بدحجابی، ریشه ها، آثار و راهکارها(2)

ریشه های بد حجابی


2- بعد جامعه شناختی ریشه های بد حجابی:

الف: ملامت دیگران: ملامت اعضای خانواده، فامیل، دوستان و برچسب زنی برای ارضای تمایلات شهوانی از سوی آقایان از جمله عوامل جامعه شناختی بحث بی حجابی است. این ملامت نیز خود ریشه های متعدد روانشناسی در وجود ملامت گر دارد مانند جهل به آثار و برکات حجاب، ارضای تمایلات جنسی، ضعف ایمان و غیرت و حیا .

ب: غربزدگی و سلطه استعمار: اصل تقلید و الگو پذیری در انسان جزء لا ینفک وجود اوست ولی گاهی این الگو پذیری به یک تقلید کور و جاهلانه و پذیرش فرهنگ مخالف تبدیل می شود بدون توجه به تبعات سنگین اجتماعی و اخلاقی آن. مهم آن روی سکه مقلدان غرب است که امروزه استفاده جنسی از زن، ابزاری برای سلطه اسعتمار بر منابع مالی و از بین بردن فرهنگ اصیل کشورهای اسلامی است.
شعار آزادی زن به قول شهید مطهری ابزاری برای پر کردن جیب سرمایه داران غربی و فروش اجناس آرایشی و بهداشتی و فیلم های مبتذل خود است. این نگاه افراطی به زن که از اوایل قرن بیستم در انگلستان برای اولین بار و سپس در آمریکا و ایتالیا و فرانسه داده شد یک شعار پوچ برای سلطه فرهنگی بود. بنام آزادی و تساوی مرد و زن او را با حقوق ناچیز از کانون گرم خانواده به کارخانجات کشاندند. بنام آزادی از وجود زن برای فروش لوازم آرایشی و لباس های جدید کارخانجاتشان استفاده کردند و برای ساخت فیلم های مبتذل و جذب مردم به ویژه جوانان به سینما و سایت ها و شبکه های خود از شخصیت الهی زن استفاده کردند تا با فروش فیلم ها و سی دی ها و عکس های مبتذل جیب خودشان را پر کنند. به قول مرحوم اقبال لاهوری:
خلق را تقلید شان بر باد داد
ای دو صد لعنت بر این تقلید باد

ج : خانواده : خانواده کوچکترین نهاد اجتماعی است که بیشترین تاثیر را طبق آموزه های دینی و جامعه شناسی در جامعه دارد. مهم ترین کانون تربیت که بیشترین زمان و تاثیر را بر فرزند دارد. از همین رو وجود آیات و روایات با موضوع تربیت خانوادگی و نظام تربیت خانواده از دیدگاه اسلام حکایت از اهمیت آن دارد.
تکالیف سنگینی که اسلام در زمینه حقوق فرزندان بر دوش پدر و مادر نهاده، گویای نقش بی بدیل این کانون است. به جد می توان گفت نقش خانواده در بروز ناهنجاری های رفتاری و اجتماعی در درجه اول اهمیت قرار دارد. ترویج فرهنگ عفاف و حجاب، نیاز به تعلیم خانواده با عمل و علم و استفاده از ابزار و شیوه های صحیح تربیتی دارد.

د: حاکمیت و نقش آن: عملکرد ، سخنان ، برخوردها و قوانین حاکمان حکومت قطعا در افزایش یا کاهش بدحجابی سهم بسزایی دارد. بی سبب نیست که در سوره احزاب آیه 35 ابتدا به خود پیامبر حاکم اسلامی دستور می دهد آنهم با شروع از زنان و دختران خود!!
حجاب در کشور ما؛ یک قانون است و تخطی از آن یک جرم اما راهکارها و عملکرد قانونمداران در این زمینه دچار نقض است مثلا در همین طرح امنیت و انضباط اجتماعی به قول جامعه شناسان دو بعد مهم کار فرهنگی و برخوردهای فیزیکی در کنار هم باید دیده شود به ویژه کار فرهنگی یک درمان اصلی نه مقطعی از اهمیت ویژه برخوردار است. ابزار مهمی چون رسانه ملی و روزنامه ها و کتب آموزشی و سینما و تئاتر، همه و همه نقش مهمی در این مقوله دارند.
آگاهی بخشی ، نشست های علمی و تلویزیونی ، رشد علمی جامعه و نهادینه کردن باید های دینی رسالت مهمی است که به عهده حاکمیت است. برنامه ریزی های کوتاه مدت و دراز مدت ، ارائه الگوهای صحیح ، نظارت بر موسسات تولیدی پوشاک و سینما و غیره از دیگر وظایف مهمی است که باید در برنامه های کشوری دارای تعریف و طرح و اجرای مشخص باشد و در صورت خلا قانونی، باید فکری به حال نقص قانونی آن کرد.

