بازخوانی واکنش‌ها به مقاله «مذاکره مستقیم» عطاءالله مهاجرانی
مهاجرانی که از آن روزها با عبارت «محشر کبری شد» یاد می‌کند، مقاله را در واکنش به موضع جیمز بیکر وزیر خارجه وقت آمریکا که گفته بود: «آمریکا آماده است با مقامات ایرانی مستقیما مذاکره نماید» نوشته بود.
روابط ایران و آمریکا در طول هفت دهه گذشته با چالش‌های فراوانی مواجه بوده است. اقدامات ضدایرانی آمریکایی‌ها در تاریخ معاصر به‌ویژه کودتای ۲۸ مرداد، اقدام به عملیات نظامی در طبس برای آزادسازی گروگان‌ها (که با شکست مواجه شد)، اعمال تحریم‌های گوناگون علیه ایران و مسائلی از این دست همواره شرایط دو کشور را در حالت تنش و رویارویی قرار داده است؛ به طوری که راه هرگونه دیپلماسی، مذاکره و گفت‌وگو سهل و ممتنع به نظر می‌رسد.
با این حال در چهار دهه اخیر، بحث مذاکره ایران و آمریکا یکی از مسائل مورد توجه بوده است. پس از مذاکرات غیرمستقیم بر سر آزادی گروگان‌های آمریکایی که به بیانیه الجزایر منجر شد و نیز شکست مذاکرات در ماجرای مک‌فارلین، با پایان یافتن جنگ تحمیلی هشت‌ساله و گشوده شدن فرصت‌های جدید دیپلماسی برای ایران، مسئله مذاکره با آمریکا بار دیگر مطرح شد. این بار روزنامه اطلاعات در ۶ اردیبهشت ۱۳۶۹ در صفحه دوم خود طی یادداشتی با عنوان «مذاکره مستقیم» به قلم عطاءالله مهاجرانی فضای سیاسی مطبوعاتی کشور را شگفت‌زده کرد. مهاجرانی که از آن روزها با عبارت «محشر کبری شد» یاد می‌کند، مقاله را در واکنش به موضع جیمز بیکر وزیر وقت امور خارجه آمریکا که گفته بود: «آمریکا آماده است با مقامات ایرانی مستقیما مذاکره نماید» نوشته بود. او به عنوان معاون حقوقی و امور مجلس رئیس‌جمهور وقت با اشاره به شرایط جدید ایران پس از پذیرفتن قطعنامه ۵۹۸ و با استناد بر «مذاکره مستقیم انبیای الهی با دشمنان خدا و خلق» و با تاکید بر این‌که «مذاکره به معنی پذیرش سلطه و انقیاد نیست»، نوشت: « اگر در شرایط ویژه‌ای که هستیم مصلحت‌های کشور و انقلاب را بر سایر امور ترجیح ندهیم، بهره‌اش از دست رفتن فرصت‌ها برای انقلاب و کشور و ملتی خواهد بود که دشمنانش می‌خواهند فرصت‌های او را بگیرند و سال‌ها پس از سال‌ها بگذرد و ما در وادی بازی با شعار مثل بازی با یخ متوقف بمانیم.»
از نصیری تا شریعتمداری؛ واکنش‌های کیهانی به مقاله مهاجرانی
روزنامه کیهان در شماره شنبه ۸ اردیبهشت ۱۳۶۹ به نقل از علی‌اکبر ولایتی وزیر وقت امورخارجه تیتر زد:« دلایل ایران برای قطع رابطه با آمریکا به قوت خود باقی است.»
روز بعد یعنی یکشنبه ۹ اردیبهشت، ستون «یادداشت روز» کیهان در صفحه نخست مقاله بلندی از مهدی نصیری با عنوان «پیام مذاکره مستقیم چیست؟» منتشر کرد. نصیری (که مهاجرانی او را «تعزیه‌گردان» آن روزها می‌داند) یادداشت تفصیلی خود را این‌گونه آغاز کرد: «یک قدم عقب‌نشینی در مقابل زمزمه‌ها و اندیشه‌هایی که مردم و مسئولان را دعوت به عدول از اصول و امهات خط امام می‌کنند، بدون شک در آینده دفن تمامی دستاوردهای انقلاب را به دنبال خواهد داشت.» او «پیام مقاله مذاکره مستقیم» را «چیزی جز دعوت به دست بر داشتن انقلاب از اصل استکبارستیزی و توصیه به کرنش در مقابل آمریکا و غرب» نمی‌دانست.
