فقه حکومتی هویت جهانی دین اسلام است

به گزارش سرویس اندیشه خبرگزاری رسا، اسناد مختلف فقهی بالأخص منابع دروس خارج فقه  رهبر معظم انقلاب به عنوان علمدار این گفتمان ارزشمند علمی، برای ارائه چهارچوب نظری فقه حکومتی موضوعی قابل تأمل است که باید هر پژوهشگر فقهی بر آن همت گمارد.

 در همین راستا بخشی از بیانات ایشان را به عنوان مقدمه این گفت و گو یادآوری می‌نماییم که خود حاوی نکاتی قابل تأمل است.

«ما امروز در باب اداره‌ کشور به مسائلی برخورد می‌کنیم که مشکلات و معضلات دینی و فقهی ماست؛ ما پاسخ این‌ها را می‌خواهیم، اما کسی جوابگو نیست. باید خودمان بنشینیم، یا آقایی را ببینیم و از او بخواهیم، یا فرضاً بگوییم در کتاب‌ها بگردند و جواب این مسئله را پیدا کنند. باید دستگاهی آماده باشد و تمام مشکلات و معضلات نظام را پیش‌بینی کند؛ نسبت به آن‌ها فکر کند، راه‌حل ارائه کند و جواب و پاسخ آماده را برای آن آماده نماید. این، جزو وظایف حوزه‌های علمیه است؛ لذا متعلق به اسلام است، و اسلام آن چیزی است که حوزه‌ی علمیه برای آن به وجود آمده است گزیده ای از بیانات درس خارج فقه امام خامنه ای در 31 شهریور 1370 هجری شمسی.»

اهمیت گفتمان فقه حکومتی امروز بر هیچ کس پوشیده نیست و طرح این گفتمان از سوی  رهبر جهان اسلام  در 23 سال پیش که به تبیین دقیق  این گفتمان در بیان خود پرداخته‌اند نشان از اهمیت این مهم از ابتدای انقلاب اسلامی ایران تا کنون بوده است چرا که تا بحال در تاریخ اسلام حکومتی شیعی به این صورت تشکیل نشده بود بنابراین در این زمینه جهادی واقعی باید در بین طلاب حوزه های علمیه شکل بگیرد تا زمینه حکومت عدل الهی فراهم گردد.

سرویس اندیشه خبرگزاری رسا نیز برای تحقق واقعی این جهاد علمی اقدام به تدوین سلسله گفت‏و گو‏هایی نموده است تا به سهم خود، بسترهای مناسب این جهد را در بین دانشوران دینی فراهم آورد و این بار در گفتگو با حجت الاسلام یحیی جهانگیری سهروردی به نکات و مسائل جدیدی توجه یافته است که در سومین بخش این گفت‏و گو که بخش نهایی آن است به جمع بندی این مسائل نوین به صورتی قابل توجه در قالب مثال‌هایی پرداخته است که در پی می‌آید.

رسا ـ با توجه به مسائلی که تا اینجا مطرح گردید سیستم افتا در الگوی فقه حکومتی چگونه است؟

 بله باید توجه داشته باشیم  که سیستم افتا در آینده فقهی با استقرار این  مدل فقهی چگونه می‌شود و ظاهراً این موضوع یک سؤال حیاتی است اما با وضع موجود، مسئله حیاتی برای ما در این خصوص نیست.

 چرا که این موضوع یک مسئله ساده و قابل حل است اگر چه ممکن است جنجالی نیز تلقی شود ولی باید دانست که برای فقه حکومتی نظام اسلامی بر اساس ساختار و تئوری‌هایی که برای خود تعریف کرده است در سیستم فقه سیاسی، شیوه و سیستم افتا را نیز می‌توان تعریف کرد و تا اینجا ما به این نتیجه رسیده‌ایم که حاکم باید برای مسائل اجتماعی جامعه اسلامی حکم صادر کند و این خود می‌تواند برای این مسئله، یک جواب مناسب باشد.

باید رسانه در پروسه دقت دادن پژوهشگران به این مهم که برای ما سؤالات خوب امروز مطرح نیست تلاش کند؛ امروز مسئله‌ها در پژوهش فقهی، امری حیاتی و مهم هستند؛ رسانه‌ها نیز باید نقش حیاتی خود را از همین ابتدا معین کنند و این موضوع یک موضوع غیر قابل چشم پوشی است.

سیستم افتا چگونه خواهد بود سؤال و مسئله امروز ما نیست همچنان که وضعیت این که مرجعیت زیاد یا کم می‌شود از مسائل فعلی نیست.

