شمن‌گرایی؛ زمزمه ارواح در گوش تاریخ، در چشم سینما

به گزارش خبرنگار گروه فرق و ادیان خبرگزاری رسا، تصور کنید، در قلب سئول، جایی که نوای موسیقی پاپ در خیابان‌ها می‌پیچد و آسمان‌خراش‌ها سایه‌های بلند خود را بر شهر می‌اندازند، صدایی دیگر نیز به گوش می‌رسد: زمزمه‌ای کهن، نجواگونه و قدرتمند، که از اعماق تاریخ این کشور برمی‌خیزد. 

این صدا، پژواک آیین‌ها و باورهای شمن‌گرایی، یا همان "Musok" به زبان کره‌ای، است؛ کهن‌ترین مذهب بومی کره جنوبی و بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت فرهنگی و معنوی این سرزمین.

ردپای شمن‌گرایی را می‌توان در اعماق تاریخ کره جنوبی دنبال کرد، زمانی که هنوز بودیسم و کنفوسیوس‌گرایی در این سرزمین نفوذ نکرده بودند؛ شواهد باستان‌شناسی، از نقوش و نمادهای حک شده بر روی سنگ‌ها گرفته تا ابزارهای آیینی ظریفی که در مقبره‌های باستانی کشف شده‌اند، نشان می‌دهند که شمن‌گرایی، در طول قرن‌ها، نقش محوری در زندگی فردی و اجتماعی مردم ایفا کرده است.

در دوران سه پادشاهی، شمن‌ها نه تنها به عنوان رهبران معنوی جوامع خود شناخته می‌شدند، بلکه در امور سیاسی نیز تاثیرگذار بودند و پادشاهان، در بزنگاه‌های حساس، به قدرت پیشگویی و توانایی برقراری ارتباط با ارواح آن‌ها متوسل می‌شدند، گویی که سرنوشت پادشاهی، در دستان شمن‌ها رقم می‌خورد.

در این جهان رازآلود، مودانگ‌ها (Mudang)، شمن‌های زن، نقش کلیدی را ایفا می‌کنند؛ طبق ادعاهایی که مطرح می‌کنند، آن‌ها واسطه‌هایی هستند میان دنیای مرئی و نامرئی، میان انسان‌ها و ارواح. هر مودانگ، با تجربه‌ها و استعدادهای خاص خود، قادر است با ارواح نیاکان، ارواح طبیعت و حتی ارواح خبیث ارتباط برقرار کند و به افراد در حل مشکلات زندگی، از بیماری و بدشانسی گرفته تا بحران‌های خانوادگی، یاری رساند.

سوالی که مطرح است این توانایی منحصر به فرد، از کجا نشأت می‌گیرد؟ برای بسیاری از مودانگ‌ها، آغاز این مسیر معنوی با تجربه‌ای عمیق و دگرگون‌کننده به نام "Shinbyeong" یا "بیماری روحی" همراه است. این بیماری، که اغلب با علائم جسمی و روحی ناخوشایند همراه است، به عنوان فراخوانی از سوی ارواح تلقی می‌شود، فراخوانی برای پذیرش رسالت شمن‌گرایی و خدمت به جامعه.

با این حال، باید توجه داشت که این تفسیر از "Shinbyeong" می‌تواند از نظر علمی مورد سوال قرار گیرد و نیاز به بررسی‌های روانشناختی و پزشکی دقیق‌تری دارد.

قلب تپنده‌ی شمن‌گرایی، آیین‌های آن است، آیین‌هایی که با نام گوت (Gut) شناخته می‌شوند. این مراسم،  فقط یک آیین مذهبی نیست بلکه در واقع یک تجربه‌ هنری و فرهنگی است که حواس را درگیر می‌کند و روح را به خودش مشغول می‌کند.

این آیین‌ها، بسته به نیاز افراد و جوامع، برای اهداف گوناگونی برگزار می‌شوند: دفع ارواح پلید، شفای بیماران، طلب باران، برکت بخشیدن به زندگی و حتی برقراری صلح و آشتی در میان جوامع؛ اما باید در نظر داشت که استفاده از قربانی‌های حیوانی در برخی از این آیین‌ها، می‌تواند از نظر اخلاقی و حقوق حیوانات مورد انتقاد قرار گیرد و نیاز به بازنگری در این بخش از مراسم دارد.