آثار بدحجابی

الف: عقده ای کردن مردان و بروز جنایت:
از دیدگاه علم روانشناسی تا هنگامی که انسان چیزی را نبیند به آن میل پیدا نمی کند و در نتیجه تعادل روانی او حفظ می شود اما اگر ببیند و نتواند به آن برسد ناآرام و ملتهب می گردد این مساله در مورد سایر غرایز انسانی غیر از شهوت هم صادق است. در صورت شعله کشیدن غریزه و نرسیدن خوراک آن یا انسان تحمل می کند و به اصطلاح قرآنی «غضّ» و حفظ و امساک می ورزد که این ایمانی بس بلند می طلبد و تنها به مدد الهی میسر است و یا برای رسیدن به آن از هر راهی تن می دهد که این مساوی است با بروز فسادها و جایت ها و شکسته شدن حریم ها و یا این که سر از عقده های روحی و روانی در می آورد.

ب: سقوط شخصیت زن و مرد:
حجاب برای زن، قانون فطرت است و سر پیچی از قوانین فطری، زن را از هویت خویش خارج می سازد در این هنگام است که زن در ظاهر از قید حجاب آزاد می شود اما در بند هزاران قید دیگری می افتد و گاهی در این مسیر ارزش های مسلم انسانی مثل حب نفس و تن و مال را از دست داده و تن به هر خفتی می دهد. از طرف مردان نیز وقتی چشم هوس و طمع با بی حجابی باز شد چشمه های عقل و حکمت و معنویت بسته می شود و مرد را به ورطه سقوط انسانی می کشاند.

ج: بلوغ زودرس و عواقب آن:
اسلام با ظرافت خاص در سوره نور دو راهکار کنترل غریزه جنسی را مطرح می کند: یک راهکار سلبی که همان عفت چشم و دامن و مبارزه با امیال و دعوت زنان به حفظ پوشش و پرهیز از زینت است و یک راهکار ایجابی که فرمان به والدین و نهادهای اجتماعی و حکومتی برای زمینه سازی ازدواج جوانان است.9
حال اگر راهکار سلبی اسلام عمل نشود و با بی حجابی این غریزه خطرناک تشدید شود و از آن سو راهکار ایجابی نیز بر اثر تجمل ها و خودخواهی بسته شود روشن است که با بلوغ زودرس جوانان و عواقب وخیم آن روبرو می شویم. 10

د: تکذیب آیات الهی و احساس پوچی
به تعبیر قرآن « ثُمَّ کانَ عاقِبَةَ الَّذینَ أَساؤُا السُّواى‏ أَنْ کَذَّبُوا بِآیاتِ اللَّهِ وَ کانُوا بِها یَسْتَهْزِؤُنَ »11
میل به تبرج و بروز زیبایی ها و فرار از فرمان مقدس الهی نتیجه ای جز تکذیب سایر فرامین الهی نخواهد داشت چنانکه در عرصه اجتماع این مهم قابل مشاهده است. سرنوشت این گونه افراد بعد از عبور دادن از دوران کوتاه زیبایی و طراوت جوانی چیزی جز احساس پوچی و تنهایی نخواهد بود. زیرا نگاه های هوس آلود کسانی که در پی افراد بوده اند تا زمانی بدرقه آنهاست که لطفی برای آن نگاه ها داشته باشند لذا حتی در دستورات فقهی؛ محدوده حجاب برای زنان سالخورده و روستایی و بیابانگرد که از زیبایی کم تر بهره دارند بسیار متفاوت است با دختران جوان تازه به دوران رسیده.
از بین رفتن کانون خانواده، عقاب آخرتی و غفلت، از دیگر عوارض بی حجابی است .

