شرط امام برای مذاکره با آمریکا

مخالفت‌های امام خمینی با آمریکا و مواضع این کشور، به سال  ۱۳۵۸ و پیام ایشان در این سال محدود نمی‌شود؛ بلکه باید به دو دهه قبل برگشت و از اوایل دهه چهل آن را مورد توجه قرار داد. از زمان شروع نهضت امام خمینی و به‌ویژه ماجرای کاپیتولاسیون در سال ۱۳۴۳، مخالفت‌های امام با دخالت‌های آمریکا در امور داخلی ایران آغاز شد و ایشان همواره در طول مبارزات خود با رژیم شاه (از تبعید تا پیروزی انقلاب اسلامی) در بیانیه‌ها و سخنرانی‌های خویش، از آمریکا به عنوان شریک جرم رژیم پهلوی یاد می‌کرد و به انحای مختلف، به سیاستمداران آمریکایی توصیه می‌کردند که از دخالت در امور داخلی ایران بپرهیزند. هر چند امام خمینی در مصاحبه‌های خود با خبرنگاران، همواره از سیاست برقراری روابط با همه کشورها به شرط عدم دخالت در امور داخلی ایران تأکید داشتند. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، در عمل نیز به جز دو کشور «اسرائیل» و «آفریقای جنوبی» (که به دلایل خاص خود، ایران رابطه سیاسی خود را با آنها قطع کرده بود) روابط نظام تازه تأسیس جمهوری اسلامی با همه کشورها برقرار بود.

اما از آنجا که ایالات متحده آمریکا بیش از هر کشور دیگری از سقوط رژیم پهلوی متضرر شده و پس از پیروزی انقلاب نیز در گفتار و کردار به مخالفت با سیاست‌های جمهوری اسلامی پرداخته و با حمایت از مخالفین سلطنت‌طلب و دیگر گروه‌های معاند ایران، اصرار خویش بر تداوم سیاست‌های قبلی‌اش را نشان داده بود، طبیعی به نظر می‌رسید که این اقدامات و مواضع، از چشمان تیزبین انقلابیون اصیل و در رأس آنها امام خمینی، پنهان نمی‌ماند و ایشان در سخنان خود پس از پیروزی انقلاب اسلامی، با تأکید بر سوابق آمریکا در ایران، رژیم حاکم بر آن را دارای ماهیتی باطل و شیطانی دانسته که به هر طریق ممکن می‌کوشد تا آب رفته را به جوی بازگردانده و مجدداً بر ایران تسلط پیدا کند و لذا از جوانان می‌خواستند که هر چه فریاد دارند بر سر آمریکا بکشند.[۱]

پس از تسخیر سفارت آمریکا در روز ۱۳آبان ۱۳۵۸، آمریکایی‌ها کمیته ویژه هماهنگی برای رسیدگی به اشغال سفارت را تشکیل دادند و به پیشنهاد «برژینسکی»، «جیمی کارتر» رئیس‌جمهور وقت آمریکا تصمیم گرفت دو نفر نماینده، برای مذاکره با امام به ایران اعزام کند. «رمزی کلارک»، دادستان پیشین آمریکا که در پاریس نیز به دیدار امام رفته بود به همراه «ویلیام میلر»، از کارکنان سابق وزارت خارجه آمریکا، رهسپار ایران شدند. امام خمینی به محض شنیدن این خبر در روز ۱۶ آبان ۵۸ پیامی خطاب به شورای انقلاب اسلامی و مسئولان دولتی صادر فرمودند که بسیار صریح و شجاعانه بود. [۲] در این روز رادیو تهران با قطع برنامه‌های خود پیام امام را بدین شرح به اطلاع عموم مردم رساند:

«از قرار اطلاع نمایندگان ویژه کارتر در راه ایران هستند و تصمیم دارند به قم آمده و با اینجانب ملاقات نمایند. لهذا لازم می‌دانم متذکر شوم دولت آمریکا که با نگهداری شاه، اعلام مخالفت آشکار با ایران را نموده است و از طرفی دیگر آن‌طور که گفته شده است سفارت آمریکا در ایران محل جاسوسی دشمنان ما علیه نهضت مقدس اسلامی است، لذا ملاقات با من به هیچ‌وجه برای نمایندگان ویژه ممکن نیست و علاوه بر این:

1- اعضای شورای انقلاب اسلامی به هیچ‌وجه نباید با آنان ملاقات نمایند.

2- هیچ یک از مقامات مسئول حق ملاقات با آنان را ندارند.

3- اگر چنانچه آمریکا، شاه مخلوع این دشمن شماره یک ملت عزیز ما را به ایران تحویل دهد و دست از جاسوسی بر ضد نهضت ما بردارد، راه مذاکره در موضوع بعضی از روابطی که به نفع ملت است باز می باشد. [۳]

در این پیام، امام خمینی به خوبی آن بخش از دلایل مخالفت خود را که لازم بود بیان شود، مطرح کرد و هم شرایط لازم را برای برقراری تماس و مذاکره واقعی با آمریکا را ارائه می‌کند. جالب‌تر آنکه با نفی مذاکره سایر مقام‌های مسئول در شرایط کنونی، از بروز هرگونه توجیه و تفسیری هم جلوگیری کردند. نمایندگان اعزامی آمریکا در حالی که به ترکیه رسیده بودند و خود را برای سفر به ایران آماده می‌کردند، پس از صدور پیام فوق بدون اخذ نتیجه و حضور در ایران، از کشور ترکیه به آمریکا بازگشتند.

