عاشورا پژوهی غرب در محک نقد
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، کرسی نقد جایگاه عاشورا در رویکرد به مطالعات شیعی غربیان، به همت پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی دیروز در سالن همایش های دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم برگزار شد.
شایان ذکر است در این نشست دکتر عباس احمدوند، عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی تهران، نظریه پرداز و حجت الاسلام و المسلمین محمدرضا بارانی، عضو هیأت علمی دانشگاه الزهراء ناقد بحث وی بود و همچنین دبیر علمی این نشست را دکتر شهریار شجاعی پور عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بر عهده داشت.
دکتر احمدند: اهمیت عاشورا در فرهنگ دینی
در ابتدای این نشست و پس از طرح بحث توسط دبیر علمی، دکتر احمدوند با اشاره به اهمیت عاشورا در فرهنگ دینی ما، اظهار داشت: همه ما با نقش عاشورا و حماسه‌ی آن که در شکل‌گیری تشیع چه اثری داشت، آشنایی کامل و وافی دارند و مستحضر هستید که خونی که در پای درخت تناور شیعه ریخته شد موجب بارورشدن این جریان مبارک شد و حادثه عاشورا به ما یادآوری کرد که بعد از 50 سال از رحلت پیامبر (ص) اتفاقاتی در جامعه اسلامی رخ داد و تغییراتی رخ داد که کار به این شکل درآمد. این جریان برای ما درون شیعه امری، آشنا و قابل فهم است.
وی ادامه داد: منتها اگر توجه بکنیم به تحقیقاتی که دیگران در مورد اسلام و تشیع کردند باید ببینیم که آن‌ها از چه مسیری و چه روشی آمدند و چه نتایجی را به دست آوردند و محصولاتی که عرضه کردند چه خواهد بود؟ نمونه‌هایی را بعداً از کارهایی که صورت گرفته است را پیدا کردم و بد نیست که اگر فرصت بشود آن‌ها را معرفی بکنیم، همه اسم دکتر مرتضی اسدی را شنیدید! ایشان در کتاب مشهور خودش مطالعات اسلامی در قرن انگلیسی زبان، روش کارش بر این است که تحولاتی که در اروپا و در غرب اتفاق می‌افتد را بررسی می‌کند و بعد تأثیرات آن تحولات را در مطالعات اسلامی به معنای عام خودش می‌گذارد را نشان می‌دهد، مثلاً بحثی دارد در مورد اختراع صنعت چاپ و بعد تأثیر را در این مطالعات نشان می‌دهد. یا در مسائل دیگر مثل دین شناسی که مسائل استثمار و امثال اینها کارش از این ترتیب است.
ایده گرفتن غربی ها از وضعیت جامعه
احمد وند با بیان اینکه هر شرق شناسی در هر موضوعی که پژوهش می‌کند از مسائل جامعه خودش ایده می‌گیرد و انگیزه می‌گیرد، عنوان داشت: تحولاتی که در هرجامعه اتفاق می‌افتد محقق را تحت تأثیر خودش قرار می‌دهد و بعد از آن ارتباطاتی است که با دیگر نقاط زمین برقرار می‌کند به همین ترتیب است؛ مسائل او و توجهات او را تغییر می‌دهد. در مورد غربی‌ها به معنای عامش مستشار، سیاح و نویسندگان عام هرگونه که تحولاتی در آنجا اتفاق افتاد در نگاهاو تأثیر گذار است.
وی در ارتباط با تصور اهل سنت از اسلام در بیشتر اذهان غربیان،افزود: وجهه ی غالب و چهره‌ی غالب این نوع نگرش به اسلام بود؛ چون غربیان در ارتباط چندانی با جوامع شیعی نبودند و شیعیان نیز تقریباً در واقع حکومت‌های کمتری را تأسیس کرده بودندوارتباطات کمتری برایش اتفاق افتاده بود لذا آشنایی نداشتند.
عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی در خصوص چگونگی توجه اذهان غربیان به مقوله شیعه، عنوان کرد: ما دو مرحله مهم را شناسایی می کنیم در این که اذهان غربی‌ها متوجه چیزی به نام شیعه و تشیع شد؛ نخستین آن‌ها در دوران جنگ‌های صلیبی اتفاق افتاد و برخوردهایی که ملیت‌ها و شوالیه‌های معبد داشتند با برخی از اسماعیلیه که متأثر بودند از بحث جوانمردی امیر المؤمنین (ع) و مطرح می‌کردند و تکرار می‌کردند و این در آثار نخستین‌آن‌ها مثلاً در تاریخ جنگ‌های صلیبی ویلیام سوری اولین بار آشنا شد که یک جماعتی هستند به نام شیعیان ولی به شیوه‌ی بدی بیان شد حتی گاهی مغلوب ولی توجهشان جلب شد، و دومین مرحله، بحث عاشورا است. به خصوص در دوره صفویه. در دوره صفویه ارتباط ما با جوامع شیعی بویژه ایران بیشتر فراهم شد و اینها امکانش را فراهم کردند که از نزدیک در جوامع شیعی زندگی بکنند وارتباطات نزدیک داشته باشند، تا آن روز تصوری از اسلام داشتند و تظاهرات بیرونی خاصی از او دیده بودند. ولی وقتی در جامع شیعی قرار گرفتند و با یک شرایط به خصوصی در یک شهری حتی در سبک معماری،ساختمان‌هایش،ذهنیت‌هایش یک چیزی آن‌ها را شک زده کرد و تحت تأثیر قرار داد.
غرب تحت تأثیر عاشورا
وی ادامه داد: غربیان مردمانی را می دیدند که تا دیروز در کوچه و بازار عادی زندگی می کردند از فردایش به خاطر حادثه‌ای چهره‌ی شهرشان را عوض کردند، سیاه پوش کردند، مراسم وشعائری را برگزار کردند آداب و رسوم خاصی را برگزار کردند اشعار خاصی را مطرح کردند و به ویژه یک پدیده به خصوصی به اسم تعزیه برای غربی‌ها که آشنایی با نمایش را داشتند. توجهات به خصوصی به این قضیه داشتند این برایشان جالب بود که تعزیه، اصلاً داستان از چه قرار است.
احمد وند در خصوص شدت گرفتن اهمیت غرب به مقوله شیعه شناسی افزود: تقریباً ما در تمام آثاری که در قرن 17 و 18 و 19 و 20 و امروز نیز توجهی به این مسئله دیده می‌شود اصلاً‌انگار توجه به عاشورا در کنار مفاهیمی مثل مهدویت، امام علی (ع)،اخیراً مسئله امام صادق(ع) جزو ممیزات و مقوماتی است که اگر کسی بخواهد ادعا کند که من شیعه شناس هستم باید به یکی از اینها در زندگی علمی خودش توجه کند و بپردازد که این توجه، البته، بعداً رنگ و لعاب دیگری به خود گرفت، مثلاً در وقوع انقلاب اسلامی، غربی‌ها باز شوک زده شدند؛ دیدند یک پیرمردی آمده است و می‌گوید انقلاب و مبارزه مثل حسین بن علی (ع) و دیدگاه حسین بن علی (ع) تبدیل شده است به اسلام سیاسی و همینجور گام به گام رفته است و جریان نهضت‌های شیعی هم انقلاب پیدا کرده است نقش بنیادی در توجه به تشیع پیدا کرده است.
وی در نتیجه گیری از سخنان خود گفت: عاشورا یکی از مهم‌ترین علل توجه یا عطف توجه غربی‌ها بود به مسئله و پدیده‌ای به نام مذهب تشیع بود و از اینجا شروع شد و در واقع ادبیاتی تولید شد که بنده ادبیات تولید شده را خدمت دوستان گزارش می‌کنم و نمونه‌هایی بیان می‌کنم. یکی از این نتایج گزارش خود حادثه است، البته این داستان از قرن 19 شروع شد، بیشتر در واقع،توسط کسانی که تئوری دولت عرب را بررسی می‌کردند تحولات دولت عرب به اصطلاح یکی از مسائلی که مطرح بود،مخالف با ولایت عهدی یزید بود مخالفانی وجود داشت، یکی از مخالفان جدی امام حسین (ع) بود، بعد رفتند نسبت به گزارش این مسئله و از منظر خاص خودشان با شرایط خاص خودشان بررسی کردند. این گزارش را ارائه دادند و بعد که آثاری مثل تاریخ طبری توسط ان‌ها ترجمه شد و روایاتی توسط یولگا، مترجم اخبار الکبار، این روایات امتداد پیدا کرد، و یک جریانی شروع شد در مورد گزارش عاشورا، عللش و انگیزه‌هایش و امثال آن ها بیان شد.
