فقه محاربه وارد مرحله تمدنی شده است

به گزارش خبرنگار گروه سیره امامین انقلاب خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام حسن‌علی اکبری استاد حوزه علمیه قم در همایش «ظرفیت‌های فقه برای دفاع از ولی امر مسلمین و جامعه اسلامی» که با حضور جمعی از اساتید حوزه در تالار شهید بهشتی دانشگاه باقرالعلوم(ع) برگزار شد، با تحلیل فتاوا و بیانیه‌های اخیر برخی از مراجع تقلید در واکنش به تهدیدات تروریستی دشمنان علیه رهبر معظم انقلاب از بازگشت فقه به عرصه تمدنی و سیاسی جهان اسلام سخن گفت و بر ظرفیت‌های نهفته در ادبیات فقهی این بیانیه‌ها تأکید کرد.

وی اظهار داشت: از کسانی که این نشست را برگزار کردند باید تقدیر کرد؛ این نشست هم‌زمان‌شناسی دقیقی داشت؛ درست همان‌گونه که عکس‌العمل مراجع عظام در برابر تهدید دشمن علیه جان رهبر انقلاب دقیق و در زمان مناسب بود.

حجت الاسلام اکبریان افزود: موضوع سخنم بررسی ادبیات فقهی به‌کاررفته در دو فتوا یا حکم اخیر آیات عظام مکارم شیرازی و نوری همدانی است. به باور من اگر با دقت فقهی به این بیانیه‌ها نگاه کنیم می‌توان ظرفیت‌های مهم فقه اسلامی را از دل همین ادبیات استخراج کرد.

حکم یا فتوا؟ تحلیل ماهیت فقهی

استاد حوزه علمیه قم با اشاره به تعبیر برخی از رسانه‌ها از این بیانیه‌ها به‌عنوان "فتوا"، خاطرنشان کرد: این بیانیه‌ها در واقع حکم هستند، نه فتوا. فتوای فقهی مسبوق به استفتاء است و ناظر به کلیات؛ اما آنچه آیات مکارم شیرازی و نوری همدانی صادر کردند حکم به یک موضوع عینی و خارجی است در پاسخ به تهدید مستقیم دشمن علیه جان رهبر معظم انقلاب.

وی، گفت: یکی از سؤالات مهم در این‌باره این است که آیا در شرایطی که ولی فقیه حاکم بالفعل جامعه اسلامی است سایر فقها نیز حق صدور حکم دارند یا خیر؟ پاسخ این پرسش به مبانی ولایت فقیه بازمی‌گردد. اگر مبنای انتصاب را بپذیریم همه فقها از جانب معصومین ولایت دارند اما فعلیت ولایت تنها برای یک فقیه ممکن است که با مقبولیت اجتماعی همراه شود.

حجت الاسلام اکبریان ادامه داد: مادامی که حکم فقیه دیگر مزاحم با ولایت فقیه حاکم نباشد اشکالی ندارد. به همین دلیل تصرف مراجع در وجوهات شرعی، قضاوت، و فتوا با وجود حاکمیت ولی فقیه مشروع و مقبول است. در ماجرای اخیر نیز مراجع تقلید در موضوعی ورود کردند که مربوط به دفاع از امت اسلامی است و خارج از حیطه مرزهای ملی جمهوری اسلامی قرار دارد. از این‌رو حکم آنان نه‌تنها مشروع بلکه در راستای دفاع از حاکمیت امت اسلامی تلقی می‌شود.

حجت‌الاسلام اکبریان با تحلیل عبارت‌های موجود در فتاوای دو مرجع یادشده، به‌ویژه تعبیر "محارب" اشاره کرد و گفت: در ادبیات فقهی گذشته محاربه بر اشخاص حقیقی صدق می‌کرد؛ اما در این بیانیه‌ها برای نخستین بار رژیم صهیونیستی که یک شخصیت حقوقی است محارب خوانده شده است. این یک نوآوری مهم در حوزه فقه سیاسی و تمدنی است و نشان می‌دهد فقها در برابر تهدیدات جدید از ظرفیت اجتهاد پویا بهره می‌گیرند.

