تحول حوزه؛ از بازنگری در سرفصلها تا نقش آفرینی تمدنی

در پی انتشار بیانیه راهبردی رهبر معظم انقلاب اسلامی به مناسبت یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم، فضای علمی و فکری حوزه های علمیه کشور شاهد موجی از گفتوگوها و تحلیل ها پیرامون ضرورت تحول در آموزش، پژوهش و نقش آفرینی اجتماعی حوزه شده است.
در همین راستا، خبرنگار خبرگزاری رسا در آذربایجان شرقی، گفتوگویی تحلیلی با حجتالاسلام آرمین حسینزاده، مبلغ برجسته تبلیغی حوزه علمیه تبریز، انجام داده که در ادامه میخوانید.
رسا: رهبر معظم انقلاب در بیانیه اخیر، حوزه علمیه را «پیشرو و سرآمد» معرفی کردند. به نظر شما، نخستین گام در تحقق این جایگاه چیست؟
تعبیر «پیشرو و سرآمد» یعنی حوزه باید موتور محرک فکری، علمی و تمدنی انقلاب اسلامی باشد این مأموریت بدون تحول در ساختار، محتوا و روش آموزش ممکن نیست سرفصل های اصلی همچون فقه، اصول و فلسفه باید با نگاه تمدنی و نیاز های واقعی جامعه اسلامی بازطراحی شوند فقه امروز باید به میدان های نوپدیدی چون فقه حکمرانی، فقه ارتباطات، فقه محیط زیست و فقه فناوری های نو ورود کند فلسفه اسلامی نیز باید از سطح نظری به عرصه تبیین مبانی نظامات اجتماعی کشیده شود.
رسا: در بخش روش های آموزشی، بیانیه به تحول در شیوه های تدریس اشاره دارد. این تحول باید چگونه باشد؟
روش سنتی حلقهای و متن محور از برکات حوزه است، اما کافی نیست برای پاسخگویی به نیاز های زمان، باید شیوه های «فعال، کاربردی و مسئله محور» در آموزش رایج شود تشکیل کارگاه های فقه حکومتی، پژوهش های گروهی در مسائل روز، و استفاده از فناوری های آموزشی از ضرورت های این تحول است حوزه باید از آموزش صرفِ محفوظات عبور کرده و به میدان تربیت مجتهدان کارآمد و متخصص در حوزه های میانرشتهای وارد شود.
رسا: تربیت تخصصی و میان رشتهای از دغدغه های جدی بیانیه است. این موضوع چه اهمیتی دارد؟
امروز نظام اسلامی به مجتهدان متخصص در عرصه های مختلف نیاز دارد؛ از فقه اقتصاد و فقه سیاست گرفته تا فلسفه رسانه و حکمت تربیت دیگر دوران تربیت عمومی و غیرهدفمند سپری شده است حوزه باید با تأسیس گرایش های تخصصی، طلاب را به سمت تفقه در مسائل نو و کاربردی هدایت کند تا بدنه علمی نظام اسلامی تأمین شود.
رسا: نسبت حوزه و دانشگاه در این مسیر چگونه باید تعریف شود؟
تعامل حوزه و دانشگاه باید «تکمیلی» باشد، نه تقلیدی دانشگاه ابزار علمی و داده های تجربی را ارائه میدهد، اما تولید نظریه و چارچوب فکری باید از حوزه آغاز شود اگر این نسبت بر مبنای مأموریت مشترک تمدنی و نه رقابت علمی تعریف شود، هم افزایی واقعی شکل میگیرد و علم دینی به صورت شبکهای و منسجم رشد میکند.