نصیری با انتقاد از بی‌توجهی مهاجرانی به «بهایی که باید ایران اسلامی در ازای به دست آوردن» نتایج مذاکره مستقیم بپردازد، بهای آن را «کنار گذاشتن خط امام»، «پذیرفتن ولایت طاغوت»، «پایکوبی بر خون و مزار صدها هزار شهید»، «اعلام عذر تقصیر به پیشگاه آمریکا و غرب»، «و بالاخره نابود کردن نهضت و انقلابی که طلیعه حاکمیت ملت‌ها بر سراسر گیتی و زمینه‌ساز انقلاب جهانی حضرت مهدی(عج) است» برشمرد.
او با یادآوری مواضع صریح امام خمینی در قبال آمریکا در فراز پایانی یادداشت خود نوشت:« در صورتی طرفداران مذاکره، مصالحه و معامله با آمریکا به آرزوی خود خواهند رسید که: خط امام و رهنمودهای الهی آن سفرکرده، از جان و دل آحاد امت انقلابی اسلام محو شده و حاکمیت ولایت فقیه که پرچم آن امروز در دست فرزند راستین آن امام راحل است، از جامعه رخت بربندد و البته این آرزویی است که باید آمریکا به گور ببرد.»
کیهان در روزهای بعد نیز در صفحات و ستون‌های مختلف به واکاوی مقاله مذاکره مستقیم پرداخت. این روزنامه در صفحه ۱۸ شماره سه‌شنبه ۱۱ اردیبهشت خود مقاله‌ای از جمیله کدیور با عنوان «اندیشه را با اندیشه پاسخ بگوییم» درج کرد. کدیور در آن مقاله با یادآوری تحولات دنیای امروز و اشاره به جنجال‌هایی که مقاله همسرش به وجود آورد با تاکید بر اصل «نه شرقی نه غربی» این کلام امام را مطمح نظر قرار داد که: «آمریکا و شوروی، اگر دخالت در امور داخلی ما نکنند و با ما روابط حسنه داشته باشند، با آن‌ها روابط برقرار خواهیم کرد.»
او شعار «نه غربی» را «به معنای عدم پذیرش سلطه غرب و غربی‌ها» دانست و نوشت: «مذاکره در روابط بین‌الملل و عرف سیاسی به عنوان یک وسیله برای نزدیک کردن نظرات دو طرف محسوب می‌شود؛ وسیله‌ای که ذاتا بار ارزشی ندارد... مذاکره به طور بالفعل هم می‌تواند وسیله دستیابی یک انقلاب و یا یک دولت به اهداف و آرمان‌هایش باشد، و هم می‌تواند ابزار ذلت و وسیله‌ای جهت وابستگی بیشتر.»
بخش دیگری از یادداشت کدیور به انتقاد از «نویسندگان محترم» که «به جای آن‌که از قلم به مثابه چراغی برای روشنی راه استفاده کنند، از قلم به عنوان چماقی استفاده می‌کنند که نتیجه گردش آن، سرکوب کرامت‌ها و اندیشه‌های انسانی است» اختصاص یافت.
به موازات مقاله کدیور یادداشت دیگری نیز در همان صفحه با عنوان «انقلاب؛ منافع ملی و حفظ ارزش‌ها» به قلم مجید رضاییان منتشر شد.
علاوه بر این حسین شریعتمداری از دیگر نویسندگانی بود که در یادداشت «مذاکره یا معامله؟» (که در صفحه دوم کیهان به تاریخ ۱۲ اردیبهشت منتشر شد) به تحلیل «مقاله حقارت‌بار مذاکره مستقیم» پرداخت. شریعتمداری پیام و محتوای مقاله مذکور را شعر «از طلا بودن پشیمان گشته‌ایم، مرحمت فرموده ما را مس کنید» دانست و نوشت: «بسیار ساده‌اندیشانه است اگر تصور کنیم که منظور نویسنده مقاله تنها دعوت به مذاکره مستقیم با آمریکا است، بلکه این دعوت (علی‌رغم زشتی و نفرت‌انگیزی آن) تازه «صورت بزک‌شده» مسئله است و آن‌چه در پس این چهره روتوش‌شده، پیشنهاد می‌گردد به مراتب نفرت‌انگیزتر از مذاکره مستقیم و یا برقراری رابطه است، و این نکته ارزش باز شدن دارد.»
