جایگاه رفیع حضرت عبدالعظیم حسنی از منظر رهبر معظم انقلاب

به گزارش خبرنگار گروه سیره امامین انقلاب خبرگزاری رسا، حضرت عبدالعظیم حسنی (علیه السلام)، این چهره‌ی ناشناخته‌ی درخشان، یکی از برجسته‌ترین شخصیت‌های علمی، ایمانی و انقلابی تاریخ شیعه است که متأسفانه علی‌رغم مقام والای او، آن‌گونه که شایسته است، در میان عموم جامعه و حتی نخبگان شناخته نشده است. نگاهی به روایات اهل بیت علیهم‌السلام، و نیز تحلیل و تأکیدات رهبر معظم انقلاب اسلامی امام خامنه‌ای، ما را به شناخت عمیق‌تری از منزلت بی‌نظیر این شخصیت بزرگوار می‌رساند.

حضرت عبدالعظیم در کلام اهل بیت علیهم‌السلام

یکی از گویاترین روایات درباره مقام حضرت عبدالعظیم حسنی (علیه السلام)، روایت شریف امام حسن عسکری (علیه‌السلام) است. در این روایت، امام به یکی از اهالی ری که از زیارت امام حسین علیه‌السلام بازمی‌گردد، می‌فرمایند: « َقَالَ أَيْنَ كُنْتَ فَقُلْتُ زُرْتُ الْحُسَيْنَ بْنَ عَلِيٍّ ع فَقَالَ أَمَا إِنَّكَ لَوْ زُرْتَ قَبْرَ عَبْدِ الْعَظِيمِ عِنْدَكُمْ لَكُنْتَ كَمَنْ زَارَ الْحُسَيْنَ... اگر قبر عبدالعظیم را زیارت می‌کردی، مانند آن است که حسین علیه‌السلام را زیارت کرده باشی.» (1)

این تعبیر حیرت‌انگیز در فضای شیعی که زیارت امام حسین (علیه‌السلام) اوج زیارت‌ها محسوب می‌شود، دلالت بر جایگاه بی‌بدیل حضرت عبدالعظیم دارد. چه عاملی باعث می‌شود که یک امام معصوم چنین مقایسه‌ی بلندی را میان عبدی صالح با سیدالشهداء (علیه‌السلام) برقرار کند؟

پاسخ این پرسش را باید در ماهیت شخصیت حضرت عبدالعظیم جستجو کرد. ایمان عمیق، معرفت ناب، تبعیت کامل از ولایت، و حضور فعال در صحنه‌های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی دوران عباسی، همه در کنار هم ایشان را در جایگاه یک شیعه کامل و نائب خاص امام عصر خود قرار داده است.

رهبر معظم انقلاب و تأکید بر شناخت این شخصیت مغفول

رهبر معظم انقلاب اسلامی، در دیدار با برگزارکنندگان کنگره حضرت عبدالعظیم حسنی (علیه السلام) در سال ۱۳۸۲، با بیانی دقیق و نکته‌سنج، ضعف شناخت جامعه از این شخصیت را یادآور شدند و تأکید کردند: «در فضیلت ایشان [حضرت عبدالعظیم حسنی (علیه السلام)] روایات معروفی وارد شده است. حضرت هادی به یکی از اهالی ری که از زیارت امام حسین می‌آمد فرمودند: اگر می‌رفتی عبدالعظیم را زیارت می‌کردی ثوابی که از زیارت امام حسین علیه‌السّلام به تو داده‌اند همین را به تو می‌دادند. ما در جوار جناب عبدالعظیم زندگی می‌کنیم، شوق کربلا هم داریم، اما کمتر توفیق پیدا می‌کنیم به زیارت این بزرگوار برویم!» (2)

ایشان در این سخنان، با درک عمیق از تاریخ و فرهنگ دینی، توجه مخاطب را به نوعی غفلت تاریخی جلب می‌کنند. غفلتی که سبب شده با وجود اینکه آرامگاه حضرت عبدالعظیم در کنار ماست، اما بهره‌ی معرفتی ما از این وجود گران‌مایه بسیار اندک است. رهبر انقلاب این نکته را نیز متذکر می‌شوند که حضرت عبدالعظیم نه تنها یک امامزاده‌ی واجب‌التعظیم است، بلکه یک محدث، راوی و عالم برجسته نیز هست و از این حیث، شخصیت ایشان باید در سطحی عمیق‌تر بازشناسی و معرفی شود.

نکته‌ی مهم دیگری که در بیانات رهبر معظم انقلاب مورد توجه قرار می‌گیرد، بررسی نسب و تبار حضرت عبدالعظیم حسنی (علیه السلام) است. ایشان با اشاره به شجره‌نامه‌ی آن حضرت، و ذکر اجداد ایشان همچون حسن بن زید بن حسن مجتبی، یادآور می‌شوند که این خاندان، همگی شخصیت‌های مؤثر و برجسته‌ای در تاریخ اسلام بوده‌اند. این تأکید، نوعی ریشه‌یابی علمی و تاریخی برای تثبیت جایگاه علمی حضرت عبدالعظیم است. ایشان می فرمایند: «ایشان هم امامزاده‌ی عالی مقام است و هم محدّث و راوی است، ایشان با چهار واسطه به امام حسن مجتبی علیه‌الصّلاه‌والسّلام می‌رسند و نسبشان هم نسب خوبی است. یکی از کتاب‌هایی که فرستادید و تورق کردم دیدم درباره‌ی جدّ سوم ایشان که حسن بن زید بن حسن باشد شرحی ذکر کرده -که البته فرصت نکردم نگاه کنم- معلوم می‌شود اجداد ایشان هم -عبدالله بن علی بن حسن بن زید بن حسن مجتبی- کاملاً شناخته شده و شخصیت‌های بزرگ و برجسته‌ای بوده‌اند.» (3)

