تفکر سکولاری برآمده از نگاه غیرتمدنی به دین است
به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از مرکز خبر و اطلاع‌رسانی جامعه‌المصطفی، در دیدار شماری از پژوهشگران اولین دوره تربیت پژوهش‌محور مؤسسه پژوهشی- فرهنگی انقلاب اسلامی با آیت‌الله اعرافی، رئیس جامعه‌المصطفی درباره اجتهاد تمدن‌ساز و مراحل آن و درباره تقسیم‌بندی نگاه ما به اسلام و معارف دین، گفت: نگاه ما به اسلام و معارف دین، که در قالب کلام، فلسفه مضاف، فقه و اخلاق جمع شده است، به دو دسته تقسیم می‌شود: 1. نگاه تمدنی؛ 2. نگاه غیرتمدنی.
وی ادامه داد: در نگاه غیرتمدنی، دین و اسلام، به طور مشخص، تعلیقه‌ای بر تمدن بشری و در حاشیه است. نگاه تمدنی به دین هم از مبانی اندیشهای امام و گفتمان انقلاب اسلامی نشئت می‌گیرد. اسلام در تار و پود خود، تمدن به وجود می‌آورد و در همه ارکان تمدنی پرتو می‌افکند و نقش دارد و تمدن‌ساز است. دخالت اسلام در تمدن بشری، حاشیه‌ای نیست، بلکه عمقی، بنیادین و همه‌جانبه است.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، با بیان این که نگاه غیرتمدنی به دین، به سمت دین سکولار حرکت می‌کند، خاطرنشان ساخت: ما معتقدیم که اندیشه ما تمدنی است و همه ساحت‌های بشر را تحت تأثیر قرار می‌دهد. به برخی از ساحت‌ها ورود مستقیم دارد و در برخی از آنها به صورت مدلول‌های التزامی است.
وی افزود: براساس این، اندیشه دینی یا اجتهاد، تمدن‌ساز است و باید مراحلی طی کند. در گنجینه دین، اندیشه تمدنی وجود دارد و منظور ما از اجتهاد، استنباط روشمند اندیشه توصیفی یا تجویزی از منابع دین در جنبه‌های مختلف است.
رئیس جامعه‌المصطفی، با اشاره به مراحل مزبور، ابراز کرد: اولین مرحله، اجتهاد فقهی تک‌گزاره‌ای است. در آغاز شکل‌گیری فقه، این مرحله خیلی معنادار بود. مرحله دوم، منظومه‌سازی نام دارد که به معنای تولید علم است. در این مرحله، تک‌گزاره‌ها به یکدیگر پیوند می‌یابند و منظومه‌ای به عنوان علم پدیدار می‌شود.
آیت‌الله اعرافی، با بیان این که طبقه‌بندی و التزام تک‌گزاره‌ها، وظیفه هر دانشمندی است، گفت: سخنان زیادی درباره منظومه‌سازی از معارف دین وجود دارد. در معارف دین، می‌توانیم بی‌نهایت منظومه بسازیم که به نوع نگاه به معارف دین بستگی دارد.
وی افزود: اگر فقه ما بتواند برش‌های متفاوتی بزند، می‌تواند همراه مسائل زمانه باشد. برش‌های متنوع سبب می‌شود متن ما گویاتر شود.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، ملاک وحدت علوم را موضوع دانست و اظهار داشت: نظام‌سازی، مرحله سوم است و جزو ابتکارات شهید صدر به شمار می‌رود. در این مرحله، همان گونه که در کتاب اقتصادنا اثر شهید صدر دیده می‌شود، مجموعه‌ای از فقه را کنار هم می‌گذاریم و با عبور از لایه‌های سطحی، به لایه‌های عمقی می‌رسیم و گزاره‌های پراکنده را تحت شمول قانون فراگیر قرار می‌دهیم.
وی، درباره مرحله چهارم بیان نمود: این مرحله، شامل امتدادات فقه و نظامات فقهی دینی در حوزه‌های معرفتی بشر است. در این مرحله، بررسی می‌شود اندیشهای را که از دین گرفته و منظومه کرده و به صورت نظامات درآورده‌ایم، چه رابطه‌ای با حوزه‌های معرفتی بشر برقرار می‌کند. این همان رابطه علم و دین است.
آیت‌الله اعرافی، کارهای انجام‌شده در این عرصه را اندک برشمرد و تصریح کرد: این کار بسیار مشکل، وظیفه مجتهد و متخصص است.
رئیس جامعه‌المصطفی ادامه داد: مرحله پنجم، امتدادات اندیشه دینی در حوزه‌های سبک‌های زندگی و فناوری‌هاست.
عضو شورای عالی فرهنگی، طی کردن این مراحل را لازمه عمل کردن به رویکرد تمدنی به دین ارزیابی کرد و از لایه‌های عمیق هر یک از آنها سخن گفت و اظهار داشت: اگر حاکمیت منطبق بر اندیشه داشته باشیم، بخشی از این مراحل محقق می‌شود.
شایان ذکر است، در پایان این دیدار، دانشجویان پرسش‌هایشان را مطرح ساختند.
آیت‌الله اعرافی در پاسخ به پرسش‌های مطرح‌شده، اظهار داشت: گاهی، می‌تواند جمع کردن گزاره‌های درباره موضوعی، ما را به گزاره بعدی، که نظم‌دهنده است، برساند و آن را به شرع نسبت دهد.
وی ادامه داد: در نظام‌سازی، رفت و برگشت بین گزاره‌های فقهی و توصیفی لازم است. پس همیشه نباید در مدار گزاره‌های فقهی مانور داد و لازم است گزاره‌های توصیفی را نیز در نظر داشت./1325/د101/ف