راهکارهای مقابله با بی حجابی

به صورت کلی جامعه شناسان در برخورد با ناهنجاری های رفتاری در سطح جامعه دو راهکار مهم رشد و توسعه فرهنگی و برخورد های قانونی را مطرح می کنند.
در بخش اول می توان به شاخص های کار فرهنگی اشاره کرد:

الف: اطلاع رسانی و آگاهی زنان و مردان
به جد می توان گفت در بسیاری موارد بی حجابی ریشه در عدم آگاهی فرد دارد که گاهی با یک تلنگر متوجه عواقب آن شده و با میل و رغبت آنرا می پذیرد.
در عرصه فرهنگی مهم ترین بخش های جامعه عبارتند از رسانه های گروهی، صدا و سیما، مطبوعات ، نشریات ، سخنوران ، نویسندگان ، اولیاء و مربیان .
نقش هنرهایی چون شعر و نقاشی و مقالات بویژه هنرهای تصویری مثل فیلم ها و سریال ها و سینماها بی بدیل است بویژه با توجه به مولفه الگو پذیری برای نسل جوان از این ابزارها.
تعیین روزی بنام حجاب آن هم نه در حد شعار مثل روز 22 تیر که مردم در دفاع از حجاب اسلامی در مسجد گوهرشاد توسط عمال رضا شاه کشته شدند موثر خواهد بود.

ب: ترویج فرهنگ غیرت و تحکیم بنیه تقوا
بی تردید خانم ها با هر سلیقه شخصی و تفکری که باشند نظر و سلیقه همسر خود را ترجیح می دهند از جمله در وضع ظاهری ، اینجاست که غیرت ناموسی مردان نقش مهم خود را باز می یابد؛ در این قسمت نیز استفاده از ابزارهای تبلیغی در قسمت الف مهم و سرنوشت ساز است نقش طلاب علوم دینی در این بخش و نیز بخش الف غیر قابل انکار است.

ج: تقویت بخش نظارتی دستگاه حاکم بر رسانه های جمعی
امروزه نقش صداو سیما در تغییرات فرهنگی جامعه حتی تغییرات ارزشی از نظر دین غیر قابل انکار است. نقشی که گاهی در سایر عرصه ها مثل سیاست و اقتصاد نیز به روشنی مشهود است. گاه تبلیغات یک جنس و یک شخص چنان موجی در جامعه ایجاد می کند که از آن نمی توان به سادگی گذشت.

د: معرفی الگوهای مناسب پوششی و رفتاری
قبلا هم متذکر شدیم که انسان بخصوص نقش الگو پذیری را همواره مد نظر دارد . تشویق هم در روانشناسی آنچنان مهم است که قرآن کریم با ذکر نعمات بهشتی سعی در ایجاد انگیزه انسانها برای انجام اعمال خیر دارد. در مواردی نیز قرآن به ارائه الگوهای عملی و رفتاری انسان های شایسته می پردازد البته در این مهم یعنی الگو ها و تشویق دختران جوان بخصوص به امر حجاب باید از راهکارهای ظریف روانشناسی استفاده کرد.
در بحث ارائه الگوی برتر جامعه و نهادهای مرتبط به این امر باید چنان عمل کنند که از دید افراد جامعه حجاب یک ارزش ملی و دینی و انسانی و بی حجابی یک ضد ارزش اجتماعی محسوب شود چنانکه اول انقلاب اسلامی نیز چنین بود.

آموزش حجاب در مدارس و ارائه الگوهای عملی رفتاری مثل خود معلمان نقش مهمی در این رابطه دارد تعلیمات دینی بایداز حد یک کتاب فراتر رود چرا که لا اکراه فی الدین شیوه ای که خود اولیاء دین هم بکار بردند همین بود. وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِک 12 . نمونه ای از همین شیوه زیبای تبلیغی است. اسلام مهم ترین الگوی عملی حجاب را در شخصیت بی نظیر حضرت صدیقه طاهره سلام الله علیها نشان داد و به این هم بسنده نکرد و شخصیت بی نظیر حضرت زینب سلام الله علیها را در سخت ترین شرایط اجتماعی به نمایش گذاشت تا بهانه را از دست برخی بهانه جویان بگیرد.
نقش خانواده ها نیز در این میان کم نظیر است. دختری که تا سن 9سالگی هیچ گونه حد و مرزی در پوشش نداشته و گاه مثل یک عروسک آرایش شده به عرصه جامعه و محافل خانوادگی کشانده می شود چگونه می تواند به یکباره این مهم را رعایت کند.

