌ترین عامل در ارزیابی یک فیلمنامه، «بهانه‌ی پیشبرد درام» است

در بخش دیگری از این نشست استاد حنظله تاج الدینی، مستندساز و منتقد فیلم در خصوص بخش کارگردانی و فیلمنامه اظهار داشت: فراوانی جشنواره‌های فیلم در جهان امروز، سرعت تولید فیلم را افزایش داده و در نتیجه، از عمق تامل در فیلمنامه و ساخت فیلم کاسته است. عوامل مختلفی چون احوالات شخصی و اجتماعی فیلمساز،  فرصت‌ها،  میزان تامل و مهم‌تر از همه،  قصد و نیت او،  بر خروجی نهایی فیلم تاثیرگذارند.

تاج الدینی بیان کرد: در سینما، «آنالیتکس» به داده‌های بیرونی فیلم مانند فروش و بازخورد مخاطب اشاره دارد، در حالی که «کریتیسیسم» به تحلیل‌های درونی فیلم از چهار منظر مولف (مقایسه آثار یک کارگردان)، ژانر (مقایسه با فیلم‌های هم‌ژانر)، فرمالیستی (مقایسه با دستور زبان سینما) و محتوایی می‌پردازد. متاسفانه، داده‌های آنالیتکس اغلب بر تحلیل‌های کریتیسیسمی تاثیر می‌گذارند.

وی کارکرد نشست‌هایی از جمله نقد فیلم را فعال کردن توربین های مغزی دانست و گفت: این جلسات، با بهره‌گیری از دیدگاه متخصصان، نقاط ضعف فیلمساز در پرداخت به جزئیات و عریض کردن لحظات را آشکار می‌کنند و پس از گذشت چند هفته،  به فعال شدن ذهن مخاطب کمک می‌کنند.

مستند‌ساز و منتقد فیلم افزود: مهم‌ترین عامل در ارزیابی یک فیلمنامه، «بهانه‌ی پیشبرد درام» است.  قدرت این بهانه،  مستقیماً بر کیفیت فیلم تاثیر می‌گذارد،  به شرط آنکه بتواند شخصیت‌های قوی و شبکه‌ای پیچیده خلق کند.  برای مثال،  در فیلمی که حول محور جنگ با شکست زمان می‌چرخد،  انتظار مواجهه با شخصیت‌های پیچیده و شبکه‌ای جهانی و مخوف وجود دارد.

تاج‌الدینی تصریح کرد: انتخاب بهانه‌ی پیشبرد درام در فیلمنامه و شخصیت‌پردازی متناسب با آن،  به ارضای مخاطب منجر می‌شود.  پرداخت دقیق و منطقی جزئیات،  لذت و احساس را در مخاطب برمی‌انگیزد؛  ذات هنر نیز همین است.  اما در فیلم «تنت»،  با وجود بهانه‌ای قوی،  شخصیت‌پردازی به همان اندازه قوی نبود.