ابتکارات آیتالله اعرافی در تبیین گفتمان حوزه در سطح بینالملل

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، حضور نهادهای علمی و حوزوی در عرصه بینالمللی همواره یکی از دغدغههای مهم حوزههای علمیه بوده است. تجربههای گذشته نشان داده که گفتمان دینی اگر در محدوده داخلی محصور بماند ظرفیتهای آن برای ایجاد تحول در سطح جهانی مغفول خواهد ماند. در سالهای اخیر تلاشهای آیتالله اعرافی در جهت پیوند دادن میراث علمی حوزه با میدانهای نوپدید جهانی مصداقی روشن از این ضرورت به شمار میآید. سفرهای خارجی وی نه صرفاً بهعنوان مأموریتی دیپلماتیک بلکه بهعنوان طرحی راهبردی برای ارائه منظومه فکری حوزه در عرصههای فراملی قابل تحلیل است.
این ابتکارات را میتوان در چند محور اصلی بررسی کرد:
۱. طراحی سفرها به مثابه پروژههای راهبردی
ویژگی مهم سفرهای آیتالله اعرافی آن است که بهصورت برنامههای تشریفاتی یا مقطعی برگزار نمیشوند. پشتوانه فکری و راهبردی در تنظیم اهداف، محورها و حتی جزئیات دیدارها نشان میدهد که این سفرها در چارچوب یک نقشه کلان برای معرفی حوزه طراحی میشوند. ترکیب دیدارها با شخصیتهای سیاسی، دینی، نخبگان دانشگاهی و جمعهای مردمی خود بیانگر نگاه چندبعدی به دیپلماسی علمی و دینی است.
از سوی دیگر وی همواره بر ایجاد توازن میان «حضور در همایشهای رسمی» و «گفتوگوی چهرهبهچهره با نخبگان» تأکید داشته است. بدینترتیب سفرها از سطح یک حضور نمادین فراتر رفته و به بستری برای گشودن مجاری تازه ارتباطی میان حوزه و دیگر جوامع اسلامی و انسانی تبدیل میشوند.
۲. ارائه گفتمان وحدت و عدالت بهعنوان دو محور بنیادین
در سخنرانیهای بینالمللی آیتالله اعرافی همواره دو محور اصلی برجسته است: وحدت و ایستادگی در برابر ظلم. این انتخاب موضوعی نشان میدهد که حوزه در عرصه بینالمللی نه صرفاً بهدنبال طرح مباحث نظری بلکه بهدنبال پاسخ به نیازهای واقعی جهان اسلام و بشریت است.
وی در این چارچوب وحدت را نه به معنای وحدت شکلی یا ظاهری بلکه بهعنوان یک راهبرد تمدنی معرفی میکند که باید از درون هر مذهب و دین آغاز شود و سپس به سطح ادیان الهی و نهایتاً به عرصه جهانی برسد. عدالت نیز در نگاه او صرفاً یک شعار سیاسی نیست بلکه پیوندی وثیق با هویت دینی دارد؛ به گونهای که مقاومت در برابر استعمار و سلطهگری، ادامه طبیعی آموزههای توحیدی قلمداد میشود.
۳. نظریهپردازی و گفتمانسازی بهجای شعارزدگی
ویژگی دیگر ابتکارات آیتالله اعرافی تأکید بر نظریهپردازی و تولید فکر مشترک است. برخلاف بسیاری از سخنرانیهای سیاسی که به تکرار کلیات محدود میشوند او بر ضرورت تدوین نقشههای راه، اسناد مشترک و نشستهای مستمر برای رهبران دینی تأکید دارد.
این رویکرد نشان میدهد که حوزه میخواهد از سطح موضعگیریهای مقطعی عبور کرده و بهسوی ایجاد نهادهای فکری و اسناد راهبردی حرکت کند. چنین نگرشی اگر تداوم یابد میتواند به شکلگیری «مرجعیت فکری مشترک» در جهان اسلام بینجامد؛ مرجعیتی که ریشه در سنتهای اصیل اسلامی دارد اما نگاه آن جهانی و تمدنی است.
۴. دفاع از فلسطین بهعنوان محور ثابت گفتمان
در تمام دیدارها و سخنرانیها موضوع فلسطین و مظلومیت مردم غزه جایگاه ویژهای دارد. این موضوع نهتنها بخشی از مواضع سیاسی جمهوری اسلامی است بلکه در نگاه آیتالله اعرافی بهعنوان شاخصی برای سنجش میزان پایبندی رهبران دینی به اصول اخلاقی و انسانی مطرح میشود.
تبدیل مسئله فلسطین به محور گفتوگو با رهبران ادیان، نخبگان دانشگاهی و حتی جمعهای مردمی نشان میدهد که این موضوع صرفاً به حوزه سیاست محدود نیست بلکه بهمثابه یک آزمایشگاه اخلاقی و انسانی برای وجدان بشریت مطرح است.
۵. تبیین هویت حوزه بهعنوان سنتی عقلانی و پویا
یکی از نقاط اصلی در ابتکارات آیتالله اعرافی معرفی چهرهای نوین از حوزههای علمیه است. وی در دیدار با نخبگان و اندیشمندان همواره بر چهار ویژگی تأکید میکند: اصالت سنتی، عقلانیت، پویایی و انضباط.