پیام کوتاه و مختصر امام خمینی بلافاصله در جهان و رسانه‌های گروهی بین‌المللی انعکاس گسترده و کم‌نظیری یافت. در سطح بین‌المللی شرط امام برای مذاکره با فرستاده‌های کارتر شکست سیاسی و تحقیر بزرگی را برای آمریکایی‌ها به دنبال داشت و در افکار عمومی آمریکا، نشانه عجز دولت تلقی شد. دولتمردان آمریکا نیز به این نتیجه رسیدند که برای حل مسأله گروگان‌ها، راهی سخت و دشوار در پیش دارند.

در رابطه با این پیام امام، سید احمد خمینی تصریح می‌دارد: «حضرت امام به محض اطلاع اعلامیه‌ای صادر فرمودند و در آن اطلاعیه هیأت امریکایی را نپذیرفتند و به همه اعضای شورای انقلاب، هیأت دولت موقت و سایر مسئولین تذکر دادند که هیچ‌کس حق ملاقات با این هیأت آمریکایی را ندارد. نکته قابل توجه در این اعلامیه آن است که این تنها اعلامیه حضرت امام است که بدون «بسم الله الرحمن الرحیم» است، همانند سوره برائت در قرآن کریم.» [۴]

البته نمایندگان اعزامی کارتر قبل از مراجعت به آمریکا، در تاریخ ۱۵ آبان ۱۳۵۸ با نمایندگان سازمان آزادی‌بخش فلسطین نیز دیدار کردند. چرا که به عقیده آنها، سازمان آزادی‌بخش فلسطین در اشغال سفارت با دانشجویان همکاری کرده و یا لااقل از نظر فکری با آنان مشابهت‌هایی داشتند. به‌خصوص اینکه بعد از اشغال سفارت، سرودهای فلسطینی از طریق بلندگوهای اطراف سفارت پخش می‌گردید. اما این رایزنی‌ها برای آزادی گروگان‌ها به نتیجه‌ای نرسید.

امام خمینی بار دیگر در سخنرانی ۱۶ آبان ۱۳۵۸ در جمع دانشجویان دانشکده اقتصاد دانشگاه اصفهان و گروه فنی آماده سفر به کردستان، با تأیید دوباره حرکت دانشجویان «به شکل تلویحی» نیز عدم اطلاع قبلی خود و سایر دولتمردان را از اشغال سفارت اعلام کردند و در حمایت از دانشجویان و عدم هراس از تهدیدات آمریکا بیان داشتند. [۵] پس از تأییدهای امام خمینی بود که امواج انسانی در تمام ساعات شبانه‌روز به سوی سفارت حرکت کرد و با راهپیمایی‌ها و شعارها، به ابراز احساسات خود پرداختند. در واقع پیام امام خمینی در خصوص عدم ملاقات با فرستادگان کارتر و شرط مذاکره با آنها، در این جهت‌دهی نقش مؤثری ایفاء نمود. 

پی‌نوشت‌ها:

۱- «در هر صورت کلی قضیه را باز من تکرار می‌کنم که بدانید شما با یک قدرتی مواجه هستید که اگر یک غفلت بشود مملکتتان از بین می‌رود. غفلت نباید بکنید. غفلت نکردن به این است که همه قوا، هرچه فریاد دارید سر [امریکا] بکشید. هرچه تظاهر دارید بر ضد آن بکنید. هر عملی دارید، عمل مثبت را، [بر ضد] آن کنید.» (سخنرانی در جمع پرسنل سپاه پاسداران مرکز تهران، ۱۴ آذر ۱۳۵۸) رک: امام خمینی، صحیفه امام، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹، جلد ۱۱، ص ۱۲۱

2- در صحیفه نور تاریخ ۱۷ آبان ۱۳۵۸ ذکر شده است ولی تاریخ صحیح ۱۶ آبان ۱۳۵۸ می‌باشد.

3- امام خمینی، صحیفه امام، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹، جلد ۱۰، ص ۵۰۳

۴- بیانات حجت‌الاسلام والمسلمین حاج سید احمد خمینی در دیدار با دانشجویان و دانش‌آموزان مناطق مختلف استان تهران و گروهی از طلاب و روحانیون اهل سنت شهرستان بانه به مناسبت فرا رسیدن یوم‌الله ۱۳ آبان سالروز تبعید حضرت امام خمینی و روز دانش‌آموز در تاریخ ۱۲آبان ۱۳۷۰

5- «و جوان‌ها هم مطمئن باشند که آمریکا هیچ غلطی نمی‌تواند بکند. بی‌خود صحبت اینکه اگر دخالت نظامی [کند]، مگر آمریکا می‌تواند دخالت نظامی در این مملکت بکند؟ امکان برایش ندارد. تمام دنیا توجهشان الآن به اینجاست. مگر آمریکا می‌تواند مقابل همه دنیا بایستد و دخالت نظامی بکند؟ غلط می‌کند دخالت نظامی بکند ... از این آمریکا هیچ نترسید، از این توطئه‌هایش بترسید. این‌ها را هم باید خنثی کنید. (ر.ک: امام خمینی، صحیفه امام، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹، جلد ۱۰، صص ۵۲۹-۵۱۵)