او در پایان یادداشت خود به عملیات روانی دشمن در این زمینه اشاره کردهو هشدار داد: «دشمن در پی القای این توهم است که مسئولان رده‌بالای نظام جمهوری اسلامی ایران راه سازش و مماشات با آمریکا را پیش گرفته‌اند تا از این طریق ضمن القای جو سوءظن و بی‌اعتمادی نسبت به آنان، توده‌های مردم که اصلی‌ترین پایه‌های قدرت و امنیت نظام هستند را از آن جدا کند و هر از چندگاه نیز فریب تأثیر عملیات روانی انجا شده را مورد آزمایش قرار داده و میزان حساسیت مردم و مسئولین را در این زمینه محک می‌زند.»
دوئل مهاجری- مهاجرانی
مسیح مهاجری سردبیر روزنامه جمهوری اسلامی از دیگر افرادی بود که به مقاله مهاجرانی واکنش نشان داد. مهاجری (که همزمان سمت مشاور اجتماعی رئیس‌جمهور را هم برعهده داشت) در سرمقاله روز شنبه ۸ اردیبهشت با عنوان «انحراف!» با تخطئه نویسنده مقاله مذاکره مستقیم نوشت: «مقاله به قدری صبغه لیبرال مسلکی دارد که اگر بدون نام نویسنده به چاپ رسیده بود، کسی تردید نمی‌کرد که یا دست‌پخت لیبرال‌های وطنی است یا از کشکول انجمن حجتیه درآمده...»
روزنامه جمهوری اسلامی در روزهای دیگر نیز به ردیه‌نویسی بر مقاله مذاکره مستقیم پرداخت. مقاله «مغالطه» از آن دست یادداشت‌هایی بود که با پاسخ عطاءالله مهاجرانی مواجه شد. جمهوری اسلامی در مقاله «مغالطه» مدعی شد: «سه نفر از همکاران نزدیک جناب آقای رئیس‌جمهور از ایشان درباره مقاله مذاکره مستقیم سوال کردند. پاسخ ایشان به هر سه نفر ضمن ابراز ناراحتی از انتشار این مقاله این بود که محتوای این مقاله هیچ ارتباطی به من ندارد.» اما مهاجرانی در شماره ۱۱ اردیبهشت روزنامه اطلاعات «در حاشیه مقاله مذاکره مستقیم» ضمن بی‌ارتباط دانستن موضوع به رئیس‌جمهور، ادعای روزنامه جمهوری را تکذیب کرد. او همچنین تأکید کرد: « اینجانب مقاله مذاکره مستقیم را یکی از نقاط برجسته نویسندگی و کار مطبوعاتی و سیاسی خودم می‌دانم و به یمن عنایت خدای سبحان، وقتی غبار ره نشست، پیرو پیمان از خجالت منتقدین محترم بیرون می‌آیم، کم و کیف مذاکره مستقیم را تبیین می‌کنم و علاوه بر آن به لحاظ روانشناسی اجتماعی به کالبدشکافی بیماری جوزدگی و عوام‌زدگی می‌پردازم.»
گل‌آقا و مذاکره مستقیم
روزنامه اطلاعات در روزهای بعد تلاش کرد با انتشار تحلیل‌هایی با مواضع نویسنده مقاله «مذاکره مستقیم» مرزبندی کند. این روزنامه در ستون «سخن روز» دوشنبه ۱۰ اردیبهشت ۱۳۶۹ با عنوان «اول تکلیف مذاکره با دوستان را روشن کنید» از وضعیت گروه‌ها و جناح‌های سیاسی داخلی انتقاد کرد و نوشت: «بعضی از ما قائل به مذاکره میان خودمان هم نیستیم تا چه رسد به مذاکره با دشمنان!»
کار به جایی رسید که «گل‌آقا» هم در ستون «دو کلمه حرف حساب» روزنامه اطلاعات با زبان طنز خود به «مذاکره مستقیم» ورود کرد.
