از جنگ روایت‌ها تا نبرد داده‌ها؛ هوش مصنوعی، ضریب‌افزای قدرت تمدنی کشورها

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، نشست علمی «نقش هوش مصنوعی در رقابت ژئوپلیتیک تمدنی» با محوریت «مقایسه تطبیقی الگوهای قدرت سایبری در بلوک‌های تمدنی جهانی و منطقه‌‌ای» عصر چهارشنبه 26 آذر در دانشکده دین و رسانه توسط مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی و با همکاری خبرگزاری رسا برگزار شد.

در این نشست حجت الاسلام محمدمهدی محققی مدیرعامل خبرگزاری رسا و مسئول میز رسانه و فضای مجازی مرکز تحقیقات اسلامی مجلس؛ دکتر کمال اکبری عضو هیئت علمی دانشگاه صداوسیما و رئیس دانشکده دین و رسانه؛ سیدعلی‌محمد رضوی مدیر گروه ارتباطات دانشکده دین و رسانه و دکتر آرش خسروی عضو هیئت علمی دانشگاه اراک به ارائه مطلب پرداختند و حجت الاسلام محمد حائری شیرازی مدیر گروه علوم انسانی اسلامی پژوهشگاه مصباح الهدی دبیری جلسه را بر عهده داشت.

جنگ الگوریتمی؛ میدان جدید تهاجم علیه جمهوری اسلامی

حجت الاسلام محققی مدیرعامل خبرگزاری رسا و مسئول میز رسانه و فضای مجازی مرکز تحقیقات اسلامی مجلس به تسلط آمریکا بر نظام ارتباطات جهانی و تلاش های بلوک شرق در این راستا پرداخت و گفت: جمهوری اسلامی ایران باید مساله «الزام‌پذیری سکویی» را جدی دنبال کند. زیرا در کشور حجم عظیمی از داده‌های حیاتی کاربران در اختیار شرکت‌های خارجی مالک پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی قرار دارد. این انباشت داده در خارج از مرزهای کشور، یک مسئله امنیت ملی است. انتقال سرورهای سکوهای خارجی به داخل کشور همراه با تأسیس دفتر و معرفی نماینده پاسخگو، یک نیاز سیاستی برای کشور است. در این زمینه مذاکراتی با برخی پلتفرم‌ها از جمله تلگرام و واتساپ انجام شده، اما یا متوقف شده یا به نتیجه نرسیده است.

مسئول میز رسانه و فضای مجازی مرکز تحقیقات اسلامی مجلس در بخش دیگری از سخنانش، به مفهوم «جهاد تمدن‌ساز» در فضای سایبری اشاره کرد و آن را فراتر از یک رقابت فناورانه ساده دانست و گفت: امروزه فضای سایبری، صحنه تهاجم سازمان‌یافته قدرت‌های خصمانه علیه کارکردهای حیاتی جمهوری اسلامی ایران است. مفهوم جهاد در این روایت، شبکه‌ای غنی از معانی راهبردی را حمل می‌کند: از هدایت ولی شرعی و مقاومت فعال، تا پدیدآوری و به‌کارگیری قدرت، آمادگی دفاعی، استقلال، ایجاد جریان‌های هنجاری، دفع فتنه‌ها، عقلانیت اسلامی، وحدت امت و پیگیری پیشرفت و مرجعیت علمی.

حجت الاسلام محققی همچنین به خطرات جنگ‌های الگوریتمی اشاره کرد و افزود: الگوریتم‌ها به داده‌هایی که با آن آموزش دیده‌اند وابسته‌اند و اگر داده‌ها ناقص یا مغرضانه باشند، تصمیماتشان نیز می‌تواند خطا داشته باشد؛ این مسئله در اهداف حساس جنگی مشکل‌ساز است. فریب در جنگ به معنای به‌کارگیری اقدامات یا اطلاعات گمراه‌کننده برای تأثیرگذاری بر ادراک و تصمیمات دشمن است. در جنگ‌های الگوریتمی، فریب دشمن به معنای طراحی و به‌کارگیری روش‌هایی است که باعث اشتباه در تحلیل، تصمیم‌گیری، هدایت تسلیحات یا پیش‌بینی عملکرد نیروها و سامانه‌های هوش مصنوعی دشمن شود و باید تأکید کرد که «فریب الگوریتمی» یک ضرورت است.

