قلمرو عصمت پیامبر و ائمه در کتاب کافی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پایان نامه «قلمرو عصمت پیامبر (ص) و ائمه (ع) در کتاب کافی» پژوهشی از «مهدی جدی سفیدان جدید» به بررسی قلمرو عصمت معصومین در کتاب کافی اهتمام ورزیده است.

بر اساس این گزارش، در چکیده این پایان نامه می‌خوانیم:

 چکیده:

یکی از ویژگی‌های مهم پیامبر اسلام (ص) و ائمه (ع) عصمت آنان است که در سایه آن کارکرد نبوت و امامت معنا و مفهوم پیدا می‌کند. اصل مسأله عصمت تقریباً مورد اتفاق تمام فرق اسلامی است ولی قلمرو و محدوده آن، از جمله مسائل مورد اختلاف می‌باشد. یکی از علل مهم این اختلاف، روایات گوناگونی است که در دو دسته اثبات کننده و نفی کننده عصمت قرار می‌گیرند. کتاب کافی شیخ کلینی ـ که از مهم ترین کتاب‌های حدیثی شیعه است ـ مشتمل بر روایات متنوعی در باب قلمرو عصمت است. در این نوشتار سعی شده است تا قلمرو عصمت معصومین در کتاب کافی پیگیری و بررسی شود. عصمت پیامبر (ص) در سه عرصه دریافت و ابلاغ وحی، اعمال و سهو و نسیان و عصمت ائمه در دو قلمرو عصمت از گناه و عصمت از سهو و نسیان مورد توجه قرار گرفته است. در هر بخش روایات اثبات کننده و نفی کننده (در صورت موجود بودن) عصمت، همراه با تحلیل و توضیح آن‌ها با استفاده از کلام متکلمان، فیلسوفان، مفسران و محدثان به ویژه شروح کتاب کافی ارائه شده است. بخش عصمت پیامبر (ص) از سهو و نسیان، به علت وجود روایات نسبتاً زیادی که به نوعی عصمت حضرت از سهو و نسیان را زیر سؤال می‌برند، حجم زیادی را به خود اختصاص داده است، که در میان اندیشمندان اسلامی نیز با نام «سهو النبی» مورد بحث‌های فراوانی قرار گرفته است. می‌توان شیخ کلینی را همچون شیخ صدوق جزو قائلین به سهو النبی به حساب آورد که سهو پیامبر (ص) را در غیر دریافت و ابلاغ وحی می‌پذیرد و آن را با نبوت در تنافی نمی‌داند.

اهداف تحقیق:

نگارنده اهداف زیر را در نوشتار خود دنبال می‌کند:

1ـ استخراج و دسته بندی روایات مربوط به قلمرو عصمت معصومین در کتاب کافی.

2ـ به دست آوردن دیدگاه روایات در زمینه قلمرو عصمت.

3ـ ممکن ساختن مقایسه نظریه‌های مطرح شده از طرف اندیشمندان در باب قلمرو عصمت با دیدگاه مطرح شده در روایات.

4ـ رسیدن به یک نظریه معتدل در مسأله قلمرو عصمت با توجه به روایات این موضوع.

عصمت در اصطلاح:

اندیشمندان و متکلمان مسلمان، تعریف‌های مختلفی را از عصمت ارائه داده‌اند و در این تعریف‌های گوناگون بیان داشته‌اند که چگونه یک انسان می‌تواند نسبت به انجام گناه و یا حتی خطا مصونیت پیدا کند.

آشنایی با کتاب کافی:

کتاب کافی اولین جامع روایی شیعه به شمار می‌رود که با سبک و اسلوبی نو و به صورت مرتب و مبوب تألیف گردیده که هیچ یک از مصنفات شیعه پیش از آن از چنین سبکی برخوردار نبوده است. این کتاب نتیجه تلاش 20 ساله کلینی است.

