طلبه باید ترس کتاب و کتاب‌خوانی را از بین ببرد
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، زمانی که کرسی تدریس میرزای شیرازی در سامرا به مجتهد پروری شهرت یافت، شاید کمتر کسی به این نکته می اندیشید که درس خارج میرزا، آموزش روش اجتهاد است. در این روش کلاس درس با محوریت شاگردان و هدایت استاد اداره می شد. این روش به تدریج پس از وی به فراموشی سپرده شد و امروزه با عنوان روش سامرایی در میان روش های تدریس مورد توجه است. در گفت و گوی پیش رو برخی مؤلفه های مؤثر بر مطالعه و پژوهش طلاب، مورد آسیب شناسی قرار گرفته و راهکارهای مناسبی ارائه خواهد شد. امیدواریم بتوانیم در ادامه این جلسات سایر موضوعات مربوطه را نیز با استاد گرانقدر جناب حجت الاسلام موسوی نسب مورد ارزیابی قرار دهیم.
رسا - انگیزه مطالعه را در طلاب چگونه ارزیابی می کنید؟
باید بگوییم این مشکل کل نظام فرهنگی و آموزشی ماست که هنوز نتوانسته است جهش لازم و خوبی در حوزه های مختلف داشته باشد. سال هاست، مقام معظم رهبری روی بحث مطالعه تأکید می کنند، اما روی این مسئله که ما از کی باید فرهنگ مطالعه را در جامعه و فرزندان مان به وجود بیاوریم، کار نشده است.
رسا – به نظرتان این مسأله در دنیا حل شده است؟
در بعضی کشورهای دنیا بچه که متولد می شود، یکی از مهم ترین وسایل بازی کودک، کتاب های بسیار جمع و جوری در پنج صفحه و با جنس فوم طراحی شده تا بچه نتواند آن را بخورد. عکس های حساب شده ای نیز داخل این کتاب هست. هر کودک ماهیانه یک بن دارد که یک کتاب به او می دهند و آن قدری که این کتاب برای بچه ارزش مند و قشنگ است، یک عروسک و ماشین این طور نیست. فرهنگ مطالعه و کارهای علمی را ما باید از کودکی و از خردسالی بچه های مان در فضای جامعه به وجود بیاوریم.
رسا – این فرهنگ سازی بر عهده چه نهادهایی است؟
در برخی کشورها وقتی بچه ها در دوران دبستان و پیش دبستانی قرار می گیرند، در مدارس شان به روش های آموزش گروهی حل مسأله، به صورت جدی توجه می شود. از چهارم دبستان یکی از درس های مهم شان روش تحقیق است؛ که برای بچه ها ارائه می شود. این کار نهادهای فرهنگی جامعه است که برای فرهنگ سازی از دوران کودکی در جامعه برنامه ریزی کنند.
رسا – در حوزه چه اقدامی باید صورت بگیرد؟
در حوزه های علمیه باید روش تدریس، با پژوهش همراه شود. ببینید مثلا کتاب شریف لمعه یا مکاسب یا حتی کتاب های اصولی را که طلبه ها می خوانند، عموما برای این است که این مطلب را بفهمند تا امتحان بدهند و نمره بگیرند. متأسفانه، هیچ وقت برای طلبه توضیح داده نمی شود که صاحب لمعه یا صاحب مکاسب چگونه دارد روش اجتهادی خودش را اینجا پیاده می کند.
اولین گام در پژوهش، واژه شناسی است؛ مثلا صاحب لمعه، ابتدا واژه را چطور تفسیر و توضیح می دهد یا شیخ انصاری چطوری واژه بیع را تفسیر می کند؟ وقتی می خواهد وارد اجتهاد شود و نتیجه گیری کند، اول از چه سخنانی شروع می کند؟ آیا اول سخنان بزرگان را می آورد؟ اول آیه را می آورد؟ اول حدیث را می آورد؟ با چه گام هایی شروع می کند؟ از چه روش هایی برای ابرام، اثبات یا نفی استفاده می کند؟
رسا – مگر نه این است که این مباحث را در منطق گذرانده، سپس وارد مکاسب شده اند.