وی ادامه داد: جریان دوم این بود که تأثیر عاشورا در شکل گیری تشیع چیست؟ در ایران نیز بعضی مطرح کردند ودر انجا به اثر مشهور دکتر سید جعفر شهیدی اشاره کردم که نشان می‌دهد اثر این واقعه در شکل گیری تشیع چیست، در غرب نیز چنین است و به خصوص که ضوابط و ریشه‌های تشیع را خیلی متفاوت با ما می‌فهمیدند، مثلاً‌بیشتر در واقع تحلیل کردند در دوره‌ای که در زمان امیر المؤمنین (ع) اتفاق افتاد، برخورد حضرت با عثمانیه، و گام بعدی را عاشورا می‌گرفتند که این جریان ومذهب را شکل نهایی بهش بخشید که این در واقع سیر مطالعات خودش را داشته است؛ یک جریان دیگری که در واقع آغاز شد در مورد مطالعات شیعی مربوط به بعد از دوران امام حسین (ع) بود.
عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه به عقیده برخی شرق شناسان تشیع چند تا قله مهم دارد، تصریح کرد: برخی از مستشرقین پیدایش تشیع را در دوره امیر المؤمنین(ع) می دانند بدون توجه به اینکه قبل از این دوران اتفاقاتی افتاده است و شرایطی وجود دارد و شکل‌گیری تشیع از کجاها بوده است و بیشتر امام حسین(ع) و امامان بعد ایشان را منزوی و عافیت طلب می دانند؛ چرا که معتقدند که اینها اصلاً‌درگیری در چیزی به نام سیاست نشدند و رفتند سراغ درس و بحث و امثال اینها در حالی که مگر می‌شود، که شما تأثیری در سیاست نداشته باشی و دائماً در زندان باشید که به این نکته توجه نکردندو این موج دومی است که در مطالعات غربی‌ها شروع شده است.
نگاه غرب به نمادهای عاشورا
وی در ادامه در معرفی جریانهای غربی شیعه شناسی یادآور شد: یک جریان دیگری که به تأثیر از توجه به عاشورا مطرح شد در واقع توجه به خود عاشورا از منظرهای مختلف ادبی،هنری، یا شناخت تعزیه و نمایش و بیشتر در واقع شناخت شمایل و نشانه‌ها و نمادها و امثال اینها است و امروز بعد از اتفاقاتی که رخ داده است این مطالعات بیشتر باب شده است و کسانی هستند که به بازماندگان عاشورا توجه می‌کنند و نشانه‌های آن را شناسایی می کنند در آنجا، مقاتل را تحقیق می‌کنند که این اتفاقات هم رخ داده است.
احمدوند ادامه داد: مورد چهارم بر می‌گردد به شناسنامه خود حادثه عاشورا، زمین، زمان، شرکت‌کنندگان، نمادها و ... و تحلیل آن‌ها این بیشتر در واقع امروز مورد توجه ما است که نکته‌ای که من می‌خواهم تأکید بکنم این است که جریان اسلام شناسی و شیعه شناسی یک جریان متحول و متغیری است؛ یعنی ورود محققان شیعی به این جریان تأثیرات خود را گذاشته است، تحولاتی که در خود غرب اتفاق افتاده است این از جهت روشی خیلی قابل توجه است؛ چراکه تا پیش از دوران ما،مستشرق باید بی طرف حرف می‌زد و می‌گفت که من یک خبرنگار هستم، و فقط گزارش می کنم. هیچ نامه نگاری نمی‌کنم ولی امروز در دوره پست مدرن گفته می‌شود که کار محقق این است که باید متکی به تئوری باشد .