امروزه، شمن‌گرایی، بیشتر در مناطق روستایی کره جنوبی، جایی که سنت‌ها همچنان زنده و ارتباط با طبیعت عمیق است، یافت می‌شود؛ در این مناطق، افراد مسن، به دلیل پایبندی به باورهای سنتی و اعتقاد به قدرت ارواح نیاکان، نقش مهمی در حفظ و تداوم این سنت ایفا می‌کنند.

با این حال، شمن‌گرایی تنها به مناطق روستایی محدود نمی‌شود و در شهرهای بزرگ نیز، این باور کهن، به عنوان بخشی از میراث فرهنگی کره جنوبی، زنده مانده است و در قالب آیین‌های فرهنگی و جاذبه‌های گردشگری، در معرض دید عموم قرار می‌گیرد.
به گونه ای که گردشگران از سراسر جهان، برای تماشای مراسم گوت و تجربه‌ی این دنیای شگفت‌انگیز، به کره جنوبی سفر می‌کنند. این جنبه از شمن‌گرایی، پتانسیل تجاری‌سازی و تبدیل شدن به یک جاذبه‌ی توریستی را دارد که می‌تواند اصالت و معنای عمیق این سنت را تحت تاثیر قرار دهد.

خرافات در همه دنیا

در بسیاری از فرهنگ‌های جهان، باور به نیروهای ماورایی و ارواح، بستری برای شکل‌گیری آیین‌هایی فراهم کرده است که با معیارهای علمی امروز، در قلمرو «خرافات» قرار می‌گیرند. شمن‌گرایی کره‌ای نیز از این قاعده مستثنا نیست. در این سنت کهن، شمن، نه تنها یک واسطه‌گر روحانی، بلکه درمانگری است که مردم در بحران‌های گوناگون زندگی به او پناه می‌برند.

تصور کنید خانواده‌ای که با سلسله‌ای از بدشانسی‌ها، اختلافات خانوادگی یا شکست‌های مالی مواجه شده‌اند؛ در نگاه شمن‌گرایانه، این حوادث ناشی از اختلال در توازن نیروهای نامرئی یا خشم ارواح تلقی می‌شود. در پاسخ، آن‌ها به اجرای آیینی به نام گوت روی می‌آورند: مراسمی سرشار از موسیقی، رقص، قربانی و دعا، با این امید که ارواح خبیث دور شوند و آرامش به خانه بازگردد.

در شرایطی دیگر، اگر بیماری سخت و درمان‌ناپذیری فردی را گرفتار کرده باشد، خانواده او ممکن است باور داشته باشند که روحی ناخشنود یا نیروی منفی مسبب آن است. شمن با خواندن دعاها و اجرای آیین‌های خاص، می‌کوشد با دنیای ارواح وارد گفتگو شود و از آن‌ها برای شفا و نجات بیمار، یاری بجوید.

حتی در گذشته، زمانی که خشکسالی، زمین را از برکت باران محروم می‌کرد، مردم به شمن‌ها متوسل می‌شدند تا با برگزاری مراسم طلب باران، رضایت ارواح آب را جلب کنند. این باورها، در عین حال که بخشی از هویت فرهنگی و تاریخی یک ملت به شمار می‌روند، نمودی از تلاش بشر برای معنا بخشیدن به ناشناخته‌ها و تسلط بر نیروهایی هستند که فراتر از فهم تجربی او قرار داشته‌اند.

با این حال، در عصر حاضر، این آیین‌ها با چالش‌های جدی مواجه‌اند؛ از یک سو، دانش پزشکی و علوم طبیعی، بسیاری از مشکلاتی را که روزگاری به ارواح نسبت داده می‌شدند، توضیح‌پذیر کرده‌اند و از سوی دیگر، دغدغه‌های اخلاقی درباره قربانی‌کردن حیوانات و نقدهای علمی به پدیده‌هایی مانند "بیماری روحی" شمن‌ها (شین‌بیونگ)، موجب شده‌اند که این آیین‌ها بیش از پیش در معرض پرسش قرار گیرند.

با وجود این، شمن‌گرایی همچنان در لایه‌هایی از جامعه کره، به ویژه در مناطق روستایی و میان نسل‌های مسن‌تر، به حیات خود ادامه می‌دهد؛ نه صرفاً به عنوان یک سیستم اعتقادی، بلکه به عنوان پناهگاهی روانی، ابزار پیوند اجتماعی و بخشی از هویت فرهنگیِ نسل‌ها.