آرنون میلچن: تاجر یا جاسوس؟
سایه‌ها یا نشانه‌ها
پشت پرده شکایت بازرگانان یهودی ایرانی از شرکت اسرائیلی «برادران میلچن»
در سال‌های پایانی دهه ۱۹۶۰ و آغاز دهه ۱۹۷۰، روابط غیررسمی ولی پرحجم ایران و اسرائیل در حوزه‌های مختلف ازجمله نفت، کشاورزی، تسلیحات و صنایع شیمیایی گسترش یافت. بخشی از این روابط از مسیر شخصیت‌ها، شرکت‌ها و شبکه‌های واسط عبور می‌کرد؛ شبکه‌هایی متشکل از یهودیان ایرانی، سرمایه‌گذاران دو تابعیتی، یا مدیرانی که به‌دلیل نزدیکی با مقامات هر دو کشور، به‌عنوان تسهیل‌گر ارتباط عمل می‌کردند. یکی از نمونه‌های کمترشناخته‌شده این همکاری‌ها، دعوای حقوقی میان دو بازرگان یهودی ایرانی با شرکت اسرائیلی «برادران میلچن» است که در سال 1970 مطرح شد.
در سال‌های آغازین دهه 1970، دو بازرگان یهودی ایرانی، مظفر و داوود مسنن، شکایتی حقوقی علیه یک شرکت اسرائیلی با نام «برادران میلچن» تنظیم کردند. آن‌چه در نگاه نخست دعوایی تجاری بر سر بدهی‌های معوق به نظر می‌رسید، در پس‌زمینه خود نشانه‌هایی از روابط پیچیده میان حکومت پهلوی، اسرائیل، و شبکه‌ای از تاجران-کارگزاران را آشکار می‌کرد؛ شبکه‌ای که در دل تجارت، به انتقال فناوری‌های نظامی، تأمین تجهیزات حساس، و تقویت بنیان‌های امنیتی اسرائیل کمک می‌کرد.
در کانون این شبکه، مردی ایستاده بود که بعدها به یکی از بزرگ‌ترین تهیه‌کنندگان هالیوود تبدیل شد: آرنون میلچن. چهره‌ای دوگانه که هم در اتاق‌های تجارت کود شیمیایی و اسلحه با نهادهای نظامی همکاری داشت، و هم بر پرده سینما، با آثار پرزرق‌وبرق، چهره‌ای موجه از خود ارائه می‌داد. میلچن نه صرفاً یک سرمایه‌دار بود و نه تنها یک مأمور اطلاعاتی؛ بلکه نمونه‌ای از کارگزاران سایه در ساختار مناسبات ایران و اسرائیل که تحلیل نقش او، لایه‌های پنهان این رابطه را روشن می‌کند.
«برادران میلچن»؛ از صادرات کود شیمیایی تا ساختارهای اطلاعاتی
شرکت «برادران میلچن» (Milchan Brothers Ltd) یکی از شرکت‌های تجاری قدیمی اسرائیل بود که در زمینه واردات و صادرات مواد شیمیایی، به‌ویژه کودهای کشاورزی فعالیت داشت. این شرکت، متعلق به خانواده میلچن، از جمله پدر آرنون میلچن بود. آرنون میلچن، که بعدها به‌عنوان یکی از مهم‌ترین تهیه‌کنندگان هالیوود و نیز واسطه‌ی برنامه‌های نظامی و هسته‌ای اسرائیل شهرت یافت، فعالیت اقتصادی خود را از همین بستر خانوادگی آغاز کرد.
در سال‌های پایانی دهه ۱۹۶۰، این شرکت درصدد گسترش بازار خود در منطقه از جمله در ایرانِ دوره پهلوی برآمد و به‌دنبال یافتن شرکای محلی برای ایجاد شرکت‌های مشترک در حوزه واردات و پخش مواد شیمیایی بود.
مدعیان ایرانی؛ مظفر و داود مسنن
شکایت از سوی دو بازرگان یهودی ایرانی، مظفر مسنن و پسرش داود مسنن در دادگاه منطقه‌ای تل‌آویو تنظیم شد. خانواده مسنن از فعالان اقتصادی جامعه یهودی تهران در دهه‌های ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ بودند و در این دعوی، مدعی شدند که پس از مذاکرات اولیه با مدیران شرکت برادران میلچن در تهران، توافق شد شرکتی با نام «پرس کیمیکال» (Pers Chemical) تأسیس شود. مطابق این توافق، سهم مسنن‌ها ۵۰٪ از شرکت بود و قرار بود آنان زیرساخت اداری، پرسنلی و اعتبار محلی را برای آغاز فعالیت فراهم آورند. متقابلاً شرکت اسرائیلی نیز مسئول واردات کالا و بخشی از سرمایه‌گذاری بود.
