جامعه نبوی در تراز تمدن عیار

به گزارش خبرنگار سرویس سیاسی خبرگزاری رسا، همایش ملی «حفظ انسجام امت اسلامی در سیره و سنت پیامبر اکرم(ص)، امام حسن(ع) و امام رضا(ع)» صبح امروز با حضور جمعی از اساتید و پژوهشگران در سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی ـ دفتر قم برگزار شد. در این نشست دکتر سیدعلیرضا واسعی عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در سخنانی به بررسی «جامعه نبوی در تراز تمدن عیار» پرداخت و ابعاد گوناگون تمدنی بعثت پیامبر اسلام(ص) را تبیین کرد.
تمدن؛ سازوکار همزیستی انسانها
واسعی در آغاز سخنان خود با بیان اینکه «انسان برای زیستن آفریده شده و زیست انسانی تنها در پرتو حضور دیگران معنا مییابد»، اظهار داشت: برای آنکه آدمیان بتوانند در کنار هم زندگی کنند نیازمند سازوکاری هستند که آن را تمدن مینامیم. تمدن بهواقع سازوکاری است که امکان همزیستی را فراهم میسازد و تمدنی که بیشترین امکانات و بهترین شرایط را برای زندگی انسانی مهیا کند در مرتبه برتری قرار دارد.
این استاد دانشگاه اظهار داشت: تمدنها مراتب مختلفی دارند و آن تمدنی که بتواند بیشترین ظرفیت را برای تعالی و رشد انسان فراهم آورد از حیث ارزش در جایگاه بالاتری قرار میگیرد.
وی تأکید کرد: جامعهای که پیامبر اسلام(ص) در پی تحقق آن بود نمونهای از تمدنی با عیار بالا و تراز انسانی است.
سیمای جامعه عرب پیش از بعثت
وی در ادامه برای تبیین بهتر این موضوع به ویژگیهای جامعه عرب قبل از بعثت اشاره کرد و گفت: جامعه عرب پیشابعثت در حقیقت فاقد تمدن به معنای دقیق کلمه بود. نخستین ویژگی این جامعه قانون خون بود؛ قانونی که تنها قوام قبایل کوچک عرب را تشکیل میداد و هرکس بیرون از این چارچوب قرار میگرفت اساساً جزو جامعه به حساب نمیآمد.
وی ویژگی دوم را زیست قبیلهای دانست و توضیح داد: قبیله بهعنوان واحد اجتماعی فراتر از پیوندهای خونی تعریف میشد تا بتواند امنیت اعضا را در برابر دشمنان تضمین کند. ویژگی سوم غنیمتخواهی از غیر بود که بنیان معیشت و اقتصاد قبایل را تشکیل میداد. همچنین چهارمین ویژگی جامعه عرب مردمگرایی محدود در حد حفظ بقا و استمرار حیات قبیلهای بود.
وی تصریح کرد: در چنین ساختاری نمیتوان ردپایی از خلاقیت فرهنگی و شکوفایی تمدنی مشاهده کرد؛ آنچه در جامعه عرب پیش از بعثت وجود داشت فرهنگی بسته و محدود بود که امکان شکلگیری تمدن انسانی در آن فراهم نمیشد.
این پژوهشگر تاریخ اسلام افزود: جامعه عرب در حوزه شعر و ادبیات پیشرفت داشت اما این ادبیات صرفاً برای حفظ اصالت عربی و برشمردن افتخارات قبیلهای به کار گرفته میشد و کمتر نشانی از مفاهیم بلند انسانی داشت. در علوم دیگر نیز تلاشها محدود به آن بود که تنها بقای حیات مادی آنان را تضمین کند. نگاه آنان به دیگر جوامع نیز عمدتاً جنگطلبانه و بر اساس غارت منابع دیگران بود.
رسالت پیامبر(ص)؛ تحول بنیادین در جامعه
واسعی با اشاره به نقش بعثت پیامبر اکرم(ص) در دگرگونسازی این وضعیت گفت: پیامبر اسلام(ص) کوشید تا جامعهای بسازد که در آن امکان زندگی مشترک برای همه انسانها وجود داشته باشد. محور این تحول اصل توحید بود؛ اصلی که رابطه انسان با خدا و رابطه انسان با انسان را سامان میبخشید.
وی ادامه داد: در دوران مکی پیامبر(ص) بیش از هر چیز بر توحید بهعنوان شالوده تمدن انسانی تأکید میکرد و در مدینه با انعقاد «قانون اساسی» به جامعهای نظم داد که عنصر کرامت انسانی در آن جایگاهی ویژه یافت. این قانون نه تنها آزادی انسانها را پاس داشت بلکه هیچ قومی را به پذیرش سنتهای اسلامی مجبور نمیکرد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به برخی دستاوردهای تمدنی پیامبر اسلام(ص) تصریح کرد: یکی از مهمترین این دستاوردها صلح حدیبیه بود که اصل آزادی انسان در انتخاب مشی و مرام را به رسمیت شناخت. این اصل یک انتخاب استراتژیک بود نه یک مصلحت موقت؛ پیامبر(ص) نشان داد که آزادی انسان در انتخاب مسیر زندگی جزئی از تمدن اسلامی است.
فتح مکه؛ روز رحمت و انسجام
وی فتح مکه در سال هشتم هجری را نیز نقطه عطفی در تاریخ تمدن نبوی دانست و گفت: با وجود مشقات و دشمنیهای فراوان پیامبر اکرم(ص) در مواجهه با مخالفان نگاهی انسجامی و رحمتمحور داشت. شعار بلند «امروز روز رحمت است» که در آن روز سر داده شد نشانهای آشکار از نگاه تمدنی پیامبر(ص) بود؛ شعاری که دیگری را همچون خویشتن دیدن معنا میدهد و راه را برای همزیستی مسالمتآمیز هموار میسازد.
واسعی در بخش دیگری از سخنان خود به خطبه تاریخی حجتالوداع اشاره کرد و افزود: این خطبه سرشار از مضامین بلند انسانی و اجتماعی است. پیامبر اسلام(ص) در این خطبه بر قانونگرایی، رعایت حقوق انسانها و پرهیز از تبعیض تأکید ورزیدند و با این کار شالوده تمدنی را بنیان نهادند که بر پایه ارزشهای انسانی و الهی استوار است.
وی خاطرنشان کرد: رفتار پیامبر(ص) با مردم همواره بر پایه محبت و رحمت بود و همین ویژگی عامل موفقیت تمدن نبوی به شمار میرود. آنچه پیامبر اسلام(ص) بنا نهاد تمدنی انسانی بود که نه بر قدرتطلبی و خونریزی بلکه بر کرامت، آزادی، محبت و قانون استوار شد.
رسالت امروز ما
واسعی در پایان سخنان خود تصریح کرد: وظیفه امروز ما این است که فرهنگ جامعه نبوی را بهعنوان تمدنی با عیار برتر بازخوانی و ترویج کنیم. جامعهای که پیامبر(ص) بنیان گذاشت الگویی است برای همه دورانها؛ الگویی که باید در برابر چالشهای تمدنی امروز جهان اسلام از آن الهام گرفت.