کارشناس دینی و منتقد سینما در پاسخ به چرایی رشد انیمه‌ها مطرح کرد؛
به دنبال هویت و معنا
عرفان با اشاره به چرایی وابستگی انیمه‌ها گفت: انیمه‌ها دارای داستان‌های عمیق و شخصیت‌های در حال رشدی هستند که پیوندی عاطفی قوی ایجاد می‌کنند و ارزش‌ها را شکل می‌دهند.
اشاره: انیمه‌ها دیگر صرفاً یک سرگرمی کودکانه نیستند، بلکه به‌عنوان یک مدیوم فرهنگی-هنری تأثیرگذار، نقش پررنگی در شکل‌دهی به تفکر، هویت، و جهان‌بینی نوجوانان و جوانان ایفا می‌کنند؛ امروزه انیمه‌ها نه‌تنها در ژاپن، بلکه در سراسر جهان، از جمله کشور ما، طرفداران فراوانی دارند؛ ازاین‌رو، ضرورت دارد که نگاهی دقیق‌تر به محتوای انیمه‌ها داشته باشیم و از تأثیرات مثبت و منفی انیمه‌ها آگاه باشیم.
در همین راستا خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، با مسیح عرفان، کارشناس دینی و منتقد سینما به گفت‌وگو نشسته که مشروح آن در ادامه می‌آید:
رسا: چرا نوجوانان و جوانان تا این حد به انیمه وابسته می‌شوند و آن را به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی و هویت خود تبدیل می‌کنند؟
بحثی که مطرح کردید، مسئله مهمی است که فراتر از جذابیت‌های فنی انیمه‌ها (مثل طراحی بصری، موسیقی، صداگذاری و دوبله) می‌رود و به جنبه‌های عمیق‌تری مانند هویت‌یابی، جهان‌بینی و معناجویی نوجوانان و جوانان مربوط می‌شود؛ از این رو می‌توان به چند عامل کلیدی در این پدیده که نقش مهمی دارند اشاره کرد:
بحران هویت در سیستم آموزشی و فرهنگی
در کشور‌هایی با سیستم آموزشی حفظ محور که سیستم آموزشی انیمه‌ها بر حفظیات و ارائه اطلاعات خنثی تأکید دارد، نوجوانان بیشتر در پی یافتن هویت و معنای زندگی هستند، چرا که کتاب‌های درسی آنان، پاسخ گوی نیاز نوجوانانی که به دنبال چیزی فراتر از کتاب‌های درسی می‌گردند، چیزی که بتواند به انیمه‌ها بگوید «تو کی هستی؟»، «زندگی چه معنایی دارد؟» و «چگونه باید با جهان روبه‌رو شوی» نیست.
این در حالی است که انیمه‌ها، با داستان‌های عمیق فلسفی و روان‌شناختی خود، به منبعی ارزشمند برای پاسخگویی به این نیاز‌ها تبدیل می‌شوند چرا که انیمه‌ها به شکلی جذاب و قابل‌فهم به مفاهیم پیچیده فلسفی مانند وجود، معنای زندگی، اخلاق، و مسئولیت فردی می‌پردازند و این مفاهیم را به جای ارائه در قالب نظریه‌های خشک و بی‌روح، از طریق داستان شخصیت‌ها و تقابلات انیمه‌ها با چالش‌های زندگی به تصویر می‌کشند.
همسفرانی برای یافتن هدف و آرمان
یکی از ویژگی‌های مهم بسیاری از انیمه‌های سریالی، طولانی بودن انیمه‌ها است، برخلاف فیلم‌های سینمایی که در دو ساعت تمام می‌شوند، یک سریال انیمه ممکن است ده سال یا بیشتر ادامه داشته باشد که می‌تواند ابعاد عمیق‌تری به این ارتباط ببخشد.
نوجوان نه تنها شاهد رشد و تکامل شخصیت‌های انیمه است، بلکه در همان بازه زمانی خودش نیز در حال تغییر و تحول است؛ این همزمانی باعث می‌شود که تجربیات و دیدگاه‌های فرد با تحولات شخصیت‌ها گره بخورد؛ به عبارت دیگر، نوجوانی که با یک شخصیت در انیمه درگیر بحران هویت است، همزمان با او در حال کشف هویت خود نیز هست.
در کنار این نکته که گذراندن سال‌ها با یک گروه از شخصیت‌ها، نوعی صمیمیت و پیوند عاطفی قوی ایجاد می‌کند و نوجوان با نقاط ضعف و قوت، شادی‌ها و غم‌های انیمه‌ها آشنا می‌شود و احساس می‌کند که انیمه‌ها را به خوبی می‌شناسد که به موجب همین امر، سبب می‌شود پیوند عاطفی شدیدی بین او و شخصیت انیمه‌ای شکل بگیرد که سرنوشت شخصیت‌ها برای فرد بسیار مهم باشد و موفقیت‌ها و شکست‌های انیمه‌ها را با تمام وجود حس کند، وقتی یک سریال انیمه به پایان می‌رسد، فقط یک داستان به پایان نمی‌رسد، بلکه یک دوره از زندگی فرد نیز به پایان می‌رسد؛ این پایان، یادآور تمام لحظاتی است که فرد با شخصیت‌ها همراه بوده، احساسات انیمه‌ها را تجربه کرده، و در دنیای انیمه‌ها غرق شده است که این خاطره جمعی، به بخشی از هویت فرد تبدیل می‌شود و همیشه با او همراه خواهد بود.