طبق متن شکایت، در سال ۱۹۷۰ توافقی مکتوب میان طرفین امضا شد و داود مسنن نیز برای نهایی‌سازی امور به اسرائیل سفر کرد. اما به ادعای شاکیان، پس از گذشت حدود یک سال و استفاده شرکت اسرائیلی از کلیه امکانات و اعتبار طرف ایرانی، طرف اسرائیلی به‌طور یک‌جانبه تعهدات خود را منکر شد و همکاری را لغو کرد. این اقدام، به‌زعم شاکیان، خسارتی بالغ بر ۱.۲۵۰.۰۰۰ لیره اسرائیلی به آنان وارد کرد.
آرنون میلچن: تاجر یا جاسوس دستگاه اطلاعاتی؟
آرنون میلچن (Arnon Milchan) یکی از مرموزترین، تأثیرگذارترین و چندوجهی‌ترین چهره‌های اسرائیلی قرن بیستم و بیست‌ویکم است. او هم‌زمان تاجر بین‌المللی، فعال اطلاعاتی، و تهیه‌کننده پرآوازه هالیوود است؛ کسی که در قلب پروژه‌های نظامی و هسته‌ای اسرائیل قرار داشت، با بلندپایه‌ترین سیاست‌مداران و رؤسای موساد حشر و نشر داشت، و در عین حال فیلم‌هایی همچون فیلم زن زیبا، باشگاه مشت‌زنی و ۱۲ سال بردگی را تولید کرد. زندگی او گواهی است بر پیوند نامرئی میان امنیت ملی، سرمایه جهانی، و فرهنگ عامه.
میلچن که از دهه 1960 کار خود را با صادرات کود شیمیایی آغاز کرد، در سال‌های بعد همکاری نزدیکی با وزارت دفاع اسرائیل و شخصیت‌هایی چون شیمون پرز (وزیر دفاع وقت) داشت و برای صنایع دفاعی اسرائیل؛ تجهیزاتی با کاربرد بالقوه در برنامه هسته‌ای تامین می‌کرد.
در سال ۲۰۱۳، آرنون میلچن در مصاحبه‌ای تلویزیونی با کانال دوم اسرائیل، برای نخستین‌بار به‌صورت علنی تأیید کرد که در دهه‌های گذشته برای اسرائیل فعالیت اطلاعاتی داشته است. او گفت: «من افتخار می‌کنم که برای کشورم کار کردم... من با شیمون پرز، با رافائل ایتان (از رؤسای موساد) کار کردم. بخشی از کاری که می‌کردم تأمین تجهیزات پیشرفته برای اسرائیل بود...»
این اعتراف، بحث‌های زیادی را در محافل امنیتی و رسانه‌ای غرب برانگیخت و نشان داد چگونه بخش خصوصی، تجارت و فرهنگ عامه، عملاً در خدمت پروژه‌های امنیتی اسرائیل قرار گرفته‌اند.
نام میلچن در آمریکا، در چند پرونده مرتبط با صادرات غیرقانونی تجهیزات حساس (مانند تریگرهای هسته‌ای) مطرح شد، اما هرگز محکوم نگردید. در اسرائیل، او یکی از چهره‌های کلیدی در پرونده فساد مالی نخست‌وزیر بنیامین نتانیاهو (پرونده ۱۰۰۰) بود. بر اساس شواهد، او سال‌ها به نتانیاهو و خانواده‌اش هدایای گران‌قیمت از جمله سیگار و جواهرات می‌داد.
ساختار پنهان روابط اقتصادی؛ از همکاری تا نزاع
این دعوی نشان‌دهنده‌ی یکی از لایه‌های پنهان روابط اقتصادی ایران و اسرائیل است؛ روابطی که بیش از آنکه بر قراردادهای رسمی دولتی استوار باشد، متکی بر شبکه‌های شخصی، اعتماد متقابل، و فرصت‌های اقتصادی حاصل از تحریم کشورهای عربی علیه اسرائیل بود. در این فضا، افراد و خانواده‌هایی چون مسنن‌ها نقش واسطه را ایفا می‌کردند، اما به‌همان اندازه نیز در معرض آسیبِ نبودن چارچوب‌های حقوقی شفاف و نظام‌مند قرار می‌گرفتند.
شکایت مسنن‌ها همچنین نشان می‌دهد که شرکت‌های اسرائیلی در مواردی نه تنها از مزایای همکاری با شرکای ایرانی بهره می‌بردند، بلکه با استفاده از ضعف نهادهای نظارتی و خلأ حقوقی در مناسبات دو کشور، امکان انکار یا فرار از تعهدات را نیز داشتند.
