حجت‌الاسلام احمد فلاح‌زاده مطرح کرد؛
تاریخ شفاهی، ضرورت مغفول حوزههای علمیه
عضو هیأت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب خواستار مستندسازی نظام‌مند تجارب علمی، اجتماعی و سیاسی روحانیت شد و تأکید کرد: تاریخ شفاهی می‌تواند روایت اصیل زیست‌طلبگی را ثبت و از تحریف و فراموشی نجات دهد.
به گزارش خبرنگار گروه سیره امامین انقلاب خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام احمد فلاح‌زاده عضو هیئت علمی گروه تاریخ اسلام دانشگاه ادیان و مذاهب در همایش «خوانش تاریخی پیام حوزه پیشرو و سرآمد» که در دانشگاه باقرالعلوم(ع) برگزار شد با تأکید بر اهمیت راه‌اندازی جریان تخصصی تاریخ شفاهی در حوزههای علمیه از غفلت‌های عمیق در مستندسازی تجارب طلاب و روحانیت انتقاد کرد.
حجت‌الاسلام فلاح‌زاده با اشاره به اینکه تاریخ شفاهی یکی از پدیده‌های نوین در عرصه تاریخ‌نگاری است، اظهار داشت: متأسفانه در حوزههای علمیه این جریان هنوز نوپا و ناشناخته است و صرفاً در گذشته شاهد خاطره‌نگاری‌های محدود از برخی علما بوده‌ایم که در قالب یادداشت‌های شخصی یا گفت‌وگوهای مناسبتی منتشر می‌شد در حالی‌که تاریخ شفاهی فرآیندی علمی و پژوهشی است که با گردآوری داده‌ها از زبان کنشگران واقعی و طی مراحل راستی‌آزمایی به اسناد معتبر و قابل استناد تبدیل می‌شود.
وی با بیان اینکه تاریخ شفاهی مکمل تاریخ مکتوب است، افزود: در جهان غرب سال‌هاست که از ظرفیت‌های تاریخ شفاهی برای فهم دقیق‌تر منازعات اجتماعی و خوانش جدید از تاریخ‌های مناقشه‌برانگیز بهره گرفته می‌شود. این روش امکانی ایجاد می‌کند تا روایت‌های مختلف از واقعه‌ای واحد ثبت و بررسی شده و شکاف‌های تاریخی ناشی از حذف یا تحریف منابع رسمی جبران شود.
زنده بودن راویان، نقطه قوت تاریخ شفاهی است
عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب، «زنده بودن راویان» را یکی از ویژگی‌های ممتاز تاریخ شفاهی دانست و گفت: در تاریخ شفاهی برخلاف اسناد آرشیوی راویان زنده هستند و می‌توان روایت آنان را با روایت دیگران سنجید و راستی‌آزمایی کرد. این مسئله باعث می‌شود که دقت، عمق و شفافیت اسناد تاریخی ارتقاء یابد و در عین حال امکان ورود روایت‌های مردمی به تاریخ نیز فراهم گردد؛ روایت‌هایی که معمولاً از سوی نهادهای رسمی نادیده گرفته می‌شوند یا در سایه روایت‌های رسمی گم می‌شوند.
وی تصریح کرد: مزیت دیگر تاریخ شفاهی این است که حاکمیت‌ها نمی‌توانند آن را مصادره کنند زیرا داده‌ها از دل مردم و در مواجهه مستقیم با کنشگران اجتماعی استخراج می‌شود و به همین دلیل اصالت مردمی دارد و برخلاف بسیاری از منابع رسمی قابل تحریف یا انحصار نیست.