وی با اشاره به این که عاشورا در موضوعات شیعی دیگر مسأله کانونی نیست تصریح کرد: عاشورا در وقاع یکی از نقاط کانونی کار محسوب می‌شود منتها با نگاه‌های متأثر از تحولا تی که در غرب اتفاق افتاده است، و گروه محققان شیعی و معرفی و عرضه آثار و آثار اصیل در این داستان که به عنوان شیعه شناسی ما میشناسیم چراکه مفهوم مستشرق، دگرگون شده است و امروز مستشرق لزوماً غربی مسیحی نیست و می‌شود یک مستشرق باشد غربی مسلمان باشد وکسی ممکن است شرقی باشد ولی مسلمان نباشد وحتی می شود یک شرقی شیعی ایرانی باشد ولی به روش مستشرقین کار کند.
عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی در توضیح این که هر محققی از جامعه خود ایده می گیرد، خاطرنشان کرد: در خود جامعه ما هم، قصد بر این است که محقق ایده‌های خودش را از جامعه خودش می‌گیرد، در غرب نیز ما یک جریانی داریم که ایده‌ها و روش‌ها و موضوعات را از جامعه خودش می‌گیرد، یعنی شما نمی توانید در ریاضیات دست‌آوردهایی داشته باشید ولی این دستاوردها در آمار و حسابداری دیده نشود و نمی‌شود در روش شناسی مطالعات دینی تعبیراتی شما داشته باشید ولی بعداً‌در اسلام شناسی و شیعه شناسی شما تأثیر نگذارد.
حجت الاسلام بارانی: جایگاه عاشورا در جهان اسلام
در ادامه این نشست و پس از جمع بندی سخنان دکتر احمد وند توسط دبیر علمی، حجت الاسلام بارانی ناظر به سخنان دکتر احمد وند گفت: بحث عاشورا جایگاه بزرگی در جهان اسلام داشته است؛ اما بحثی که معمولاً مطرح می‌شود که از دو منظر این را عاشورا تأثیر گذار بوده است؛ توجه شیعه، یکی جنگ‌های صلیبی و دیگر عاشورا، در جنگ‌های صلیبی می‌بینید که توقف شیعه اسماعیلیه صورت می‌گیرد و شیعه امامیه نیز با رویکرد خاصی آمد و آنطور که ما اطلاع داریم، گزارش‌های مکتوب وجود دارد، آن هم از چند نفر که، وقایع نگار جنگ‌های صلیبی بودند، در موردعاشورا، تا دوره صفویه چیز خاصی نداریم با اینکه یکی از حوادث بزرگ جهان اسلام بوده ولی من چیز خاصی پیدا نکردم.
وی ادامه داد: ارتباط غرب با جهان اسلام شیعی وجود داشته است که من این را در مقاله خودم هم آورده ام و اگر شما ملاحظه بکنید در سده دوم، تأسیس دولت اردسی را داریم؛ اردسی که در فرار می‌کند که کشته می‌شود می‌رود به مصر و می‌رود به مغرب و در آنجا دولت شیعی تأسیس می‌کند. انصافاً بعضی قبول ندارند که شیعه امامیه بوده یا نبوده! شیعه زیدی بوده است یا خیر؟ولی توجه به حضرت علی (ع)، فاطمه زهرا (س) ، امام حسین (ع) را داشته است. امام حسن (ع) نیز داشته‌اند بنابراین ارتباط غربی‌ها با این منطقه وجود داشته است به دلیل مسائل سیاسی،اقتصادی، وجود داشته است ولی می‌بینید که اینجا هیچ ذکری از این مسئله عاشورا نیست و توجه غربی‌ها به این مسئله صورت نگرفته است.