امام خامنه ای شخصیت حضرت عبدالعظیم حسنی (علیه السلام) را یک شخصیت سیاسی و مجاهد و مبارز دانسته و بر غفلت مردم از جایگاه ایشان تاکید می کنند :« شخصیت جناب عبدالعظیم برای اغلب مردم ناشناخته است، ایشان هم یک شخصیت علمی بود، هم یک شخصیت جهادی بوده و هم ابتکاراتی داشته است. مرحوم شیخ نجاشی می‌گوید ایشان خطب امیرالمؤمنین را جمع‌آوری کرد، با این حساب ایشان در حدود ۱۷۰ سال قبل از تألیف نهج‌البلاغه خطب امیرالمؤمنین را جمع‌آوری کرده است؛ این کارِ خیلی مهمی است، هیچ بعید نیست که سید رضی رضوان‌الله‌علیه از نوشته‌ی ایشان استفاده کرده باشد.» (4)

شخصیت عبدالعظیم حسنی؛ الگوی ولایتمداری و مقاومت

در تحلیل شخصیت حضرت عبدالعظیم حسنی (علیه السلام) باید نقش ایشان در انتقال معارف اهل بیت علیهم‌السلام و مبارزه با جریان‌های انحرافی را نیز مورد توجه قرار داد. حضرت عبدالعظیم در روزگار سخت امامت امام هادی و امام عسکری علیهم‌السلام، در شرایطی که دستگاه خلافت عباسی فضای سیاسی و دینی را به شدت بسته و خفقان‌آلود کرده بود، با پنهان‌کاری هدفمند، خود را از مدینه به ری رسانده و در این شهر به فعالیت فرهنگی و تربیتی پرداخت. حضور او در ری، که در آن زمان یکی از مراکز مهم فرهنگی و فکری ایران محسوب می‌شد، در واقع یک هجرت انقلابی و مأموریتی الهی بود.

رهبر معظم انقلاب در یان باره می فرمایند: «ایشان [حضرت عبدالعظیم حسنی] به دلیل شخصیت جهادیشان با حال اختفا و فرار، به ری آمده بودند. شیخ نجاشی می‌گوید: «حاربا من السلطان». ایشان از دست خلیفه‌ی عباسی از عراق و حجاز گریخت و به ری آمد. چون ری مرکز و محل تجمع شیعیان بود، ایشان این‌جا را مأمن خوبی برای خودشان یافتند. شیعه و محدّث زیاد بوده‌اند -هم در مدینه، هم در عراق- اما همه‌ی این‌ها مجبور نبوده‌اند از دست خلیفه بگریزند، این مبارز بودن ایشان را نشان می‌دهد. مشخص می‌شود ایشان اهل نشر معارف امامت بوده، به‌خصوص در دوران حضرت جواد و حضرت هادی که ایشان حداقل راوی این دو امام است.» (5)

ایشان نه‌تنها از اصحاب خاص امام هادی علیه‌السلام محسوب می‌شود، بلکه در روایتی، امام هادی از وی خواستند که عقاید خود را عرضه کند و پس از شنیدن آن، فرمودند: «تو از شیعیان ما هستی.» این تصریح و تأیید بر شخصیت وی، نشان‌دهنده‌ی عمق معرفتی و ایمانی حضرت عبدالعظیم حسنی (علیه السلام) است.

وظیفه‌ی امروز ما: احیای معرفت‌محور نسبت به عبدالعظیم حسنی

رهبر معظم انقلاب در همان سخنان سال ۱۳۸۲، تأکید دارند که «آنچه درباره‌ی ایشان نوشته و منتشر می‌شود باید در جهت ترسیم شخصیت والای این مرد بزرگ متمرکز شود.» این بیانات ایشان در واقع یک دعوت جدی به حوزه‌های علمیه، دانشگاهیان، هنرمندان، نویسندگان و اهالی رسانه است که از سطح زیارت‌محور و عاطفی صرف، فراتر رفته و به تبیین علمی، اجتماعی و تربیتی شخصیت حضرت عبدالعظیم بپردازند.

اگر شخصیت حضرت عبدالعظیم حسنی (علیه السلام) به‌درستی شناخته شود، می‌تواند به عنوان یک الگوی موفق برای جوانان انقلابی امروز که به دنبال پیوندی واقعی با اهل بیت علیهم‌السلام هستند، مطرح گردد. او نمونه‌ی یک مؤمن بصیر، یک مجاهد در راه خدا، یک راوی امین معارف وحیانی، و یک هجرت‌کننده‌ی سیاسی به‌سوی ولایت است.

حضرت عبدالعظیم حسنی (علیه السلام)، اگرچه در میان ماست، اما هنوز آن‌گونه که باید شناخته نشده است. بازخوانی زندگی، سیره، اندیشه و نقش ایشان در تاریخ اسلام، از ضرورت‌های امروز ماست. رهنمودهای رهبر معظم انقلاب اسلامی، ما را به این شناخت عمیق‌تر رهنمون می‌سازند. زمان آن فرارسیده که با نگاه معرفتی و تمدن‌ساز به این شخصیت بنگریم و او را در جایگاه واقعی‌اش در ذهن و قلب جامعه شیعی و به عنوان الگویی هویتی بنشانیم.

(1) كامل الزيارات، ص: ۳۲۴؛ ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، النص، ص: ۹۹؛ وسائل الشيعة، ج‏۱۴، ص: ۵۷۵

(2) بیانات در جمع برگزارکنندگان کنگره حضرت عبدالعظیم (۱۳۸۲/۰۳/۰۵)

(3) همان

(4) همان

(5) همان