همانطور که گفته شد، به پایان رسیدن یک سریال انیمه می‌تواند حس خلأ و دلتنگی ایجاد کند چرا که این موضوع فقط به از دست دادن یک سرگرمی محدود نمی‌شود، بلکه به معنای خداحافظی با دنیایی است که برای مدت‌ها بخشی از زندگی فرد بوده، دنیای پر از شخصیت‌های آشنا و لحظاتی که به انیمه‌ها احساس آرامش و تعلق می‌داد.
بنابراین، طولانی بودن انیمه، صرفاً یک ویژگی شکلی نیست، بلکه یک عامل کلیدی در ایجاد ارتباط عمیق و پایدار بین نوجوان و دنیای انیمه است چرا که این ارتباط، به شکل‌گیری هویت، ارزش‌ها، و دیدگاه فرد نسبت به جهان کمک می‌کند و تجربه‌ای فراموش‌نشدنی را برای او رقم می‌زند.
معنابخشی به زندگی و ارائه یک جهان‌بینی خاص
همانطور که بیان شد بسیاری از انیمه‌های محبوب فقط داستان‌های اکشن یا عاشقانه ساده نیستند؛ بلکه جهان‌بینی خاصی را ارائه می‌کنند. برای مثال:
• Attack on Titan درباره سرنوشت، آزادی، و فداکاری است.
• Neon Genesis Evangelion به بحران‌های وجودی و معنای زندگی می‌پردازد.
• Fullmetal Alchemist درباره مفهوم حقیقت، فداکاری، و عدالت است.
این انیمه‌ها نوجوانان را با مفاهیمی روبه‌رو می‌کنند که در زندگی واقعی کمتر به اینها پرداخته می‌شود و حتی جنبه‌ای از عرفان و معناگرایی را که در جامعه جریان ندارد، برایشان فراهم می‌آورند.
رسا: اوتاکو شدن تنها یک علاقه ساده به انیمه نیست؛ بلکه برای بسیاری از نوجوانان و جوانان به یک سبک زندگی تبدیل شده است؛ اما سوال اصلی این است که چه عواملی باعث می‌شود که برخی از انیمه بینها تا این حد به دنیای انیمه وابسته شوند؟ گاهی این وابستگی به حدی شدید می‌شود که به نوعی اعتیاد (اوتاکو) تبدیل می‌شود؟
چند عامل کلیدی در این روند نقش دارند:
کمبود جایگزین‌های جذاب در فضای فرهنگی داخلی
یکی از مهم‌ترین عوامل، نبود محتوای جایگزین در کشور است؛ صداوسیما و سینمای داخلی نتوانسته‌اند محتوایی تولید کنند که برای نوجوانان به‌اندازه انیمه‌ها جذاب باشد؛ نوجوانان معمولاً دنبال داستان‌هایی هستند که آنها را به فکر وادار کند، شخصیت‌های عمیق داشته باشد و احساساتشان را درگیر کند؛ این در حالی است که فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی معمولاً به دغدغه‌های این ها پاسخ نمی‌دهند.
ساعات فراغت زیاد و نبود فعالیت‌های معنادار
در بسیاری از جوامع، نوجوانان درگیر فعالیت‌های مختلفی هستند، اما در ایران بسیاری از اینها، بعد از مدرسه هیچ کار مشخصی ندارند؛ نبود سرگرمی‌های متنوع، فضای کم برای ورزش، فعالیت‌های اجتماعی و هنری و حتی فرصت‌های شغلی مناسب برای نوجوانان و جوانان باعث می‌شود اینها، وقت آزاد زیادی داشته باشند که با تماشای انیمه پر شود.
حس تعلق و ایجاد هویت در بین اوتاکو‌ها
همانطور که اشاره شد، بسیاری از نوجوانان و جوانان در دوران هویت‌یابی قرار دارند و ممکن است احساس کنند در جامعه به‌درستی درک نمی‌شوند این در حالی است که عضویت در یک جامعه اوتاکویی به انیمه‌ها هویت و احساس تعلق می‌دهد و انیمه‌ها در گروه‌های تلگرامی، دیسکورد، اینستاگرام و فروم‌های مختلف با دیگر اوتاکو‌ها ارتباط برقرار می‌کنند و در آنجا مورد پذیرش قرار می‌گیرند.