طلبه که در منطق روش های اثبات، استدلال، نقد و جدال را یاد گرفته، در کتاب مکاسب، باید به طور عملی به طلبه بگوییم که این همان است که شما در منطق خواندید و شیخ انصاری دارد این طوری از این اصول منطقی، در اجتهاد استفاده می کند. این همان تعریفی است که شما در منطق به عنوان تعریف حدی و تعریف رسمی خوانده اید. اگر در بحث مکاسب ده تا کار عملی به این صورت انجام دهیم، طلبه روش یاد می گیرد.
این که قدیم ها می گفتند اگر طلبه ای مکاسب بخواند مجتهد می شود، خواندنش نیست، یادگرفتن این روش است. برداشت این شیوه ای است که شیخ انصاری دارد اجتهاد می کند. اما متأسفانه ما در ضمیرهای مکاسب می مانیم و به روش های اجتهاد آن توجه نمی کنیم!
رسا - در درس خارج هم این اتفاق نمی افتد؟
با این وضعیت وقتی طلبه ما وارد درس خارج هم می شود، باز هم نمی فهمد که در درس خارج، استاد چه کار دارد می کند! فقط می بیند استاد چند تا روایت کنار هم چید و توضیح داد و بعد هم نتیجه ای گرفت. باید این ها را به صورت روش مند از سطوح پایین حوزوی ارایه کنیم. وقتی طلبه با این پیش زمینه علمی وارد درس خارج می شود، در واقع یک دور روش اجتهاد را دیده است. می داند که اجتهاد یعنی چه. آن وقت می توانید انتظار داشته باشید سال چهارم درس خارج اش رساله دکتری بدهد. در حالی که هنوز طلبه، گیر این است که اجتهاد یعنی چه؟! روشی را به دست نیاورده است.
رسا - دلیل روانشناختی بی علاقگی به پژوهش چیست؟
وقتی طلبه و دانشجوی ما وارد حوزه یا دانشگاه می شود، اساسا با عرصه تحقیق به طور علمی و عملی بیگانه است. هنوز آدرس دهی طلاب ما غلط است؛ نحوه نگارش غلط است؛ نویسندگی ضعیف است؛ طلبه وقتی وارد عرصه نویسندگی می شود، به دلیل این که پایه ها ضعیف است، احساس ناتوانی می کند. احساس یک خود پنداره منفی در او به وجود می آید و منجر به عدم موفقیت و بی علاقگی او می شود.
رسا – حال انگیزه تحقیق چگونه ایجاد می شود؟
ابتدا باید مقدمات کار و توانمندی های ابتدایی را به طلبه ارائه کنیم تا طلبه خودش را در مقدمات کار قوی ببیند. وقتی احساس کرد که بلد است، وارد عرصه جدی کار می شود. رشد، ترقی و پیشرفتش را که می بیند، به کار علاقه مند می شود. خودپنداره مثبت در او ایجاد شده و پشت کار بیشتری به دست می آورد و همین طور این جریان ادامه پیدا می کند. این که ما یک پایان نامه بنویسیم کار تمام شود، این ضعف حوزه هاست.
باید از ابتدای ورود طلبه به حوزه، در طول سال هایی که در خدمت طلبه هستیم، جریان پژوهش را گام به گام، به شکلی منطقی خورد کرده و به او منتقل کنیم، تا توانمندی اش را در تحقیق بالا ببریم.
رسا – آیا مهارت نگارش هم ضرورت دارد؟
آیین نگارش، یک بخش از تحقیق و تدوین است که الحمدالله در حوزه راه افتاده است. وقتی من نمی توانم چیزی را بنویسم، بدیهی است، وقتی یک مشت مطلب جمع کردم، نمی توانم آن ها را درست بچینم. قدیم ها روی منبع شناسی، استفاده از کتابخانه و کتابشناسی به طور علمی کار می کردند. طلبه باید ترس کتاب و کتاب خوانی را از بین ببرد. روش فیش برداری و خلاصه نویسی را که مقدمات نگارش هستند، یاد بگیرد و بداند وقتی مطلبی را می خوانم، چگونه این ها را تلخیص کنم. گاهی دیده شده آدرس دهی شخصی که می خواهد پایان نامه سطح سه بنویسد، درست نیست! بلد نیست آدرس منبع بنویسد؛ پاورقی را نمی داند چگونه بنویسد!