ه: انسجام فرهنگی راه مقابله با تهاجم فرهنگی
امروزه بحث تهاجم یا شبیخون یا غارت فرهنگی از بحث های مهم جامعه شناسی است که در تمام کشورها به ویژه کشور اسلامی ما مطرح است. در این بین شاید بتوان گفت کارهای فرهنگی موازی زیادی از سوی نهادهای فرهنگی صورت گرفته اما آنچه تاثیر این عملکرد ها را کم رنگ می کند و گاه از فرصت ها تهدید درست می کند عدم انسجام درونی بین این نهادها است. با سرعت سرسام آور تحولات فرهنگی و علمی و تکنولوژیک نیاز به این انسجام بیش از پیش احساس می شود. خانم بهزادپور در کتاب نقش حجاب در توسعه از زبان " کی روشه" نقل می کند :« چنانچه همبستگی متقابل میان اجزای نظام فرهنگ برقرار نباشد فرهنگ کارائی خود را از دست می دهد زیرا هر جزء در فرهنگ در عین پویا بودن باید بر سایر عناصر و امور دیگر تاثیر گذار باشد و مجموعا وحدت، نظم فرهنگی را بوجود می آورد تا بتواند همبستگی میان عناصر مادی و معنوی را بوجود آورد.13

گاه شده که با رشد نرم افزاری فرهنگ و عدم رشد بخش سخت افزاری به قول جامعه شناسان (مثل آقای اُکبرن) پس افتادگی فرهنگی بوجود می آید.14
در بحث تهاجم فرهنگی این نقاط باید مد نظر قرار گیرد: زمینه های تهاجم فرهنگی، ضعف برنامه ریزی های فرهنگی، سرعت تغییرات فرهنگی، عناصر منفی فرهنگ، راه مبارزه با تهاجم فرهنگی، بررسی علل شکاف فرهنگی، مهندسی اجتماعی، شیوه های تبلیغ فرهنگی ، اهداف و برنامه ها ، نگاه کوتاه مدت و بلند مدت.15

نکته مهم پ در کار فرهنگی بررسی سه لایه شناختی (معرفتی) ، عاطفی و رفتاری با هم است و پرداختن به هر لایه بدون در نظر گرفتن سایر لایه ها کاری از پیش نمی برد.

در بخش دوم یعنی برخوردهای قانونی کوتاه مدت و مقعطی دو مرحله قابل ذکر است:

الف: مرحله توصیه و تذکر:
این مرحله غیر از بحث مهم نظارت، آن هم در قالب امر به معروف و نهی از منکر دینی است بلکه حاکمیت در چارچوب قانون، گروهی را طبق ضوابط مامور توصیه و تذکر این مهم می کند. این شیوه منظم دیگر نقائص برخوردهای اجتماعی و خروج از حد و مرز قانون و شریعت را نخواهد داشت و قابل پی گیری قانونی خواهد بود. البته می توان این قسمت را هم در کار فرهنگی بخش اول لحاظ کرد.

ب: برخوردهای امنیتی و پلیسی:
در مواردی که یک ناهنجاری رفتاری به نظم عمومی و عفت اجتماع لطمه بزند، یا ترویج یک فکر و ایده خاص غیر اخلاقی و غیر دینی باشد، بخصوص که در قانون تعریف روشن و حد و مرز مشخص داشته باشد چاره ای جز برخوردهای فیزیکی و انضباطی نیست البته پر واضح است این راه دوم و این بخش کار در درجه دوم راهکارهای برخورد با بی حجابی قرار دارد و آنچه مهم است استفاده از راهکارهای فرهنگی است که در بخش اول کاملا به آن پرداختیم.
نکته مهم در برخوردهای امنیتی پرداختن به سرچشمه ها و ریشه های اصلی این مساله است نه فقط عرصه خیابانها و جامعه، مثلا برخورد با شبکه های توزیع این مدها و بی حجابی ها ، کارگاهها و کارخانجات تولید اسباب بی حجابی و سازندگان فیلم های غیر اخلاقی و پخش کنندگان محصولات غیر اخلاقی.