حجت الاسلام بارانی در توضیح دولت هایی که یک به یک روی کارآمدند و با غربی ها د رارتباط بودند، اضافه کرد: بعد از اردسی ها همدانیان بوده است که این ها از لحاظ ادبی، شعر و ادبیات توجه جدی به آموزه‌های شیعی دارند، از این طرف رویاروی با بیزانس بودند، ارتباطاتی دارند یعنی آشنایی به بیزانس وجود دارد و دولت بعدی،فاطمیان است. اتفاقاً از دولت‌هایی است که روی مراسم عاشورا تأکید دارد و اگر افراد سرشناس دیگری را نگاه کنید، حس می کنید که احساس گریه دارد نسبت به عاشورا و امام حسین (ع ) با حرارت صحبت می‌کند مراسم عاشورا وبحث امام حسین (ع) مورد توجه ایشان بوده است و ارتباط ایشان با بیزانس هم به صورت جدی برقرار بوده است و سفیر به مغرب،مصر، می‌فرستاده پس باید ارتباط برقرار می‌شده است، ولی می‌بینیم که هیچ ذکری از مباحث عاشورا مطرح نیست و وجود ندارد و همینطور دولت آل بویه در مرکز خلافت ، بغداد و ایلخانان نیز اسمی از عاشورا در اینجا نیست. و در دولت بعد، تیموریان، توجه می‌کند به مراسم، بها می‌دهد،نه به خاطر اینکه، شیعی است، بلکه به دلیل اینکه می‌خواهد از موقعیت اینها استفاده کند حتی دولت سربداران را نگاه کنیدباز ذکری از مراسم عاشورا در اینجا نیست،توجهی نیست.
توجه غرب به عاشورا با رویکرد سیاسی
وی ادامه داد: یک نکته مهم وجود دارد،اگر در دوره صفویان توجه کنید می‌بینید که وجود دارد، البته یک نکته هم من یک فرضیه دارم که فکر می‌کنم در سده اول تا سوم، این توجه به عاشورا رنگ سیاسی داشته است و جنبش‌ها بیشتر حضور داشتند، از طرفی آن کم کم رنگ اجتماعی پیدا کرده است، مذهبی و دینی اینها پیدا کرده است در نتیجه غربی‌ها به نظر می‌رسد که نیاز به این بحث ندارند چون بحث سیاسی نبوده است نیازی بهش پیدا نکردند و توجه نکردند. در دوره ی صفوی هم اگر نگاه کنیم می‌بینیم که توجه دارند ولی اینجا ماجراجویان، سفرنامه نویسان، سفریان، کششیان، افراد مختلفی می‌آیند در دربار دولت صفویه حضور پیدا می‌کنند، چقدر توجه می‌کنند و چگونه توجه می‌کنند، به جریانهای اجتماعی عاشورا توجه می‌کنند ا صلاً به مسائل تأثیر ،حالت سیاسی عاشورا، نمونه‌های سیاسی عاشورا توجهی ندارند، زیرا نیازی به این مسائل ندارند. یعنی نیازشان را برآورده نمی‌کند با اینکه ببینید ارتباط دولت صفویه، با این مراسم عاشورا، خیلی زیاد است و اصلاً در دولت صفویه با دیگر دولت‌ها قابل مقایسه نیست. فقط ما یک چیزی اینجا داریم،توجه به امیر المؤمنین (ع) و توجه به سخنان حکمت آمیز امیر المؤمنین (ع) . بنابراین به نظر می رسد که اگر نگاهی به عاشورا دارند، فقط آگاهی و تحقیق میدانی صورت می‌گیرد.