چالش‌های ایران در میدان هوش مصنوعی و کلان‌داده

دکتر کمال اکبری، عضو هیئت علمی دانشگاه صداوسیما، با اشاره به تحولات بنیادین قدرت در جهان معاصر تأکید کرد: هوش مصنوعی و کلان‌داده‌ها شکل جدیدی از قدرت را پدید آورده‌اند که فراتر از قدرت سخت و حتی قدرت نرم عمل می‌کند.

وی با معرفی مفهوم «قدرت الگوریتمی» گفت: این نوع قدرت از مسیر تسلط بر داده‌ها، الگوریتم‌ها و هوش مصنوعی، رفتار جوامع را هدایت و پیش‌بینی می‌کند و در نهایت می‌تواند به سلطه کامل سیاسی، اقتصادی و امنیتی منجر شود. اکبری با اشاره به الگوهای تمدنی فعال در جهان، تفاوت رویکرد غرب، شرق و الگوی اسلامی در مواجهه با هوش مصنوعی را تشریح کرد و بر ضرورت طراحی یک الگوی بومی و تمدنی برای جمهوری اسلامی ایران تأکید نمود.

رئیس دانشکده دین و رسانه چالش‌هایی همچون محدودیت‌های زیرساختی، تحریم‌ها، مهاجرت نخبگان و سلطه روایت غرب در فضای دیجیتال را از موانع اصلی ایران برشمرد و در عین حال، قدرت نرم مبتنی بر معنویت و منابع وحیانی را مهم‌ترین مزیت ایران در رقابت الگوریتمی دانست.

 وی در پایان، آموزش عمومی جامعه و تدوین دکترین جامع هوش مصنوعی تمدنی را ضرورتی راهبردی برای آینده کشور عنوان کرد.

پرسش کلیدی: نقطه قوت ایران کجاست؟

حجت‌الاسلام سیدامیر سخاوتیان، معاون فرهنگی دانشگاه آزاد قم با تأکید بر اینکه هوش مصنوعی صرفاً یک فناوری نیست، آن را پدیده‌ای تمدنی و اثرگذار بر آینده نظم اجتماعی و سیاسی جهان دانست.

وی با بیان اینکه مواجهه فعال با این پدیده نیازمند «پدیده‌شناسی» و «آینده‌پژوهی» است، گفت: برای تحلیل آینده هوش مصنوعی باید سه کلان‌روند زمان، هژمونی و نظم اجتماعی را هم‌زمان در نظر گرفت که ترکیب آن‌ها به شکل‌گیری سناریوهای مختلف آینده منجر می‌شود.

حجت الاسلام سخاوتیان از وجود هشت سناریوی اصلی در آینده هوش مصنوعی سخن گفت که از آرمان‌شهر انسانی تا سلطه کامل یا حتی خودنابودی بشر را در بر می‌گیرد.

معاون فرهنگی دانشگاه آزاد قم با اشاره به سه رویکرد اصلی جهانی در این حوزه افزود: آمریکا با رویکرد لیبرال ـ تکنوکرات و تکیه بر شرکت‌ها، چین با الگوی متمرکز و دولت‌محور و اروپا با تمرکز بر تنظیم‌گری حقوقی در حال رقابت هستند. وی تصریح کرد: پرسش اساسی این است که نقطه قوت جمهوری اسلامی ایران در این میدان چیست.

