توسعه فرهنگی با عقلانیت غربی امکان‌پذیر نیست
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، محمدامین رشادت، دانش‌آموخته جامعةالمصطفی العالمیه، امروز در نشست علمی مؤلفه‌های فرهنگی اجتماعی پیشرفت اسلامی به ارائه مقاله خود با عنوان «ارتباط عقلانیت و پیشرفت» پرداخت.
وی با بیان این‌که ادبیات پیشرفت هرچه بیشتر ترویج شود به نفع فرهنگ اسلامی خواهد بود، گفت: مفاهیم عقلانیت و پیشرفت یا عقلانیت و توسعه دارای تعاریف متعدد و متکثر است.
این دانش‌آموخته جامعةالمصطفی افزود: ادبیات توسعه و عقلانیت چه در فرهنگ اسلامی و چه در فرهنگ غربی از غنا و فربهی خاصی برخوردار است؛ بنابراین نمی‌توان انتظار یک معناص خاص از عقلانیت یا توسعه داشت.
وی رسیدن به عقلانیت و توسعه را از دغدغه‌های همیشگی بشر دانست و با بیان این‌که نوع عقلانیت و توسعه ارتباط مستقیم با فرهنگ هر جامعه دارد، گفت: اگر دغدغه توسعه داریم، توسعه مبتنی بر عقلانیت و عقلانیت مبتنی بر فرهنگ است.
رشادت خاطرنشان کرد: اگر دغدغه توسعه داریم اما از عقلانیت غربی بهره می‌بریم و در عین حال فرهنگمان دینی است، این توسعه منجر به ضد توسعه خواهد شد.
این دانش‌آموخته جامعةالمصطفی ادامه داد: عقلانیت و توسعه کاربران و طرفداران فراوانی دارد و از واژگان مثبت و مطلوب به نظر می‌رسد، اما در عین حال کاملاً غلط‌انداز و چند چهره است و نمی‌توان به سادگی از آن طرفداری و جانب‌داری کرد یا به سادگی از آن چشم پوشید.
وی توجه به عقلانیت و توسعه را ضروری دانست و افزود: انسان هدف و محور عقلانیت و توسعه است؛ بنابراین نسخه‌هایی که در این‌باره تجویز و چشم‌اندازهایی که در از این زمینه در نظر گرفته می‌شود باید متناسب با نیازهای انسانی و متناسب با شرایط فرهنگی و اجتماعی انسان باشد.
رشادت تصریح کرد: اگر انسان موجودی اجتماعی فرهنگی است و فرهنگ و اجتماع هم ناهمگن و متفاوت، در طرح توسعه و پیشرفت و رسیدن به وضعیت مطلوب باید معیار توسعه و عدم توسعه، عقلانیت و عدم عقلانیت را فرهنگ آن جامعه تعیین و تعریف کند.
وی با اشاره به ادعای خود در ارائه این مقاله اظهار داشت: هیچ جامعه‌ای به توسعه و پیشرفت دست نخواهد یافت مگر این‌که نخست تکلیف خود را با عقلانیت روشن کند؛ یعنی مشخص شود چه اندازه ملتزم به لوازم عقلانیت است.
این دانش‌آموخته جامعةالمصطفی در بخش دیگری از سخنان خود با بیان این‌که عقلانیت مبنا و زیربنای توسعه است، گفت: براساس دیدگاه ماکس وبر در کتاب «اخلاق پروتستان و روح سرمایه‌داری»، کشورهای غربی با غلبه نوعی عقلانیت توسعه یافته است.
وی با اشاره به رابطه مستقیمی که بین عقلانیت، فرهنگ و توسعه وجود دارد، اذعان داشت: عقلانیتی که سبب توسعه جامعه غربی شده، از منظر فرهنگ اسلامی ناقص و تک بعدی است؛ بدینسان توسعه برخواسته از آن نیز ناقص و ناتمام است.
رشادت بر بازسازی و بازنگری عقلانیت غربی تأکید کرد و افزود: عقلانیت برخواسته از فرهنگ اسلامی دارای ویژگی‌ها و مؤلفه‌هایی است که می‌توان براساس آن گونه‌هایی خاص از پیشرفت را برای جامعه اسلامی ترویج کرد.
این دانش‌آموخته جامعةالمصطفی ادامه داد: در فرهنگ اسلامی نخستین ویژگی انسان، عقلانیت او است و آدمیان مخلوقات عاقلی دانسته می‌شوند که فعل و رفتارشان مسبوق به دلیل و سنجش عاقلانه است و حتی پذیرش خداوند متعال نیز باید عقلانی باشد.
وی به ارائه تعریفی از عقل پرداخت و گفت: عقل در یک کاربرد دقیق دلالت بر عمل استدلال یا استنتاج منطقی و در معنای کلی به نیروی هوش در تنظیم مفاهیم و برقراری مناسبات منطقی به چنان شیوه که بتوان نتیجه‌ای درست از مقدمه مفروض استخراج کرد، اشاره دارد.
رشادت افزود: رویکرد کنونی به عقل به معنای شماری از روش‌های عقل با هدف پی‌جویی حقیقت مربوط به پدیده‌های تجربی را شامل می‌شود و با فنونی چون مشاهده، اندازه‌گیری، مقایسه، آزمون، اثبات و تنظیم از کارکردهای آن به حساب می‌آید.
وی با بیان این‌که عقلانیت نخست در حوزه فلسفه مطرح شده، سپس در اقتصاد مورد مطالعه قرار گرفته و پس از آن در حوزه رفتار و کنش‌ها به کار رفته است، محاسبه‌پذیری، کارایی، پیشی‌بینی‌پذیری، استفاده از فنون تکنولوژیک و عملی بودن هدف را از مؤلفه‌های عقلانیت برشمرد. /920/پ202/ص