خلاصه و نتیجه گیری:

1- حجاب از ضروریات و بایدهای دینی و قانونی است که تخطی از آن یک گناه و جرم محسوب می شود.
2- حجاب به معنای اصطلاحی آن از جمله تفاوت های ظاهری لحاظ شده در اسلام بین زن و مرد است که ریشه در تفاوت های جسمی و روحی و احساسی زن با مرد دارد.
3- حجاب در تمام ملل دینی و غیر دینی دارای پیشینه زیادی است و یک ارزش اجتماعی برای زن مطرح بوده نه یک محدودیت.
4- حجاب آرامش روانی، رشد معنویت، استحکام خانواده، سلامت اقتصادی و علمی، منع از فرزندان نامشروع و بی سرپرست ، موضع سیاسی اسلام در برابر بیگانگان، حفظ عزت و کرامت زن و جلوگیری از آزار او و سوء استفاده از شخصیت وی را در پی دارد.
5- ریشه های بی حجابی به طور کلی در دو بعد روان شناختی و جامعه شناختی قابل بررسی است.
6- در بعد روانشناسی ریشه های بدحجابی به عوامل مهمی چون هوسرانی، کسب موقعیت و جلب توجه دیگران ، ضعف ایمان و عدم شناخت و آگاهی ، دگر آزاری، صید دلهای مردان، زیبایی طلبی، تمایل به ازدواج، ضعف حیا، اظهار غنای مالی می توان اشاره نمود.
7- در بعد جامعه شناسی ریشه های بد حجابی به این شاخصه ها می توان اشاره کرد: ملامت دیگران، غربزدگی و سلطه استعمار، خانواده ، حاکمیت و نقش حساس آن.
8- عمده ترین آثار بی حجابی عبارتند از: عقده ای کردن مردان و بروز جنایت، سقوط شخصیت زن و مرد، بلوغ زودرس و عواقب آن، تکذیب آیات الهی و احساس پوچی، از بین رفتن کانون خانواده ،ایجاد غفلت و عواقب آخرتی آن.
9- در بخش راهکارهای مقابله با بی حجابی به دو راهکار مهم فرهنگی و قانونی را می توان برشمرد:
در بخش فرهنگی: اطلاع رسانی و آگاه کردن افراد جامعه ، ترویج فرهنگ غیرت و تحکیم بنیه تقوا، تقویت بخش نظارتی دستگاه حاکم بر رسانه های جمعی، معرفی الگوهای مناسب پوششی و رفتاری، انسجام فرهنگی و جلوگیری از کارهای موازی.
در بخش قانونی و امنیتی نیز در دو مرحله توصیه و تذکر و برخوردهای امنیتی – انضباطی می توان با سرچشمه ها و ریشه های این پدیده اجتماعی برخورد کرد.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پی نوشت ها:
9. جمعی از نویسندگان ، تفسیر موضوعی، ص238
10. اکبری، محمدرضا، حجاب در عصر ما، ص144
11. سوره روم ، آیه 10
12. آل عمران ، آیه 159
13. بهزاد پور، سمیندخت(فضه)، نقش حجاب در توسعه ،ص49
14. وثوقی، منصور و نیک خلق، علی اکبر، مبانی جامعه شناسی، ص133
15. بهزادپور، سیمیندوخت(فضه)، نقش حجاب در توسعه ، فصل دوم


فهرست منابع :

1- قرآن کریم
2- طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، نشر موسسه اعلمی بیروت، 1411 ه.ق
3- محمدی نیا، اسدالله ، بشهت جوانان، نشر سبط اکبر، زمستان 1379
4- مطهری ، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، انتشارات صدرا، تیر 1382، چاپ34
5- مطهری ، مرتضی، مساله حجاب، انتشارات صدرا، فروردین 1374، چاپ چهل و یک
6- اکبری –محمد رضا، حجاب در عصر ما، انتشارات پیام آزادی، 1380 چاپ اول
7- حسینی ، سیدمجتبی، نگاه و پوشش(از مجموعه پرسشهای دانشجویی) ، نشر معارف، زمستان 1386
8- خرمی مشکانی، ابراهیم، چرا حجاب؟، انتشارات مرسل، اسفند 1383، چاپ اول
9- بهزادپور، سیمیندخت(فضه) ، نقش حجاب در توسعه ، نشر زعیم، 1382، چاپ اول
10- رجبی، عباس، حجاب و نقش آن در سلامت روان، نشر موسسه امام خمینی، پاییز 1385،
11- جمعی از نویسندگان ، تفسیر موضوعی، نشر معارف ، 1383
12- وثوقی، منصور و نیک خلق، علی اکبر، مبانی جامعه شناسی، انتشارات بهینه، 1386، چاپ نوزدهم.


ی / 701

بدحجابی، ریشه ها، آثار و راهکارها(1)