وی در خصوص توجه زیاد جامعه امروزه غرب به مقوله عاشورا، عنوان کرد: عاشورا امروز چهار جنبه‌ودیدگاه دارد؛ نخست دیدگاه های سیاسی، لورکمان، که گفته است پیام عاشورا نتایج سیاسی داشته است و اینکه گفته عاشورا به خاطر قدرت سیاسی بوده است و لمتن گفته است این شکافی است میان شیعه و اهل سنت، و افراد زیاد دیگری که معتقد به این دیدگاه هستند، دیدگاه دوم نژادی است؛ مثلاً‌می‌خواهند پیوند میان تشیع و ایران گرایی را مطرح کنند؛ بروکروان، عاشورا را از منظر نژادی نگاه می‌کند و تشیع را ایرانگرایی را مطرح می‌کندو می‌گوید که شهادت امام حسین (ع)، مرکز گرایش‌های ضد عرب (ایرانیان)، پس شهادت او، همسر او دختر یزدگرد ساسانی بود،پس شهادت او را مصیبت قومی بزرگی و دیدگاه سوم نیز دیدگاه احساسی است؛ نگاه این افراد این است که حادثه کربلا، تأثیر عمیقی بر مردم بگذارد. چون وضعیت با مظلومیت بود با بچه‌ها بود و به طرز فجیعی کشته شدند و نگاه چهارم، مذهبی و اعتقادی بودن قیام عاشورا است که برخی غربی ها روی آن مانور داده اند.
توجه کمرنگ غرب به اهداف امام حسین(ع)
عضو هیأت علمی دانشگاه الزهرا با بیان اینکه غربی ها اگر هم مطالعاتی انجام داده اند بسیار سطحی بوده است عنوان داشت: این ها از اهداف امام حسین (ع)، بحث امر به معروف و نهی از منکر یا بحث‌های مختلفی که واقعاً‌در سخنان و رفتار امام حسین (ع) بود در زمینه‌های پیش از قیام امام حسین (ع )بود،توجه نکردند؛ یوانسن چندصفحه در مورد امام حسین(ع) را بحث کرده است، قسمتی که در مورد ضریح مشهد و معماری را نگاه کنید و مراسم ، را چند صفحه و چگونه بحث می‌کند. خیلی از مباحث سطحی است یعنی مباحثی که اهل سنت دارند و خودمان داریم بسیار دقیق تر است و ای کاش به کتاب‌های خودمان مراجعه کرده بودند.
وی ادامه داد: تحلیل‌های غربیان از عاشورا بیشتر به سمت تحلیل‌های سیاسی می‌رود وتحلیل سیاسی را هم که پایه ریزی می کنند، می‌آیند بر اساس ماهیت تشیع مطرح می‌کنند که یک انحراف سیاسی بوده است که از همان اول مقابل قدرت، که علی (ع) به خاطر قدرت در مقابل خلفا قرار گرفت که این خیلی بی انصافی است که شما اینگونه به امام حسین (ع) نگاه کنید.
حجت الاسلام بارانی با اشاره به این که نقطه عطفی در مطالعات شیعی در کنار مباحث مربوط به تشیع مورد توجه نبوده است ابراز داشت: دو مقاله، در یک همایشی در سال 2002 مطرح شده است. یکی از مودیلای است در مورد علی اکبر (ع) و یکی دیگر در مورد محرم و برگزاری عروسی، یکی هم همایشی است که هنر و فرهنگ مادی تشیع در سال 2006، نزدیک است نمی‌گوییم مال سال 1900 است، که بگوییم با مباحث جدید و مکتب آنال آشنا نیستند،بنابراین اگر نگاه کنیم به بحث این همایش‌ها می‌بینیم که یک نوآوری و فضیلت خاصی انجام نشده است.
تحقیقات میدانی غرب در خصوص عاشورا
وی با اشاره به تحقیقات میدانی صورت گرفته در مورد عاشورا، تصریح کرد: دیوید بینان، که یکی از افرادی است که خیلی در این زمینه کار کرده است؛ در هند رفته کار کرده است و به نتیاجی هم رسیده است.
در ادامه این نشست و پس از جمع بندی مباحث حجت الاسلام بارانی توسط دبیر علمین نشست،نوبت دوباره ای به دکتر احمد وند رسید و ایشان با اشاره به این که همه فعالیت های غربیان میدانی نبوده استگفت: یکی از کارهایی که خانمی انجام داده است فقط گزارش میدانی نیست به محتوا وارد می شود وبرای من جالب توجه بود که من هم مثل آقای بارانی نگاه می کردم اما حوزه زبانی ما چون انگلیسی است بقیه زبان ها را وارد نمی شویم گزارشاتی که ایشان آورده است برای من خیلی جای توجه بود، عنوان بحث ما تأثیر عاشورا در رویکردغربی ها در مطالعات شیعی است.