رسا: در محور دوم، رهبر انقلاب بر «نقش آفرینی تمدنی حوزه» و «طراحی نظامات اجتماعی» تأکید دارند. مقصود از این محور چیست؟
«نقش آفرینی تمدنی» یعنی عبور از پاسخگویی موردی به نیاز های روز و ورود به عرصه «طراحی کلان نظامات»؛ از نظام اقتصادی و فرهنگی گرفته تا نظام حقوقی و رسانهای حوزه باید نظریه پرداز نظام اسلامی در تمام ساحت ها باشد امروز یکی از رسالت های فوری حوزه، ارائه الگوی جامع سبک زندگی اسلامی و مدل فرهنگی مقابله با هجمه تمدنی غرب است.
رسا: توازن میان استقلال علمی حوزه و مسئولیت آن نسبت به حکومت اسلامی چگونه باید حفظ شود؟
استقلال حوزه به معنای بی تفاوتی نسبت به انقلاب نیست حوزه، مادر فکری نظام اسلامی است و باید در عین حفظ استقلال اجتهادی، در خدمت پیشرفت و اصلاح ساختار های نظام باشد این رابطه باید در قالب «نظارت علمی، هدایت فکری و تربیت نیروهای صالح» تنظیم شود، نه وابستگی اداری یا مالی.
رسا: رهبر انقلاب در بیانیه خود به نقش حوزه در جهان اسلام اشاره کردند. این مأموریت چه ابعادی دارد؟
حوزه علمیه قم باید محور هم افزایی علمی و معنوی حوزه های جهان اسلام شود همکاری با مراکز علمی شیعه و سنی، پاسخ به مسائل مشترک امت اسلامی مانند مسئله فلسطین، تقویت جریان وحدت اسلامی و صدور گفتمان تمدن اسلامی از مأموریت های بینالمللی حوزه است حوزه قم باید در قامت مرجع فکری جهان اسلام ظاهر شود.
رسا: بیانیه بر آینده پژوهی و پاسخ به مسائل نوپدید تأکید دارد. این موضوع چه جایگاهی در تحول حوزه دارد؟
آینده پژوهی یعنی حوزه همیشه «یک گام جلوتر از زمان» حرکت کند ما باید بتوانیم فقه و اندیشه اسلامی را برای دنیای در حال تغییر، از هوش مصنوعی و فضای مجازی تا تغییرات اقلیمی، آماده کنیم فقه نوپدید، فلسفه فناوری، و اخلاق زیستی، از عرصه هایی است که حوزه نباید در آن ها تأخیر داشته باشد این رویکرد باید در ساختار آموزشی و پژوهشی حوزه نهادینه شود.
رسا: برای تحقق این اهداف، چه شاخص هایی باید مورد توجه قرار گیرد؟
شاخص های عینی مانند تعداد نظریه های نو در فقه حکومتی، میزان حضور حوزه در نظام سازی، رشد رشته های میان رشتهای، و تولید آثار مرجع در علوم انسانی اسلامی باید معیار پیشرفت باشد همچنین باید سازوکاری ایجاد شود تا مشارکت عمومی اساتید و طلاب در اجرای این بیانیه تضمین شود؛ تحول با فرمان اداری رخ نمیدهد، بلکه با «ایمان، اندیشه و حرکت جمعی طلاب» تحقق مییابد.
رسا: در پایان، بزرگ ترین مانع در مسیر تحقق این بیانیه چیست؟
بزرگ ترین مانع، جمود فکری و محافظه کاری علمی است اگر حوزه به جای اعتماد به میراث گذشته، به روح اجتهاد و شجاعت علمی برگردد، همه موانع رفع میشود حوزه باید به خاستگاه نخستین خود یعنی «حرکت انقلابی برای هدایت جامعه» بازگردد؛ همان روحی که امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب از آن سخن میگویند.
جمع بندی:
بیانیه رهبر معظم انقلاب، نقشهراه جامع تحول حوزه در قرن جدید است اگر این بیانیه به گفتمان عمومی طلاب و اساتید تبدیل شود، حوزه علمیه قم میتواند بار دیگر پرچم دار تمدن نوین اسلامی و الگوی الهام بخش برای جهان اسلام گردد.