این توصیف در واقع پاسخی به دو نوع نگاه نادرست است: نخست نگاهی که حوزه را صرفاً نهادی سنتی و غیرمنطبق با مسائل روز میپندارد؛ و دوم دیدگاهی که گمان میکند پویایی به معنای گسست از سنت است. آیتالله اعرافی با ترکیب این چهار ویژگی الگویی از حوزه ارائه میدهد که هم ریشه در منابع اصیل اسلامی دارد و هم توانایی مواجهه با چالشهای جهانی را داراست.
۶. پیوند حوزه با مراکز علمی و دانشگاهی جهان
بخش دیگری از ابتکارات ایشان در این سفرها توجه ویژه به مراکز علمی و دانشگاهی است. بازدید از مؤسسات علمی، نشست با استادان و دانشجویان و گفتوگو درباره مسائل تمدنی و معرفتی نشان میدهد که حوزه نمیخواهد صرفاً در عرصه سیاست و دین باقی بماند بلکه به دنبال پیوند عمیق با جریانهای علمی جهان است.
این پیوند میتواند دو نتیجه مهم به همراه داشته باشد: نخست معرفی دستاوردهای حوزه در سطح جهانی و دوم، بهرهگیری از ظرفیتهای علمی دیگر کشورها برای غنای بیشتر گفتمان اسلامی.
۷. توجه به جمعهای مردمی و پیروان اهلبیت(ع)
در کنار دیدارهای رسمی آیتالله اعرافی همواره به دیدار با پیروان اهلبیت(ع) و نخبگان مردمی توجه دارد. این دیدارها فرصتی است برای بازخوانی میراث مکتب اهلبیت(ع) در ابعاد معرفتی و اخلاقی و همچنین تقویت پیوند عاطفی میان حوزه و بدنه جوامع اسلامی.
وی در این دیدارها بر این نکته تأکید میکند که گفتمان اهلبیت(ع) فراتر از مرزهای مذهبی و فرهنگی است و میتواند ظرفیت جهانی برای سعادت بشریت ایجاد کند. چنین برداشتی در واقع گشودن افق تازهای برای معرفی مکتب تشیع در سطح جهانی است.
۸. ابتکار در ترکیب اهداف سیاسی، فرهنگی و علمی
یکی از ویژگیهای برجسته سفرهای آیتالله اعرافی طراحی چندبعدی و هدفمند آنهاست؛ به گونهای که هر سفر محدود به یک حوزه نمیشود و همزمان چند سطح مختلف را در بر میگیرد. نخست بعد سیاسی که شامل دیدار با مقامات و تأکید بر مسائل مهم امت اسلامی است. این دیدارها زمینه را برای بیان مواضع کلان دینی و حمایت از اصول عدالت و حقوق ملتها فراهم میکند و نشاندهنده نگاه راهبردی حوزه به مسائل سیاسی جهان اسلام است.
بعد دوم، بعد فرهنگی است که در قالب گفتوگو با رهبران دینی، اندیشمندان و نخبگان علمی تحقق مییابد. این بخش از سفرها فرصتی است تا ظرفیتهای فکری حوزههای علمیه معرفی شود و زمینه تعامل و همفکری میان رهبران دینی مختلف و اندیشمندان فراهم گردد.
بعد سوم، بعد علمی است که با ارتباط مستقیم با دانشگاهها، مراکز مطالعاتی و مؤسسات علمی بینالمللی شکل میگیرد. این بعد نشاندهنده تلاش برای پیوند علم و دین و ارتقای تعاملات علمی و تمدنی حوزه است.
ترکیب این سه سطح سیاسی، فرهنگی و علمی، سفرهای آیتالله اعرافی را از یک حرکت نمادین فراتر میبرد و موجب میشود نتایج و دستاوردهای آن در طیف وسیعی از حوزههای فکری، اجتماعی و علمی نمود پیدا کند بهگونهای که هر سفر به تجربهای راهبردی و الگویی برای حضور موثر حوزه در سطح بینالمللی تبدیل میشود.
۹. تقویت مرجعیت جهانی حوزههای علمیه
با مرور این ابتکارات میتوان دریافت که هدف اصلی آیتالله اعرافی تثبیت مرجعیت جهانی حوزههای علمیه است. وی با حضور فعال در کنفرانسها، دفاع از اصول بنیادین اسلام، معرفی دستاوردهای علمی حوزه و گفتوگو با اندیشمندان جهان در پی آن است که حوزه را بهعنوان یکی از بازیگران اصلی صحنه جهانی معرفی کند.
این مرجعیت اگر تثبیت شود میتواند نقطه اتکایی برای ملتهای مسلمان و حتی سایر جوامع انسانی در مواجهه با بحرانهای تمدنی و اخلاقی باشد.
جمعبندی
ابتکارات آیتالله اعرافی در طراحی سفرهای خارجی و حضور فعال در مجامع بینالمللی الگویی نوین از دیپلماسی علمی و دینی را پیش روی حوزههای علمیه قرار داده است. وی با تأکید بر دو محور وحدت و عدالت، معرفی هویت عقلانی و پویا از حوزه، پیوند با مراکز علمی و دانشگاهی، دفاع مستمر از فلسطین و توجه به جمعهای مردمی، توانسته است تصویری تازه از حوزه به جهان ارائه دهد.
این رویکرد نشان میدهد که حوزه نهتنها درونگرا و محدود به مسائل داخلی نیست بلکه ظرفیت آن برای حضور در سطح جهانی و ایفای نقش در حل بحرانهای بشری بسیار گسترده است. سفرهای آیتالله اعرافی در حقیقت تمرینی عملی برای تحقق این ظرفیتها و تبیین جایگاه حوزه بهعنوان پرچمدار گفتمان عدالتخواهی و وحدت امت اسلامی به شمار میآید.