اتفاقات ذهنی و معرفتی قبل از صفویه
وی با اشاره به سخنان حجت الاسلام بارانی در خصوص عدم توجه غربی های قبل از صفویه به مقوله عاشورا اظهار داشت: من با آقای دکتر کاملاً موافق هستم؛ اما دلیل را چیز دیگری می‌دانم، لابد یک اتفاقاتی ذهنی و معرفیتی رخ داد، این که غربی‌ها با این همه دولی که آقای دکتر فرمودند، ارتباط داشتند، ولی توجهی نمی‌کردند، برای اینکه اتفاقات مهمی در غرب رخ نداده بود، یکی از اتفاقات،مال قرن نوزدهم است. زمانی که کسی می‌گفت اگر شما یک دین را می‌شناسید، هیچ دین را نمی‌شناسید. تا وقتی که تصورت بر این باشد که حسبنا کتاب الله، به ادیان دیگر توجه نمی‌کنید، برای اینکه گمراه می‌شوید. و بعد از این در دوران صفویه، توجهات صورت می‌گیرد؛ بله موافق هستم کارها میدانی است ولی در آن حد باقی نمی‌ماند مثل گزارش که بیان کردم.
گزارش چندکار میدانی
وی ادامه داد: بنده چند تا از کارها را خوب است گزارش کنم؛ این غربی‌ها و انگلیسی ها به ما نشان دادند که محرم در هند، یک فستیوال است محرم در ایران چیز دیگری است در عراق چیز دیگری است، یعنی به آن گزارش‌ها اکتفا نمی‌کنند بر مبناهای بنیادینی را به ما نشان می‌دهد بعداً عرفان، شهربانی ودیگران نیز از آن ها تقلید کردند، ولی می‌دانیم که رسماً در هند یک محرم دیگری دارید. کاملاً متفاوت، ببینید، کارهایی که الآن صورت می‌گیرد معاصرین را برای شما گزارش کنم. مثلاً‌محمود ایوب، دانشمند لبنانی الاصلی که من مدخل‌هایش را آوردم مدخل عاشورا، این کاملاً با دیدگاه‌های رنج، مصائب دارد تعقیب می‌کند و این یک چهره‌ی غالب در مطالعات عاشورا است. البته قبول دارم آثار عاشورا در امامیه در کل کم است و ما در حوزه‌ی بین المللی جا ماندیم، کیلومترها جا ماندیم.
احمد وند با اشاره به اثر خوزه گویتا فرر، عنوان داشت: وی یک مدخل پیدا کرده است قرن شانزدهم در تونس به زبان اسپانیولی ، یک کسی مدخل نوشته است و او تصحیح کرده است و وی بر آن مقدمه نوشته است ایشان مقدمه را مقاله کرده است ونشان می‌دهد که مقتل نگاری چه اتفاقاتی را طی کرده است و یا آقای خسرونژاد، که متخصص در همین بحث‌های نماد و نشانه است. و اگر ما در مورد غرب حرف می‌زنیم باید، نگران علمایشان باشیم. کسانی که متخصصین این کار هستند. امروز تحقیقاتی که در این زمینه صورت می‌گیرد، من نمونه‌هایش را آوردم، کاملاً متفاوت است.