روزنامه رسالت نیز برای سرمقاله دوقسمتی خود به قلم «محمد سرافراز» عنوان «ضرورت تحرک در دیپلماسی» را انتخاب کرد و یادآورد شد: «ما می‌توانیم در صورت لازم حتی با دشمنان خود از موضع قدرت به مذاکره بپردازیم و از این طریق به شناخت عمیق‌تری از دشمن نیز دست یابیم و این کار نیاز به لیاقت، شجاعت، صداقت و تدبیر مسئولان ما دارد. در این‌جا موضوع برقراری رابطه با آمریکا یک بحث انحرافی است که می‌تواند در روند دیپلماسی نظام اخلال ایجاد کند.» این روزنامه همچنین به نقل از احمد توکلی تیتر زد: «ما نیازی به ارتباط با آمریکا نداریم.»
تشکل‌ها و گروه‌های سیاسی
واکنش‌ها به مقاله «مذاکره مستقیم» محدود به تحلیلگران و مقاله‌نویسان روزنامه‌ها نبود. ۹ اردیبهشت دانشجویان دانشگاه تهران در اعتراض به انتشار مقاله مذاکره مستقیم اقدام به برگزاری گردهمایی کردند. ۱۱ اردیبهشت نیز دفتر تحکیم وحدت «در اعتراض به مقاله حقارت‌بار مذاکره مستقیم» با صدور بیانیه‌ای هر نوع ارتباط با آمریکا را محکوم کرد.
همچنین نمایندگان مجلس نیز در نطق پیش از دستور به مقاله مذکور اعتراض کردند. حسین مظفری‌نژاد نماینده تهران در سخنانی با اظهار تأسف از انتشار مقاله مذاکره مستقیم در بخشی از نطق خود اظهار داشت: « این ذلت نام هرچند در نوع خود بی‌نظیر و برای همه غیرمنتظره و به‌شدت ناراحت‌کننده بود، چندان بی‌سابقه نمی‌باشد... این گروه هرچه و هر چقدر از مواضع امام و انقلاب کوتاه آمدند، پاسخ مثبتی از آمریکا نشنیدند و برعکس آمریکا از موضع بالاتر و طلبکارانه‌تری برخورد کرده است.»
علاوه بر این انجمن اسلامی دانشگاه‌های صنعتی امیرکبیر، خواجه نصیر و علم و صنعت نیز بیانیه‌ای در رد مقاله مذاکره مستقیم صادر کردند.
موضع رهبری
مسئله مذاکره مستقیم با آمریکا بحثی نبود که فضای سیاسی و اجتماعی کشور به‌سادگی بتواند از کنار آن بگذرد. پس از گذشت یک هفته پرتنش مطبوعاتی، سخنان رهبر انقلاب در ۱۲ اردیبهشت ۱۳۶۹ که در دیدار جمعی از کارگران و معلمان ایراد شد، موضع‌گیری قاطعی علیه مقاله مهاجرانی بود. آیت‌الله خامنه‌ای در بخشی از بیانات خود با تأکید بر ضرورت تبادل نظر و افکار مختلف در جامعه فرمودند: «بنده معتقدم آن کسانى که فکر می‌کنند ما باید با رأس استکبار، یعنى آمریکا مذاکره کنیم، یا دچار ساده‌لوحى هستند یا مرعوب‌اند. اما مرعوب بودن از این باب که بارها من این را عرض کرده‌ام که استکبار بیش از این‌که نان قدرت و توانایى خودش را بخورد، نان هیبت و تشر خودش را می‌خورد..»
ایشان در فراز دیگری از سخنان خود اظهار داشتند: «مذاکره یعنى چه؟ صِرف این‌که شما بروید با آمریکا بنشینید، حرف بزنید، مذاکره کنید، مشکلات حل می‌شود؟ این‌جورى که نیست؛ مذاکره در عرف سیاسى یعنى معامله؛ مذاکره با آمریکا یعنى معامله با آمریکا؛ معامله یعنى داد و ستد، یعنى یک چیزى بگیر، یک چیزى بده. تو از انقلاب اسلامى می‌خواهى چه بدهى به آمریکا تا چیزى از او بگیرى؟ بگو ببینم! آن چیزى که شما می‌خواهید بدهید به آمریکا تا در مقابل از او چیزى بگیرید، چیست؟ ما چه می‌توانیم به آمریکا بدهیم؟»
رهبر انقلاب بار دیگر یادآور شدند: «چه ساده‌لوحى‌اى است که کسانى بگویند برویم پشت میز مذاکره با یک دستگاه متکبر و بى‌اعتقاد به اصول انسانى و حقوق بین‌الملل بنشینیم! آمریکایى‌ها اعتقاد ندارند به اصول بین‌الملل و به حقوق بین‌الملل.»