رسا – آیا زمینه واحد درسی جداگانه برای این موضوع در دروس حوزوی وجود دارد؟
این گونه که طلبه ای درس می خواند و هر روز کلاس می رود، در دانشگاه ها این همه واحد نداریم. دانشجو شانزده جلسه درس می رود، دو واحد می گذراند. طلبه ما در سال، صد و بیست روز کلاس می آید که چیزی حدود هشت تا ده واحد درسی است. پس اگر ما آمدیم در کنار مباحث قشنگی که به طلبه ها یاد می دهیم، دو یا چهار واحد نیز این مباحث را گنجاندیم، به راحتی می توانیم در طول سه چهار سال این اطلاعات و دانش را به طلبه ها منتقل کنیم تا طلبه در طول تحصیل با این مهارت ها انس پیدا کند.
رسا – در سه چهار سال مقدماتی؟
طلبه ای که ادبیات عرب می خواند، احکام می خواند، اگر هفته ای یک جلسه مثلا برایش روش آدرس دهی، منبع شناسی یا روش فیش برداری گذاشتید، هر کدام از این روش ها در چهار جلسه نهایتا پنج جلسه جمع می شود. امروزه با توجه به امکان استفاده از کامپیوتر و استفاده از سی دی ها و نرم افزارها، دیگر نمی توانید به این شکل کتاب بخرید. وقتی یک سی دی فقهی می گیرید، صدها کتاب فقهی در آن هست. استفاده از این ها را کی به طلبه ها یاد بدهیم؟ این باید از همان پایه آموزش داده شود.
بنده با برخی مراکز هم ارتباطی دارم که البته یک مقدار دیر، اما این کارها را شروع کرده اند و طلبه های مستعد و توانمند از این نرم افزارها استفاده می کنند. وقتی کسی وارد اجتهاد می شود، در نرم افزار رجالی، با یک کلید اطلاعات کامل را در مورد یک راوی می بیند؛ حتی وثاقتش را همان جا تأیید یا رد می کند. این نرم افزار به سادگی در اختیار شما قرار نگرفته، بلکه سال ها روی آن زحمت کشیده شده و کار را بسیار ساده و راحت کرده است.
رسا – مقداری از آثار مثبت استفاده از نرم افزارها بفرمایید؟
اگر این فن، هنر و مهارت ها به طلبه منتقل شود، همان طور که علم به سرعت پیش می رود، ما هم در کارهای علمی به سرعت پیش می رویم. البته طبیعتا باید توانمندی و استعداد پذیرشی طلبه ها هم یک مقداری بالا باشد که این چیزها را بتوانند بهتر و سریعتر استفاده کنند. مخصوصا روی طلبه هایی که برای پژوهش بیشتر علاقه به خرج می دهند و با انگیزه تر هم هستند؛ سرمایه گذاری کنیم.
رسا – دستیابی به این چشم انداز چه لوازمی دارد؟
خودمان را در عرصه های مختلف بالا ببریم؛ آگاهانه و متخصصانه سخن بگوییم. خیلی جاها ما حرف هایی که می زنیم، عالمانه، آگاهانه و پژوهشگرانه نیست؛ لذا نتایج عکس می گیریم و بینش و نگاه دیگران نسبت به خودمان را هم ضعیف می کنیم. مسؤلین بخش پژوهش باید روی موضوع یابی و حرکت تکاملی در جریان پژوهش کار کنند تا فرصتی را که طلبه ها برای کارهای پژوهشی می گذارند، افزون بر یادگیری روش، ثمرات علمی و تولید علم به همراه داشته باشد.
سرمایه بزرگی که در حوزه های علمیه وجود داشته، اخلاص بوده که ما باید آن اخلاص و حرکت برای خداوند را درخودمان و طلبه های مان توسعه دهیم و کسی که خالصانه عمل کند، بقیه لوازمش را خدا عنایت می کند. باید روح دنیاگرایی و گرایش های مالی را در خودمان و طلبه ها کاهش داده و احساس مسؤلیت نسبت به دین، به امام عصر(عج) و نسبت به جامعه و فرهنگ مان را بالا ببریم.
/976/401/ر