سامانه هوشمند «تحلیل و توصیف رویدادهای تاریخی»؛ از اهداف تا چشم انداز آینده

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام محمدعلی رحیمی ثابت، مدیر گروه علمی تاریخ صبح امروز در نشست خبری رونمایی از سامانه هوشمند «تحلیل و توصیف رویدادهای تاریخی» با اشاره به اهداف و دستاوردهای این طرح گفت: پایگاه جامع تاریخ از سال ۱۳۹۷ با پشتوانه علمی و پژوهشی عمیق آغاز به کار کرد و مأموریت اصلی آن ثبت، ضبط و بازخوانی رویدادهای مهم تاریخی به‌ویژه سال‌های نخستین اسلام بود. ما از همان ابتدا بر آن بودیم که داده‌های تاریخی را از منابع اصیل و معتبر استخراج کنیم تا مجموعه‌ای ارزشمند و قابل استناد در اختیار پژوهشگران و علاقه‌مندان قرار گیرد.

وی با بیان اینکه ایجاد چنین پایگاهی نیازمند یک تلاش جمعی و مستمر بود، افزود: تیم پژوهشی ما با صبر و دقت فراوان منابع اصلی تاریخی را خط به خط بررسی کرد. هر روایت، هر گزارش و هر سند تاریخی بارها با نسخه‌های مختلف مقابله شد تا صحت آن تأیید شود. هدف ما این بود که هیچ نکته‌ای از قلم نیفتد و در عین حال اصالت داده‌ها به هیچ عنوان خدشه‌دار نشود. حاصل این تلاش گردآوری هزاران داده تاریخی مستند بود که امروز پشتوانه اصلی سامانه هوشمند محسوب می‌شود.

پایگاهی برای پژوهش تاریخی جامع

مدیر گروه علمی تاریخ در ادامه سخنان خود توضیح داد: با انباشت این داده‌ها یک مجموعه بزرگ و ارزشمند پدید آمد. اما اگر این داده‌ها تنها در قفسه‌های کتابخانه یا در یک آرشیو بسته باقی می‌ماند سود چندانی برای جامعه علمی نداشت. از همین رو تصمیم گرفتیم داده‌های گردآوری‌شده را در قالب یک پایگاه پژوهشی با امکانات متنوع عرضه کنیم. در این پایگاه پژوهشگران می‌توانند رویدادها را بر اساس نوع واقعه، دوره‌های تاریخی، شخصیت‌های دخیل یا حتی مکان‌های تاریخی جست‌وجو و دسته‌بندی کنند. به این ترتیب کاربر در یک نگاه می‌تواند تصویری جامع از رویدادهای اسلامی داشته باشد.

وی اضافه کرد: یکی از ویژگی‌های منحصر به‌فرد این پایگاه جامعیت آن است. ما تنها به یک واقعه خاص یا یک دوره محدود نپرداختیم بلکه تلاش کردیم همه رخدادهای اسلامی، اعم از سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در این مجموعه پوشش داده شود. این جامعیت سبب می‌شود پژوهشگر بتواند روابط میان رویدادها را بهتر درک کند و روندهای تاریخی را با نگاه عمیق‌تری تحلیل کند.

حجت الاسلام رحیمی ثابت در بخش دیگری از سخنان خود به نقش هوش مصنوعی در این پروژه اشاره کرد و گفت: با گسترش فناوری‌های نوین به‌ویژه هوش مصنوعی ما نیز تصمیم گرفتیم این داده‌های غنی و ارزشمند را به این فناوری بسپاریم. هوش مصنوعی می‌تواند با پردازش سریع و دقیق داده‌ها الگوها و پیوندهای پنهان در متون تاریخی را آشکار کند. این امر به ما امکان می‌دهد که علاوه بر بازخوانی گذشته رویکردهای نوینی در تحلیل تاریخ اسلامی ارائه دهیم.

وی ادامه داد: برای نمونه در موضوع واقعه عاشورا که یکی از مهم‌ترین و اثرگذارترین حوادث تاریخ اسلام است ما داده‌ها را از منابع اصیل و پژوهشی استخراج کردیم و سپس به کمک هوش مصنوعی آن‌ها را پردازش نمودیم. نتیجه این پردازش‌ها تولید مقالات کوتاه، علمی و مستند درباره هر یک از وقایع مرتبط با عاشورا بود؛ مقالاتی که ضمن وفاداری به منابع،خلاصه‌ای روشن و قابل فهم برای مخاطب امروز ارائه می‌کنند.

تولید روایت‌های علمی و مستند

مدیر گروه علمی تاریخ با تأکید بر اینکه هدف از به‌کارگیری هوش مصنوعی، تسهیل دسترسی به داده‌های تاریخی است، گفت: هوش مصنوعی با بهره‌گیری از منابع معتبر در اختیارش توانسته روایت‌هایی موجز و مستند از رخدادهای تاریخی ارائه دهد. این روایت‌ها نه جایگزین پژوهش‌های عمیق انسانی بلکه مکمل آن‌ها هستند. به بیان دیگر هوش مصنوعی داده‌ها را آماده و منظم می‌کند تا پژوهشگر بتواند با صرف وقت کمتر به تحلیل و تفسیر بپردازد.

حجت الاسلام رحیمی ثابت افزود: این رویکرد به‌ویژه برای نسل جوان بسیار سودمند است. دانشجویان و طلابی که شاید وقت کافی برای مطالعه هزاران صفحه منابع تاریخی نداشته باشند، اکنون می‌توانند در یک نگاه چکیده‌ای دقیق و مستند از وقایع را در اختیار داشته باشند. بدین ترتیب ارتباط نسل امروز با میراث تاریخی اسلام تسهیل می‌شود.

وی در بخش دیگری از سخنان خود به معرفی قابلیت‌های سامانه هوشمند «تحلیل و توصیف رویدادهای تاریخی» پرداخت و اظهار داشت: این سامانه تنها یک آرشیو ساده نیست بلکه یک ابزار هوشمند برای پژوهش تاریخی است. کاربر می‌تواند بر اساس نوع واقعه جست‌وجو کند. همچنین امکان جست‌وجو بر اساس شخصیت‌های تاریخی فراهم شده است. برای مثال اگر کسی بخواهد بداند یک شخصیت خاص در چه رویدادهایی نقش داشته می‌تواند با یک جست‌وجوی ساده به همه اطلاعات دست یابد.

وی ادامه داد: علاوه بر این سامانه امکان دسته‌بندی بر اساس مکان‌های تاریخی را نیز فراهم کرده است. بدین ترتیب پژوهشگر می‌تواند دریابد که در یک شهر یا منطقه خاص چه رخدادهایی به وقوع پیوسته است. این ویژگی به‌ویژه برای مطالعات جغرافیای تاریخی اهمیت دارد.

چشم‌انداز آینده

مدیر گروه علمی تاریخ در پایان سخنان خود به چشم‌اندازهای آینده این طرح اشاره کرد و گفت: ما به این قانع نیستیم که تنها داده‌های موجود را عرضه کنیم. در گام‌های بعدی قصد داریم با افزودن منابع جدید و توسعه ابزارهای تحلیلی هوشمند دامنه کار سامانه را گسترده‌تر کنیم. این یک خدمت علمی و فرهنگی است که می‌تواند به تقویت هویت تاریخی و دینی جامعه ما کمک کند.

وی تأکید کرد: بدون این پشتوانه علمی و انسانی هوش مصنوعی به‌تنهایی نمی‌توانست چنین خروجی ارزشمندی ارائه دهد. از همین رو ما همواره بر تعامل میان دانش بشری و فناوری نوین تأکید داشته‌ایم.