قلمرو عصمت پیامبر (ص):

1ـ عصمت در مقام دریافت و ابلاغ وحی: عصمت در این مقام مورد اتفاق همه فرق اسلامی است. البته به قاضی باقلانی نسبت داده شد که وی خطای در مقام تبلیغ را جایز دانسته است. منظور از عصمت در مقام دریافت وحی این است که پیامبر وحی را همان طور که در لوح و خزانه علم الهی است، بدون کم و زیاد دریافت می‌کند. در این بخش از عصمت، پیامبر هیچ اختیاری از خود ندارد و مراد از عصمت در مقام ابلاغ وحی این است که پیامبر همان مطلبی را که دریافت کرده، بدون افزودن و کاستن به مردم برساند.

2ـ عصمت در اعمال: اراده تکوینی خداوند، بر این تعلق گرفته که پیامبر اعظم (ص) را از تمامی آلودگی‌ها و ناپاکی‌ها همچون معصیت و نافرمانی خداوند دور سازد که این چیزی جز عصمت وی نیست. پیامبر اکرم (ص) از هر گونه ظلم و گناه عمدی (صغیره و کبیره) چه قبل از بعثت و چه بعد از آن معصوم می‌باشند.

3ـ عصمت از سهو و نسیان: یکی از دقیق ترین و پر مناقشه ترین ابعاد عصمت پیامبر اکرم (ص) مسأله عصمت ایشان از سهو و نسیان است، که متکلمان اسلامی به دو دسته موافق و مخالف سهو پیامبر (ص) تقسیم شده‌اند. اختلاف اندیشمندان اسلامی در مورد وقوع یا عدم وقوع سهو از پیامبر (ص) به تصریح خود آن‌ها، شامل سهو در دریافت و ابلاغ وحی نمی‌شود، بلکه اختلاف بر سر سهو و نسیان در غیر این مورد همچون سهو در عمل به احکام الهی و در امور عادی زندگی است.

نتیجه گیری:

در یک دسته بندی کلی می‌توان روایات کتاب کافی را در زمینه قلمرو عصمت پیامبر (ص) و ائمه به صورت زیر بیان کرد:

1ـ در بخش عصمت در دریافت و ابلاغ پیام الهی دو دسته روایت وجود دارد، دسته‌ای به صورت مستقیم بر عصمت در این مقام دلالت دارند؛ مانند روایت حفظ فرشتگان از وحی؛ و دسته‌ای دیگر با واسطه این مطلب را اثبات می‌کنند؛ مانند حجت بودن پیامبر (ص) یا لزوم اطاعت مطلق از وی.

2ـ در بخش عصمت پیامبر از گناه، دو دسته روایت وجود دارد: روایاتی که اثبات کننده عصمت ایشان از گناه­اند که برخی به صورت مستقیم مانند تطهیر اهل بیت و برخی غیر مستقیم مانند لزوم اطاعت از رفتار و گفتار پیامبر (ص) این موضوع را بیان می‌کنند؛ و روایاتی که در ظاهر با عصمت پیامبر (ص) از گناه در تعارض­اند که شامل استغفار ایشان و بدگویی در پشت سر دیگران می‌شود.

3ـ بخش عصمت پیامبر (ص) از سهو و نسیان به خاطر وجود 7 روایت از مهم ترین و پربحث ترین بخش‌ها است، که سهو پیامبر (ص) در تعداد رکعات نماز و قضا شدن نماز صبح ایشان و نگاه سهوی ایشان به زن نامحرم مدلول این روایات را تشکیل می‌دهند.

4ـ در بخش عصمت ائمه از گناه چندین روایت وجود دارد که عصمت در این مقام را اثبات می‌کند.

5ـ در بخش عصمت ائمه از سهو بیشتر روایات اثبات کننده این قسم از عصمت­اند غیر از یک روایت که در مورد سهو امام باقر (ع) است، که با پذیرش سهو النبی، پذیرش سهو الامام کار دشواری نخواهد بود.

شایان ذکر است، پایان‌نامه «قلمرو عصمت پیامبر (ص) و ائمه (ع) در کتاب کافی» پژوهش پایانی «مهدی جدی سفیدان جدید»، برای اخذ مدرک کارشناسی ارشد مرکز تربیت مدرس حوزه علمیه قم است که در تابستان 1389 دفاع شده است و استاد راهنمای آن «دکتر قاسم جوادی» و استاد مشاور آن «حجت الاسلام دکتر محمد تقی دیاری» است. /9193/پ201/ن