بیانات رهبری پس از یک هفته پر فراز و نشیب به‌سرعت تیتر یک مطبوعات را درنوردید. روزنامه اطلاعات در کنار تیتر اصلی خود این بخش از صحبت‌های آیت‌الله خامنه‌ای را انتخاب کرد که: «به نویسندگان، صاحب‌نظران، قلم به دستان و تریبون‌داران سفارش می‌کنم که از حرف مخالف آشفته نشوند.» روزنامه جمهوری اسلامی تیتر زد: «کسانى که فکر می‌کنند ما باید با رأس استکبار یعنى آمریکا مذاکره کنیم یا ساده‌لوح‌اند یا مرعوب». کیهان فراز دیگری از سخنان رهبری را تیتر یک خود قرار داد: «من با مذاکره با آمریکا مخالفم، دولت هم موافق چنین کاری نیست.»
نامه نجات‌بخش
سخنان رهبری هجمه‌های یک هفته اخیر علیه مهاجرانی را تشدید کرد؛ اما نامه بهنگام آیت‌الله خامنه‌ای خطاب به عطاءالله مهاجرانی، نویسنده مقاله مذاکره مستقیم را از فشارهای غیرمستقیم نجات داد. فشارهایی که در یک هفته پس از ۶ اردیبهشت به محافل مختلف حتی هیات دولت هم رسیده بود. هاشمی رفسنجانی که اولین سال‌های ریاست‌جمهوری‌اش را سپری می‌کرد در خاطرات روز یکشنبه ۹ اردیبهشت ۱۳۶۹ خود در این باره می‌نویسد: «آقای مسیح مهاجری، [مشاور اجتماعی رئیس‌جمهور و مدیر روزنامه جمهوری اسلامی] آمد... درباره مقاله‌اش علیه آقای [عطاءالله] مهاجرانی [معاون حقوقی و پارلمانی رئیس‌جمهور] صحبت شد... عصر در جلسه هیأت دولت شرکت کردم. درباره مقاله [مذاکره مستقیم] آقای [عطاءالله] مهاجرانی [در روزنامه اطلاعات] و عکس‌العمل مخالفان مذاکره شد؛ بی‌اجازه من نوشته است. پیشنهاد شد بحث آزاد بین مخالف و موافقِ موضوع مذاکره مستقیم با آمریکا [در سطح رسانه‌ها] انجام شود.»
مهاجرانی در آن روزها اگرچه در جمع دوستان نیز به «آقای مذاکرانی» شهرت یافته بود اما از فشارها گلایه داشت. سه‌شنبه ۱۱ اردیبهشت: «آقای عطاءالله مهاجرانی، معاون حقوق و پارلمانی رئیس‌جمهور آمد. از هتاکی‌های مخالفان مقاله‌اش شکایت کرد و برای جواب گفتن اجازه خواست.» (خاطرات هاشمی)
هاشمی در خاطرات روز چهارشنبه ۱۲ اردیبهشت به ۱۳۶۹ به سخنان آیت‌الله خامنه‌ای و نامه مورد نظر اشاره می‌کند: «رهبری در سخنرانی خود، به‌سختی به آمریکا حمله کردند و فکر مذاکره با آمریکا را محکوم نمودند... تلفنی به آیت‌الله خامنه‌ای گفتم، در صحبت‌ها به آقای مهاجرانی اهانت شده است؛ قرار شد جبران شود.»