فرار از مشکلات زندگی واقعی
برخی نوجوانان از واقعیت زندگی‌شان ناراضی‌اند و انیمه به اینها یک دنیای جایگزین برای فرار از واقعیت می‌دهد؛ مشکلات خانوادگی، فشار تحصیلی، تنهایی و نبود فرصت‌های اجتماعی می‌تواند باعث شود که فرد ترجیح دهد بیشتر وقت خود را در دنیای خیالی انیمه‌ها بگذراند.
رسا: وقتی علاقه به انیمه از حد یک سرگرمی فراتر رفته و به نوعی اعتیاد تبدیل می‌شود، تاثیر آن بر تعاملات اجتماعی، عملکرد تحصیلی و حتی سلامت روان چگونه خواهد بود؟
علاوه بر موارد ذکر شده، نشانه‌های خطرناک دیگری نیز وجود دارند که باید به انیمه‌ها توجه کرد و آن این است که وابستگی شدید به انیمه می‌تواند به مشکلات متعددی منجر شود، از جمله اختلال در عملکرد روزانه، به‌طوری که فرد ممکن است نتواند به وظایف خود مانند رفتن به مدرسه یا محل کار بپردازد و حتی به بهداشت فردی خود توجه نکند، همچنین، این وابستگی می‌تواند باعث بروز مشکلات عاطفی و روانی مانند افسردگی، اضطراب و تحریک‌پذیری شود و فرد احساس تنهایی و بی‌تفاوتی نسبت به دنیای واقعی پیدا کند، علاوه بر این، فرد ممکن است به طور افراطی از شخصیت‌های انیمه تقلید کند، نه تنها در ظاهر بلکه در رفتار و گفتار، که موجب تغییرات قابل توجه در هویت او می‌شود و او را از دنیای واقعی جدا می‌کند.
رسا: چگونه وابستگی نوجوانان به انیمه را کاهش دهیم؟
برای کاهش وابستگی افراطی نوجوانان به انیمه و تبدیل شدن انیمه‌ها به اوتاکو، چند راهکار کوتاه‌مدت و بلندمدت می‌توان ارائه داد:
آموزش سواد رسانه‌ای و نقد آگاهانه
آموزش سواد رسانه‌ای و نقد آگاهانه به نوجوانان می‌تواند نقش مهمی در کاهش وابستگی انیمه‌ها به انیمه و ایجاد نگرش‌های سالم‌تر نسبت به محتوا‌های رسانه‌ای داشته باشد، اگر نوجوانان یاد بگیرند که محتوای انیمه را از نظر پیام‌های فلسفی، فرهنگی و حتی ایدئولوژیک تحلیل کنند، دیگر این محتوا‌ها را به‌طور ناخودآگاه جذب نمی‌کنند و قادر خواهند بود دیدگاه انتقادی‌تری نسبت به انیمه‌ها پیدا کنند.
این نقد می‌تواند شامل بررسی ارزش‌های فرهنگی و فلسفی هر انیمه، شناخت پیام‌های پنهان در داستان‌ها و شخصیت‌ها، مقایسه این پیام‌ها با ارزش‌های فرهنگی و دینی خود، و بررسی تأثیرات مثبت و منفی سبک زندگی انیمه‌ای بر نوجوانان باشد.
ایجاد محتوای جایگزین با کیفیت بالا
ایجاد محتوای جایگزین با کیفیت بالا برای انیمه یکی از چالش‌های بزرگ در جهت کاهش وابستگی نوجوانان به این دنیای خیالی است، نقد صرف و اشاره به مشکلات انیمه کافی نیست؛ برای جذب نوجوانان باید گزینه‌های جذاب و با کیفیت ارائه دهیم که هم‌راستا با استاندارد‌های جهانی باشند.
برای این کار، ابتدا باید حمایت از تولید انیمیشن و داستان‌های جذاب ایرانی را با استاندارد‌های جهانی در اولویت قرار دهیم تا نوجوانان نیز بتوانند محتوای با کیفیت داخلی را تجربه کنند؛ این رویکرد می‌تواند علاوه بر ایجاد جایگزین‌های سالم‌تر، به رشد و توسعه صنعت انیمیشن داخلی نیز کمک کند.
غنی‌سازی زندگی واقعی نوجوانان
یکی از دلایل مهم اعتیاد به انیمه، کمبود فعالیت‌های جذاب در زندگی واقعی است؛ نوجوانی که سرگرمی‌های متنوع و جذاب در دسترس داشته باشد، کمتر به یک چیز خاص مانند انیمه وابسته می‌شود؛ برای مقابله با این موضوع، باید فعالیت‌های متنوع و جذابی را در زندگی واقعی نوجوانان ایجاد کرد.
این شامل توسعه فعالیت‌های ورزشی، هنری و فرهنگی در مدارس و محلات است تا نوجوانان از گزینه‌های سرگرم‌کننده و مفید بیشتری بهره‌مند شوند؛ همچنین، باید نوجوانان را به شرکت در گروه‌های اجتماعی و اردو‌های علمی و فرهنگی تشویق کرد تا فرصت‌هایی برای رشد اجتماعی و فرهنگی خود پیدا کنند.
ارسال نظرات