حجت الاسلام سخاوتیان با تأکید بر ظرفیت‌های فلسفی و معرفتی اندیشه اسلامی اظهار داشت: هوش مصنوعی هرگز قادر به «تجرید» نیست و این حوزه، یکی از مهم‌ترین ظرفیت‌های تمدنی ایران برای نقش‌آفرینی فعال در آینده هوش مصنوعی به شمار می‌رود.

از استعمار فراهوشمند تا برخورد تمدن‌ها؛ سناریوهای ده سال آینده جهان

دکتر رضوی مدیر گروه ارتباطات دانشکده صداوسیما در تبیین تقابل‌های نوین جهانی، هوش مصنوعی را میدان اصلی ژئوپلتیک تمدنی برای تثبیت هویت‌های فرهنگی و ارزشی دانست.

وی تأکید کرد: این فناوری صرفاً یک ابزار نیست، بلکه نیرویی دگرگون‌کننده است که موازنه قدرت نظامی، اقتصادی و هنجاری را در قرن ۲۱ تغییر می‌دهد.

مدیر گروه ارتباطات دانشکده صداوسیما با اشاره به رقابت اقتصادی ۱۵.۷ تریلیون دلاری، سه جبهه اصلی نبرد را شامل «حکمرانی و هنجارسازی»، «امنیت و نظامی‌گری» و «قدرت صنعتی» معرفی کرد.

وی با تحلیل راهبردهای آمریکا و چین در «جنگ تراشه‌ها»، بر پیروزی از طریق الگوریتم‌ها به جای تاکتیک‌های سنتی پافشاری کرد.

استاد دانشکده دین و رسانه سناریوهای آینده را در چهار محور «استعمار فراهوشمند»، «تفکیک تمدن‌ها»، «استبداد دیجیتال» و «برخورد تمدن‌ها» ترسیم کرد.

وی در پایان تصریح کرد: تمدن اسلامی باید با تکیه بر میراث فکری، فقهی و سرمایه‌های انسانی خود، جایگاهش را در این موازنه جدید قدرت تثبیت کند.

آینده رقابت جهانی بر سر داده، الگوریتم و قدرت محاسباتی است

دکتر خسروی عضو هیئت علمی دانشگاه اراک در پایان این نشست با تأکید بر جایگاه راهبردی هوش مصنوعی، آن را ضریب‌افزای قدرت تمدنی کشورها دانست و گفت: هوش مصنوعی امروز به‌صورت هم‌زمان قدرت سخت، قدرت اقتصادی و قدرت شناختی ـ روایتی را تقویت می‌کند و به یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های قدرت در جهان تبدیل شده است.

وی با اشاره به کاربردهای امنیتی و نظامی هوش مصنوعی افزود: تجربه جنگ‌های جدید نشان می‌دهد که هوش مصنوعی از مرحله نظری عبور کرده و به ابزاری عملی برای شناسایی، هدف‌گیری و مدیریت منازعات تبدیل شده است. خسروی همچنین هوش مصنوعی را عاملی مؤثر در رشد اقتصادی دانست و تصریح کرد: این فناوری در حوزه‌هایی مانند صنعت، کشاورزی و تولید، بهره‌وری را به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد.

عضو هیئت علمی دانشگاه اراک با اشاره به جنگ روایت‌ها در جهان معاصر اظهار داشت: امروز رقابت اصلی بر سر داده، قدرت محاسباتی و الگوریتم‌هاست و کشورهایی موفق‌ترند که بتوانند روایت خود را از مسیر رسانه و هوش مصنوعی تثبیت کنند. وی با بیان محدودیت‌های زیرساختی کشور، بر ضرورت بهینه‌سازی الگوریتم‌ها، طراحی معماری بومی و بهره‌گیری از ظرفیت‌های علوم انسانی و دینی تأکید کرد.

خسروی در پایان، شناسایی و پرورش استعدادهای انسانی و استفاده از هوش مصنوعی در تحول نظام آموزشی را مهم‌ترین شرط نقش‌آفرینی ایران در آینده رقابت تمدنی دانست.