کیومرث صابری (گل‌آاقا) طنزپرداز و روزنامه‌نگار مشهور نیز در خاطرات خود به‌خوبی به التهاب آن روزها اشاره می‌کند:«جامعه ملتهب شد، که آقای خامنه‌ای بزرگوارانه همان شب در مورد کسی که راجع به مذاکره مستقیم نوشته بود گفتند: اصلا قصدم این بنده خدا نیست این آدم خوبی است؛ تحلیل خودش را نوشته است. این‌قدر جو خطرناک بود که حرفش را هم نمی‌شد بزنی... این‌قدر جامعه این را نمی‌پذیرد و این‌قدر آمریکا خدایی‌اش ناپاک‌ترین دشمن این انقلاب است که دیگر آدم کم‌عقل فقط گاهی اوقات از این دسته گل‌ها به آب می‌دهد.»
به گفته مهاجرانی «اگر همان یادداشت صمیمانه مقام رهبری نبود، روشن نبود سرانجام نویسنده آن مقاله به کجا می‌انجامید.» نامه رهبری به قدری به موقع رسید که مطبوعات متن نامه دلجویانه آیت‌الله خامنه‌ای را در کنار تیترهای کوبنده در رد مذاکره با آمریکا منتشر کردند:
« بسمه‌تعالى
برادر گرامى، آقاى عطاءالله مهاجرانى
شنیدم بعضى‌ها از حرف‌هاى امروز من قصد طعن و توهینى نسبت به جنابعالى استنباط کرده‌اند و شاید بعضى خواسته‌اند یا بخواهند آن را مستمسکى براى اهانت به شما بسازند. اعلام می‌کنم که این استنباط غلط است. من یک فکر را تخطئه کرده‌ام و نیت توهین به کسى نداشته‌ام و اگر بدون اراده من به شما توهین شده است، از شما عذر می‌خواهم. من شما را ده سال است به صدق و صفا و طهارت می‌شناسم و مطمئنم جز دلسوزى و خیرخواهى، نظرى نداشته‌اید. شما همچنان برادر خوب من هستید و حداکثر آن است که به توصیه شما در مقاله مذاکره مستقیم عمل نخواهیم کرد. والسلام‌علیکم سیدعلى خامنه‌ای ۶۹/۲/۱۲»
در پی این نامه، مهاجرانی هم در نامه‌ای از اظهار لطف ایشان سپاس‌گزاری کرد و نوشت:
« بسمه العزیز
محضر مبارک رهبر بزرگوار انقلاب اسلامی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای دام ظله‌العالی
با سلام و تحیت از بارقه محبتی که در نامه کریمانه حضرتعالی بهره اینجانب شده است، سپاسگزارم. اینجانب کلام و موضع مقام معظم ولایت امر را فصل‌الخطاب همه سخنان و مواضع دانسته و می‌دانم. اللهم وَفِّقْنا لِما تُحِبُّ وَ تَرضي. با ارادت و احترام. عطاءالله مهاجرانی ۶۹/۲/۱۳»
اما این نامه هم واکنش‌های زیادی در میان اهالی مطبوعات داشت. مهدی نصیری در «یادداشت روز» کیهان «درس کرامت و استقامت» را نوشت و از نامه و بیانات رهبری توامان تجلیل کرد. روزنامه رسالت «سخنان امام‌گونه رهبر» را سرمقاله خود قرار داد و «تجلی اخلاق محمدی(ص) در نامه رهبر عزیز انقلاب به معاون رئیس‌جمهور» را ستود. روزنامه جمهوری اسلامی هم در «تحلیل سیاسی هفته» و یادداشت «اصل» در دو شماره پیاپی به این مسئله واکنش نشان داد.
واکنش مسئولین
التهابات هفته دوم اردیبهشت به مواضع دیگر مسئولان هم رسید. حجت‌‌الاسلام علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس‌جمهور وقت در سخنانی در جمع معلمان نمونه سراسر کشور گفت: «ملت ایران اهل کوتاه آمدن در برابر آمریکا نیست». هاشمی که آن روزها به‌شدت از بدعهدی آمریکایی‌ها در ماجرای آزادی گروگان‌ها در لبنان عصبانی بود، افزود: «حاضر به مذاکره با آمریکا نیستیم و ملت ما در مقابل آمریکا کوتاه نخواهد آمد.»