با توجه به این‏که  فقه حکومتی هنوز یک نوزاد گفتمانی است در فرایند استدلالی خود نیز باید توجه داشته باشیم که مسئله حیاتی این است که «کدام مرجع می‌توانند درسی برای این موضوع برگزار کند».

رسا ـ به نظر شما پیوندی بین سبک زندگی اسلامی با فقه حکومتی در ماهیت وجود دارد؟

باید توجه داشت سبک زندگی اسلامی که از سوی رهبرمعظم انقلاب نیز به عنوان گفتمان در بین علاقمندان به اسلام مطرح شده است در واقع همان فقه حکومتی است و فقه حکومتی در بطن نظری خود واقعیتی همانند سبک زندگی اسلامی دارد چرا که این دو در ماهیت به هیچ وجه از هم جدا نیستند.

و امروز ما اگر بخواهیم از منظر سبک زندگی اسلامی به فقه حکومتی نگاه کنیم و با همین نگاه آن را مورد بررسی و پژوهش قرار دهیم به این نتیجه خواهیم رسید که شاید مردم ما متشرع به احکام اسلام هستند ولی زیست اسلامی ندارند.

 زیست اسلامی یا همان سبک زندگی اسلامی شیوه اسلامی زیستن مردم را در جامعه اسلامی مدون می‌کند.

بنابراین شیوه زیستن جامعه اسلامی بالاترین حد نگاه فقه حکومتی است این درحالی است که عمل به فقه فردی کمترین و نگاه حداقلی این سبک زندگی اسلامی است.

باید توجه داشت که در سیستم فقه خرد، ممکن است رفتارهای فردی تا حدی ساماندهی شده باشد اما سوال مهم این است که  آیا این نگاه به فقه می تواند منتهی به زیست اسلامی شود.

در تعریف زیست اسلامی در نظر داشته باشید که در این زیست هنگامی که نماز خوانده شد در حقیقت گام اول و ابتدای مسئولیت اجتماعی فرد رقم می‌خورد چرا که او در مقابل هم نوع خود مسئولیت دارد.

و اگر مقام معظم رهبری می‌فرمایند سبک زندگی اسلامی و آن را در سیاق فقه حکومتی مطرح می‌کنند در حقیقت این نگاه چنین تعریفی از فقه است که فقه به عنوان دانش به سامان سازی رفتارهای مردم طبق دستورات و آموزه‌های اسلامی می‌پردازد.

اما سوالاتی همچون اینکه آیا فقط رفتارهای فردی مردم باید اسلامی باشد؟ مثلاً آیا مردم حق دارد هر آن گونه که می‌خواهند معماری منازل خود را انجام دهند؟ آیا حق دارد که در کنار یک‌منزل مسلمان به دلیل آنکه مالکیت زمین برای خود اوست یک ساختمان 10 طبقه بسازد؟ تا ناموس جامعه اسلامی در این اشراف، امنیت اخلاقی نداشته باشد!؟ همیشه ذهن عناصر امت اسلامی را به خود درگیر می کند.

بنابراین در مبانی فقه فردی می‌گوید ملک شخصی است و می‌خواهد 100 طبقه هم بسازد اشکالی ندارد ولی در مبانی فقه حکومتی فقیه می‌گوید درست است که ملک با مالکیت خود شماست ولی چون مبانی فقهی کل نگر است اگر برج بسازید همسایه شما همیشه در زجر خواهد زیست و من فقیه به ساخت آن مجوز و فتوا نخواهم داد.

باید توجه داشت سؤال مهمی که مطرح است و ما را قانع به پژوهش در ساحت فقه حکومتی می کند این است که چرا گاهی مردم احساس می‌کنند فقه ما امروزه فقه کاملا پاسخگویی نیست؟

بنابراین فقه خرد در مدل افتا خود نمی‌تواند در این مسائل عامل مناسبی باشد چرا که مردم وقتی فتوای فقیه را تنها در فقه خرد می‌بینند، متصور این هستند که این مدل زندگی از دید فقیه نیز شرعی است و لذا اعتقادات آنها دچار شبهات جدی می‌شود. 

در نتیجه فقه حکومتی باور دینی مردم را زیاد می‌کند ما اگر بخواهیم جامعه دینی داشته باشیم و سبک زندگی اسلامی مردم احیا شود باید به سوی فقه حکومتی حرکت کنیم. 

فقه حکومتی دنبال فرد دینی نیست بلکه دنبال هویت دینی است بنابراین وقتی یک خارجی وارد ایران اسلامی می‌شود ممکن است افرادی مسلمان را ببیند ولی خیابان و معماری اسلامی را نمی‌بیند.

همچنین در رسانه‌ها وقتی رفتارهای ما را ببینند خواهند گفت که مسلمان دیدیم و مسلمانی نیافتیم. 

