چگونه می‌توان چرخه فناوری در علوم انسانی را به موتور تحول تمدنی تبدیل کرد؟
مدیر مرکز نوآوری و خلاقیت اشراق دفتر تبلیغات اسلامی در یادداشتی راهبردی، مسیر تبدیل علوم انسانی به نیرویی مؤثر در حکمرانی و زندگی روزمره را ترسیم می‌کند و با طرح چهار سطح عملیاتی، از سیاست‌گذاری تا فرهنگ‌سازی، چرخه‌ای برای پیوند معنا و فناوری ارائه می‌دهد.
برای آن‌که علوم انسانی از حصار مباحث نظری رها شده و به نیروی مؤثر در حکمرانی و زندگی روزمره بدل گردد، باید چرخه‌ای طراحی شود که تولید معنا را به تولید فناوری نرم و تصمیم کارآمد پیوند دهد. این تحقق، با توصیف صرف ممکن نیست؛ نیازمند یک مسیر عملی و برنامه تجویزی است که در چهار سطح پیش برود: سیاست‌گذاری، توانمندسازی، زیرساخت‌سازی و فرهنگ‌سازی.
۱. سیاست‌گذاری آینده‌نگر
نخستین اقدام، بازتعریف مأموریت علوم انسانی در سیاست‌های ملی است. باید در قوانین آموزش عالی و برنامه‌های توسعه، سهم «تجاری‌سازی اندیشه انسانی» و «فناوری نرم» تعیین شود. این یعنی حرکت از بودجه‌پژوهی به بودجه‌اثربخشی؛ از تخصیص منابع به مقاله، به تخصیص بر اساس اثر فرهنگی و اجتماعی. ایجاد شورای راهبری ملی فناوری‌های انسانی با حضور دانشگاه، حوزه، نهادهای فرهنگی و بازار اجتماعی، سازوکار هماهنگی و تصمیم‌سازی را تضمین می‌کند. این شورا باید مسئول تدوین نقشه مادر «اقتصاد معنا و فرهنگ» تا افق ۱۴۲۰ باشد.
۲. توانمندسازی نسل نوآور علوم انسانی
تحول بدون انسان فناور ممکن نیست. باید برنامه‌ای ملی برای تربیت «فناوران فرهنگی–اجتماعی» طراحی شود؛ افرادی که مانند مهندسان اجتماعی بتوانند ایده‌های انسانی را به مدل رفتار، اپلیکیشن اجتماعی، یا خدمت آموزشی تبدیل کنند. راه آن، ایجاد دانشگاه-شتابدهنده‌های میان‌رشته‌ای است که در آن، دانش فلسفه، روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و هنر با مهارت‌های نوآوری و طراحی ادغام شود. همچنین لازم است دوره‌های مهارتی «توسعه فناوری نرم، مدل‌سازی رفتار و سیاست‌پژوهی داده‌محور» در برنامه رسمی تحصیلات تکمیلی گنجانده شود.
۳. زیرساخت‌سازی برای اقتصاد فرهنگی
چرخه فناوری، بدون بازار پشتیبان دوام ندارد. لازم است شبکه‌ای از آزمایشگاه‌های اجتماعی ملی برای آزمودن مدل‌های جدید حکمرانی، آموزش، خانواده و رسانه شکل گیرد و نتایج آن مستقیماً در بازار خدمات فرهنگی و اجتماعی عرضه شود. صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر در علوم انسانی، بازار رقابتی پروژه‌های فرهنگی، و سامانه اثرسنجی نرم (SIA Dashboard) باید به‌صورت یکپارچه فعال شوند تا سرمایه‌گذار بداند هر ایده انسانی چه میزان اثربخشی فرهنگی دارد.
۴. فرهنگ‌سازی و بازتعریف منزلت علوم انسانی
اصل دیگر، تغییر نگاه جامعه به علوم انسانی است: از رشته نظری به فناوری معنا. رسانه‌ها، نظام آموزشی و نهادهای دینی باید در جهت تقویت هویت «دانشمند-عمل‌گرای تمدنی» حرکت کنند. باید الگوسازی از محصولات موفق فناوری انسانی (در آموزش، اخلاق حرفه‌ای، یا رسانه تربیتی) در سطح عمومی صورت گیرد تا جوانان بدانند هر اندیشه انسانی، ظرفیت خلق ارزش و اشتغال فرهنگی دارد.
اگر این چهار مسیر هماهنگ پیش رود، علوم انسانی از حاشیه به متن تمدنی بازمی‌گردد و ایران می‌تواند در نیمه دوم قرن حاضر به مرکز نوآوری‌های فرهنگی و اخلاقی جهان بدل شود؛ جایی که بازار و حکمرانی، بر پایه معنا و انسانیت بنا می‌شوند.
محمد قطبی
ارسال نظرات