سید احمد خمینی شخصیت مهم دیگری بود که مواضعش در روزنامه‌ها منتشر شد. او در سخنان خود ضمن اشاره به این مهم که «روزنامه‌ها باید شرایط اجتماعی را برای اظهار عقیده در تمامی زمینه‌ها فراهم آورند»، تاکید کرد:«کینه انقلابی خود را علیه آمریکا باید تا پایان عمر حفظ کنیم.» او به عنوان یادگار امام گفت: «مسئله مبارزه با آمریکا جدی است و رهبر انقلاب قدمی از مواضع امام عقب نخواهند گذاشت.»
آیت‌الله مشکینی رئیس وقت مجلس خبرگان رهبری هم گفت: «با مذاکره نمی‌توان حق ملت‌های مظلوم را از آمریکا گرفت.» آیت‌الله یزدی رئیس وقت قوه قضائیه نیز در واکنش به مسائل سیاسی کشور اظهار داشت: «ملت ایران در طول انقلاب خود نشان داده که هیچ نیازی به آمریکا ندارد.»
گروه‌ها و تشکل‌های مختلف نیز از مواضع مقام معظم رهبری تقدیر کردند. از آن جمله مجمع روحانیون مبارز با انتشار بیانیه‌ای تاکید کرد: «ایران اسلامی همچنان دژ تسخیرناپذیر مبارزه با آمریکا و کانون جوشش اسلام ناب محمدی است.. جامعه مدرسین حوزه علمیه قم نیز از موضع رهبری تمجید کرد. دفتر تحکیم وحدت همگان را برای روز یکشنبه ۱۶ اردیبهشت به شرکت در راهپیمایی «تداوم مبارزه با آمریکا» دعوت کرد. فرهنگیان و دانشگاهیان نیز برای شرکت در راهپیمایی اعلام آمادگی کردند.
پایان باز
تب التهابات مقاله «مذاکره مستقیم» فروکش کرد. هرچند هاشمی در روزهای بعد نیز همچنان به این مسئله پرداخته است. یکشنبه ۱۶ اردیبهشت ۱۳۶۹: «... شب با رهبری جلسه داشتیم. درباره اموال بنیادها و مسائل جاری کشور مذاکره کردیم. درباره صحبت‌های روز چهارشنبه ایشان، به خاطر حمله تند علیه یک نویسنده معمولی صحبت شد و نیز موضع‌گیری صریحی که ممکن است در آینده، لازم شود از آن عدول کنند؛ چون نفس مذاکره اشکالی ندارد؛ گرچه در حال حاضر مناسب نیست.»
این‌که هاشمی، معاون رئیس‌جمهور را یک «نویسنده معمولی» می‌داند و امکان «عدول از موضع‌گیری صریح در آینده» را مطرح می‌کند خود حکایت دیگری است که در این مجال نمی‌گنجد.
حالا سی‌وپنج سال از اردیبهشت ۱۳۶۹ گذشته؛ اگرچه چالش‌های این دو نگاه همواره مورد توجه بوده؛ اما مذاکره ایران و آمریکا فراز و نشیب‌های مختلفی را طی کرده است. بسیاری از مخالفین موافق، و بعضی از موافقین مخالف شده‌اند. برخی هستند و برخی از دنیا رخت بربسته‌اند. در اردیبهشت ۱۴۰۴ مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا با وساطت عمان در جریان است. تجربه چهار دهه گذشته و توافق برجام پشت سر، و پیش رو همچنان غیرقابل پیش‌بینی با دو مسئله مهم: فرصت‌ها و عبرت‌ها!
پی‌نوشت
- روزنامه‌های اطلاعات، جمهوری اسلامی، کیهان، رسالت شماره‌های ۶ تا ۱۶ اردیبهشت ۱۳۶۹
- اعتدال و پیروزی، خاطرات هاشمی رفسنجانی سال ۱۳۶۹
- خاطرات کیومرث صابری، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)
- پایگاه دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای به نشانی khamenei.ir
- خاطرات سید محمد صدر، گنجینه تاریخ شفاهی مرکز اسناد انقلاب اسلامی
- خاطرات مسیح مهاجری، گنجینه تاریخ شفاهی مرکز اسناد انقلاب اسلامی
- «مهاجرانی: اگر یادداشت صمیمانه رهبری نبود ...» منتشر شده در ایسنا به تاریخ ۱۲ مهر ۱۳۹۲
ارسال نظرات