وی با تأکید بر عمق کارهای غربیان اضافه کرد:آن‌ها می‌گویند کار را تمام می‌کنیم بر خلاف ما که زخمی می‌کنیم و می‌رویم و نکته بعدی در بعد مطالعات علمی نشان می‌دهد که دیگر مفهوم شیعه شناس و اسلام شناس، یعنی کسی که عالم به زبان‌ها، ادبیات، شهرها باشد از بین رفته است وکسی که کتاب‌شناسی بنویسید، وجود ندارد، امروز شیعه شناس یک مفهوم عام است و اگر می خواهیم تاریخ را کار کنیم باید کار کنیم. من خودم را عرض می‌کنم من کلاس تشیع، ساعت 10 می‌روم سر کلاس جهان کنونی اسلام،بعد از ظهر می‌روم یک درس دوره صفوی، چه کار کنم؟
حجت الاسلام شمس: در خصوص بررسی پژوهش های غربی حمایت نمی شویم
در ادامه این نشست حجت الاسلام علیرضا شمس در خلال بحث دکتر احمد سؤالی مطرح کرد و گفت: آقای دکتر ببخشید امثال حقیر هم که کتابخانه شهرشناسی هم راه اندازی کردم و مزید بیست سال هم در این زمینه کار کردم حمایت نمی‌شویم متأسفانهو شماها می‌خواهید با یک دست چند هندوانه بردارید؟
دکتر احمدوند در جواب وی ابراز داشت: مرحوم دکتر شهیدی گفتند چرا تو که ادبیاتی هستی تاریخ می‌نویسی می‌گفت چه کنم، تاریخ دان کار نمی‌کند. آقای دکتر بارانی و بنده معلم تاریخ هستیم. کسی کار نمی‌کند ما به خاطر علاقه و دغدغه آمدیم علاوه بر وظایفی که داریم، این کار را در واقع سال‌ها است انجام می دهیم همینطور داریم به نوک مداد، کوه می‌تراشیم.
در ادامه حجت الاسلام شمس درخصوص اهمیت کم مستشرقین به بحث اربعین نیز گفت: یکی از مطالبی که مستشرقین خیلی به آن کم پرداختند مبحث اربعین است، هر کدام از مستشرقین که مسائل تاریخی شیعه را بررسی می‌کنند که اگر ما اسامی این کتاب‌هایی که الآن داریم را بخواهیم یک هفته پیش حدود 250 کتاب را تورق زدم به خاطر اینکه این مباحث را پیدا بکنم. به مبحث عاشورا و امام حسین (ع) پرداختند هر مستشرقی که در این حوزه ورود پیدا کرده است به مبحث امام حسین(ع) و مصائبشان، در سه محور است. 1.قیام حضرت 2. تعزیه، 3 اربعین. اما نسبت به قصه اربیعن خیلی کم است و این را تقاضا می‌کنم به عنوان یک پیشنهاد، یک جلسه‌ای گذاشته بشود و یک همایش ملی گذاشته بشود و بین المللی گذاشته بشود و مبحث اربعین را ما دعوت بکنیم از مستشرقین و از آن‌ها تقاضا بکنیم که در مورد اربعین تلاش بکنند و احیاناً کتاب بنویسند.
دکتر فخرروحانی: به مطالعات جهان اسلام نگاه منصفانه داشته باشیم
در ادامه این نشست دکتر دکتر محمدرضا فخر روحانی، مدیر همکاری‌های علمی و بین‌المللی دانشگاه قم که میهمان ویژه این مراسم بود، گفت: ما یک نگاه واقعاً منصفانه‌ای باید داشته باشیم نسبت به مطالعاتی که در جهان اسلام به طور کلی و در باب عاشورا به طور اخص صورت می‌گیرد؛بنده نزدیک بیست سال است که بر تأثیر عاشورا بر ادبیات انگلیسی از قرن 18 تحقیق می‌کنم ودر فراز کلی سه رویکرد را در غربی ها نسبت به قضیه عاشورا می‌بینم. یک تعداد از اینها با مأموریت‌هایی آمدند اینها خیلی غیر منصفانه گفتند. نمونه‌اش مثل نامس که خیلی توهین آمیز و حتاکانه بحث می‌کند و یک تعداد افراد هم هستند که از اینها، خیلی عالمانه و خیلی محققانه وارد بحث می‌شوندو یک تعداد کمتری وجود دارد که اینها در واقع، وقتی که حقیقت را می‌یابند، مستأصل می‌شوند و مسلمان می‌شوند و شیعه می‌شوند و از نوع اخیر هم چندین نفر را می‌شناسم.
گفتنی است، در این نشست میهمانان خارجی نیز حضور داشتند و در خلال جلسه به سؤالات برخی از حاضران پاسخ داده شد./1330/ز503/س