وی افزود: در تعبیر آیت‌الله مکارم آمده است که هر شخص یا رژیم تهدیدکننده محارب است. این تعبیر دلالت بر آن دارد که تهدیدکننده چه حقیقی و چه حقوقی باشد اگر در موضع سلب امنیت امت اسلامی قرار گیرد مشمول حکم محاربه است. به‌ویژه که تهدید مستقیم توسط رژیم صهیونیستی صورت گرفت و ترامپ نیز تهدید ضمنی کرد.

تهدید مرجعیت، تهدید رهبری است

حجت الاسلام اکبریان با اشاره به تعبیر مشترک رهبری و مرجعیت در هر دو بیانیه، تأکید کرد: مقصود از این تعبیر تأکید بر مرجعیت رهبر معظم انقلاب است نه جداسازی دو نهاد. چون هیچ‌یک از مراجع تقلید قصد نداشتند حکم محاربه را برای تهدیدکننده یک مرجع غیرحاکم صادر کنند بلکه تأکیدشان بر این بود که مرجعیت آیت‌الله خامنه‌ای در سطح امت اسلامی محور حاکمیت دینی شده است و هر تهدیدی علیه او تهدید علیه اصل اسلام است.

وی افزود: اگر فردی امروز به مرجعیتی که چنین حاکمیتی دارد اهانت کند این اهانت به اصل اسلام است. چرا که این مرجع اکنون تنها پرچمدار دفاع از اسلام و امت اسلامی است. آیت‌الله نوری همدانی تصریح کرده‌اند که «اهانت به مقام مرجعیت شیعه و شخص آیت‌الله خامنه‌ای اهانت به اصل اسلام تلقی می‌شود»؛ این بیان ناظر به همان واقعیت تمدنی است.

این استاد حوزه با طرح این پرسش که آیا تهدیدات اخیر، مصداق تجرید سلاح و اخافت مؤمنین هستند یا نه، گفت: برخی از منتقدان گفته‌اند که چون تهدید مسلحانه‌ای در کار نبوده این تهدیدها مشمول محاربه نیست اما باید دانست که در فقه ما حتی دزد نیز در حکم محارب محسوب می‌شود. علاوه بر آن تجرید سلاح در عصر ما فقط به معنای کشیدن شمشیر یا تفنگ نیست؛ بلکه جنگ شناختی، تهدید رسانه‌ای و عملیات روانی نیز، مصداق تجرید سلاح‌اند.

حجت الاسلام اکبریان افزود: امروز جنگ‌ها ماهیت ترکیبی پیدا کرده‌اند. کسی که در گذشته معین محارب محسوب می‌شد، یعنی کمک‌کننده به محارب حالا به واسطه عملیات رسانه‌ای و تبلیغاتی خود تجرید سلاح می‌کند و می‌تواند محارب تلقی شود. آیت‌الله نوری همدانی نیز در بیانیه خود نه‌تنها تهدیدکننده بلکه حتی یاری‌کنندگان این جنایت را نیز مشمول حکم محاربه دانسته‌اند.

از مرجعیت به تمدن اسلامی

حجت الاسلام اکبریان در بخش پایانی سخنانش گفت: فقه محاربه در این بیانیه‌ها از سطح سنتی خود عبور کرده و وارد ساحت تمدنی شده است. مفاهیمی مانند "امت اسلامی"، "حاکمیت اسلامی"، "رهبری دینی" و "اهانت به اصل اسلام"، نشان می‌دهند که نگاه مراجع به‌ویژه آیت‌الله مکارم و آیت الله نوری همدانی ناظر به یک نظام تمدنی است نه صرفاً احکام فردی.

وی در پایان تأکید کرد: این بیانیه‌ها و احکام در زمان خود نقطه‌زنی دقیقی بودند. مراجع ما نشان دادند که با درک درست از ماهیت تهدیدات از ابزارهای فقهی متناسب بهره می‌گیرند. این حرکت نشانه بلوغ فقه شیعه در پاسخ‌گویی به مسائل پیچیده جهانی است و باید آن را قدر دانست.