کم‌کاری حوزه در تاریخ‌نگاری خدمات اجتماعی و سیاسی طلاب
حجت‌الاسلام فلاح‌زاده در ادامه به وضعیت تاریخ‌نگاری در حوزههای علمیه پرداخت و با انتقاد از عملکرد ضعیف در این زمینه گفت: متأسفانه در حوزههای علمیه کار جدی و نظام‌مند درباره تاریخ شفاهی صورت نگرفته و بسیاری از ظرفیت‌های آن مغفول مانده است. به عنوان نمونه تاریخ شفاهی سیاست در حوزههای علمیه و نقش علما و طلاب در تحولات سیاسی و اجتماعی معاصر کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
وی افزود: یکی دیگر از زمینه‌های مغفول، تاریخ خدمات اجتماعی و اقتصادی طلاب است. اینکه طلاب در بطن جامعه چگونه به حل مشکلات مردم، تأسیس نهادهای خدماتی و فعالیت‌های جهادی و خیریه‌ای پرداخته‌اند باید به صورت دقیق مستند و مکتوب شود. این بخش از تاریخ روحانیت سرمایه‌ای است که در حافظه اجتماعی ملت وجود دارد ولی هنوز به تاریخ علمی تبدیل نشده است.
استاد تاریخ اسلام در بخش دیگری از سخنان خود به اهمیت تاریخ شفاهی زیست‌طلبگی پرداخت و اظهار داشت: یکی از ساحت‌هایی که کمتر به آن توجه شده، تاریخ اخلاق، تربیت و تبلیغ در حوزههای علمیه است. در حالی‌که این ابعاد جوهره حیات حوزوی و روحانیت اصیل را شکل می‌دهند، اما به دلیل نداشتن مستندسازی دقیق در معرض فراموشی یا تحریف هستند.
وی خاطرنشان کرد: باید تاریخ شفاهی از سلوک تربیتی اساتید بزرگ، شیوه‌های تبلیغ سنتی و مردمی و حتی مناسبات درونی حوزه‌ها ثبت و ضبط شود؛ چرا که این ابعاد کمتر در منابع رسمی بازتاب داشته و انتقال آن‌ها به نسل‌های آینده بدون ثبت علمی ممکن نیست.
علم‌سازی در حوزه و سرقت علمی پنهان
حجت‌الاسلام فلاح‌زاده با اشاره به بی‌توجهی به مستندسازی روند تولید علم در حوزههای علمیه، گفت: امروزه شاهد هستیم که بسیاری از مقالات علمی حوزههای علمیه بدون ذکر دقیق نام مؤلفان اصلی به زبان‌های دیگر ترجمه و منتشر می‌شود و گاه حتی به نام دیگران ثبت می‌گردد. اگر فرآیند تولید علم در حوزه با روش تاریخ شفاهی مستند شود از این گونه سرقت‌های علمی نیز می‌توان جلوگیری کرد و هویت علمی حوزه حفظ می‌شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب با تأکید بر اهمیت رویکرد اندیشه‌ای و بین‌رشته‌ای در تاریخ شفاهی خاطرنشان کرد: نگاه به آینده، تحلیل روندها و استفاده از مفاهیم علوم اجتماعی، مردم‌شناسی، روان‌شناسی اجتماعی و حتی فناوری‌های نوین در پردازش داده‌ها، می‌تواند افق‌های تازه‌ای در تاریخ شفاهی حوزه بگشاید.
وی اضافه کرد: تاریخ شفاهی صرفاً گردآوری خاطرات پراکنده نیست بلکه با رویکرد تحلیلی می‌تواند به ابزاری برای شناخت جریان‌های فکری، آسیب‌شناسی نهادی و هدایت تحولات آینده حوزه تبدیل شود.
امید به تأسیس رشته تاریخ شفاهی در حوزههای علمیه
حجت‌الاسلام فلاح‌زاده در پایان با ابراز امیدواری نسبت به راه‌اندازی رشته‌ای مستقل با عنوان «تاریخ شفاهی» در حوزههای علمیه، گفت: اگر این رشته به‌طور رسمی تأسیس شود می‌تواند خلأ موجود در تاریخ‌نگاری حوزوی را جبران کرده و زمینه تربیت نیروهای متخصص در این عرصه را فراهم آورد. چنین حرکتی آغاز راهی نو در نگاه علمی به گذشته، حال و آینده حوزههای علمیه خواهد بود.
مهدی الهی
ارسال نظرات