بنابراین در مبانی تعریفی فقه حکومتی پیشرفت شهری متفاوت از رشد شهری است در فقه حکومتی به این مهم توجه می‌شود.

به عنوان مثال امروز نروژ رشد شهری بالایی را در سطح جهان دارد این در حالی است که پیشرفت شهری ندارد.

اگر به دنبال ایجاد یک تمدن اسلامی نوین هستیم باید ساختار فقهی خود را عوض کنیم و تعریف تمدن اسلامی از نگاه فقه حکومتی به این معنا است که تمدن یک تراث و هویت جمعی است.

 تمدن یک مسئله فردی نیست اگر با فقه بتوانیم کاری را انجام بدهیم که مردم در آینده بگویند که ما مردمان فرهیخته‌ای بودیم و یا اگر بخواهیم هر یک از ما نمونه خوبی را از اسلام را به دنیا عرضه کنیم که مدل مناسبی برای معرفی حکومت اسلامی امام عصر را داشته باشیم ناگزیریم که به سوی فقه حکومتی حرکت کنیم.

و نکته نهایی این که وقتی فقه؛ حکومتی باشد این فقه درهم تنیده با جامعه است و فقه ایزوله و سکولار نخواهد بود.

رسا ـ چرا دروس خارج فقه حکومتی در حوزه برگزار نمی‌شود یا اگر هم تعدادی موجود است چرا بعضاً تعطیل یا بر یک عنوان خاص از عناوین فقه حکومتی پرداخته می‌شود؟

باید در نظر داشت اگر یک مدرس درس خارج فقه خواسته باشد درس خارج باب طهارت را بگویید می‌تواند هزار منبع را ببینید و درس را به خوبی با تمام ابعاد علمی آن به نتیجه برساند اما اگر در باب فقه حکومتی خواسته باشد درس بگویید از کدام تقریر و تولید می‌تواند استفاده کند؟

به خاطر همین است که تدریس این بحث یک مقوله جدی و سختی است و اینجاست که مشخص می‌شود مقام معظم رهبری چرا نمی‌فرمایند چند کرسی درس در باب طهارت باشد چون مسلماً از نگاه ایشان فقه حکومتی موضوع بر زمین مانده امروز است.

و اگر کسانی باشند که در فقه کرسی فقه حکومتی را دایر کنند و درس بدهند در حقیقت مجاهدان ساحت فقه خواهند بود.

باید این موضوع را نیز به دقت مورد بررسی قرار داد که چرا شهید صدر در رأس علوم درسی حوزه مانده است از هر اهل علم حوزوی و غیر حوزی این سوال را بپرسید مسلماً جواب می دهد که ایشان اولین کسی بود که بحث فقه نظام‌ها را مطرح کرد یا همین طور این سوال که چرا امام خمینی در تاریخ فقه شیعی می‌درخشد نیز اجماع همگانی در جواب آن وجود دارد آن هم توجه ویژه این دو بزرگوار به فقه حکومتی است.

باید دقت داشت برای تحقق عملی فرآیند استنباطی فقه حکومتی حوزه‌های ما باید به سوی اجتهاد تکیه بر سنت بروند و حال که این امر در امروز حوزه های ما متفاوت است چرا که با یک اجتهاد تقلیدی امروزه با آن مواجه هستیم.

بنابراین باید با تکیه بر سنت به سوی تولید علم حرکت کرد چرا که با اجتهاد تقلیدی نمی‌توان به این مهم دست یافت و این موضوع را باید از شعار های راهبردی پژوهشی در فقه خود قرار دهیم که ما تکیه بر سنت داریم ولی در پژوهش‌های فقهی تقلیدی کار نمی‌کنیم. 

رسا ـ برای آن که ساختار اولیه فقه حکومتی شکل بگیرد به نظر شما چه امر مقدماتی را باید چاشنی این گفتمان کرد؟

موضوع فقه حکومتی امورز یک بحث بکری است اما برای تحقق آن شرطی وجود دارد و آن شرط این است که آن قدر باید درون آن توسط محققان ارزشمند حتی دانشمندان حوزوی جریان سازی بشود تا ساختار کلی آن بدست آید.

 در مورد فقه موجود هم ما در ابتدا چنین وضعیتی داشتیم، مگر فقه‌های دیگر از کجا شروع شد آن‌ها هم از ابتدا وضعیت امروز ما را داشتند.

ما باید پژوهش در فقه حکومتی را آغاز کنیم و این آغاز یک جهاد واقعی می‌خواهد البته خوشحالیم در حوزه اتفاق‌های خوبی افتاده است اما باز هم با این حال باید توجه داشت که برای رسیدن به نتیجه فرسنگ‌ها راه است.

/404/921/م