واکنش دولت ایران؛ رصد در سکوت
جالب آن است که کپی این گزارش، که در روزنامه اسرائیلی یدیعوت آحرونوت منتشر شده بود، از سوی وزارت امور خارجه ایران دریافت و بایگانی شده است. در یادداشت مدیرکل اداره هفتم وزارت خارجه، کاوه، این سند جهت اطلاع و بهره‌برداری برای مقامات مربوط ارسال شده است. این نشان می‌دهد که دولت ایران اخبار مربوط به روابط اقتصادی اسرائیل با شهروندان ایرانی را با دقت رصد می‌کرد، حتی اگر بنا بر ملاحظات سیاسی و بین‌المللی، واکنش علنی نشان نمی‌داد.
یک دعوای تجاری، آینه‌ای از مناسبات پنهان
پرونده شکایت مسنن‌ها از شرکت برادران میلچن نه‌تنها یک دعوای حقوقی ساده نیست، بلکه بازتابی است از ساختار شکننده، غیررسمی، و مبتنی بر منافع لحظه‌ای روابط ایران و اسرائیل در دوران پهلوی دوم. این روابط هرچند در ظاهر سودمند، در واقع بر بستری از بی‌اعتمادی، خلأ حقوقی، و بازی قدرت میان نخبگان دو کشور بنا شده بود. در ادامه، گزارش وزارت امور خارجه ایران از این شکایت را می‌خوانیم.
وزارت امور خارجه
26/5/1352
هاآرتص:
چند تن یهودی ایرانی از مدیران یک شرکت اسرائیلی ۱.۲۵۰.۰۰۰ لیره ادعای خسارت می‌نمایند
صاحبان یک شرکت شیمیایی ایرانی به دادگاه منطقه‌ای تل‌آویو علیه یک شرکت شیمیایی اسرائیلی شکایت کرده و درخواست ۱.۲۵۰.۰۰۰ لیره خسارت نمودند.
ادعانامه از طرف مظفر مسنن و فرزندش داود مسنن از تهران توسط ا ـ همصانی وکیل دعاوی به دادگاه تسلیم شده است.
در ادعانامه گفته شده است که مدیران شرکت «برادران میلچن» از اسرائیل با مدعیان برای برپا کردن یک شرکت شیمیایی در ایران به نام «پرس کیمیکال» تماس گرفتند ولی پس از مدتی مدعی علیه پیمان بین طرفین را تکذیب نمود و باعث خسارت زیادی به مدعیان گردید.
در ادعانامه گفته شده که در آخر سال ۱۹۶۹مدیر شرکت برادران میلچن در ایران به سر می‌برد و در جستجوی رابطه‌ای با شرکای محلی بود تا بتواند برای واردات مواد شیمیایی کشاورزی به ایران و فروش آن شرکتی تشکیل دهد. وی با مدعیان به مذاکره پرداخت و پیرو آن داود مسنن با عده‌ای کار[گران] ایرانی در این رشته در ماه ژانویه ۱۹۷۰ از اسرائیل دیدن کرد.
طبق ادعانامه به دنبال ارتباطات بین طرفین در ماه آوریل [۱۹۶۹] پیمانی برای تاسیس شرکت که سهم مدعیان در آن ۵۰درصد می‌باشد، امضاء گردید و موافقت به عمل آمد که شرکت به واردات و پخش انحصاری مواد شیمیایی در ایران بپردازد و مصرف‌کنندگان محلی را راهنمایی نماید.
مدعیان اظهار می‌دارند که در سرمایه‌گذاری بدین‌منظور یک قسمت کامل از اداره خود را در تهران با تمام وسایل، از جمله سرویس‌های اداری، مشاور، قضائی و اداری، اتومبیل، پول، تلکس، شهرت و روابط با مقامات دولتی و غیره را در اختیار شرکت «پرس کیمیکال» گذاشتند.
ادعاکنندگان می‌گویند که در مقابل قسمتی از این خدمات، فقط مبلغی جزئی به آنها داده شده است. در ادعانامه گفته شده است که پس از اینکه مدعی علیه (شرکت برادران میلچن) از تمام سرویس‌های مدعیان و کار آنها و روابط و شهرت آنها و غیره استفاده کرد، تصمیم گرفت پس از یک سال کلیه تعهدات خود را تکذیب کرده و به مدعیان لطمه وارد آورد.
سازمان اطلاعات و امنیت کشور
12/6/1352
درباره نامه وزارت امور خارجه
یک نسخه (در دو برگ) فتوکپی مقاله مندرج در روزنامه یدیعوت آخرونوت چاپ اسرائیل واصله از وزارت امور خارجه که حاوی مطالبی درباره شکایت یک شرکت شیمیایی ایرانی از یک شرکت شیمیایی اسرائیلی در دادگاه منطقه‌ای تل‌آویو می‌باشد، جهت اطلاع و بهره‌برداری به پیوست ایفاد می‌گردد.
مدیرکل اداره هفتم، کاوه
ارسال نظرات