پژوهش‌های رایج حوزه و دانشگاه در مسیر تولید علم نیست
حجت‌الاسلام محمد عالم زاده نوری، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری رسا، به اقسام پژوهش اشاره کرد و گفت: پژوهش بر دو بخش است؛ در مرحله نخست فرد تلاش می‌کند تا مشکل خودش را حل کند، به عنوان مثال فرد برای خرید یک کالا، از صاحب‌نظران مشورت می‌گیرد و در سایت‌های مختلف راجع به قیمت و کیفیت آن تحقیق می‌کند.
وی افزود: بیشتر اشخاص در مسائل زندگی خود همچون ازدواج و انتخاب رشته تحصیلی در حال تحقیق هستند؛ اما در راستای حل مشکلات خودشان دست به تحقیق و تفحص می‌زنند.
انواع مختلف پژوهش با اهداف متفاوت
استاد سطح عالی حوزه علمیه قم اظهار داشت: برخی افراد حتی در حل مشکلات زندگی‌شان، اهل پژوهش نیستند، یعنی حوصله لازم را برای کشف پاسخ صحیح ندارند و به صورت شتاب زده و سریع، اقدام به انجام کاری می‌کنند.
وی عدم تحقیق و بررسی در کارها را سبب خسران و زیان دانست و تأکید کرد: انجام کارها بدون پژوهش، بررسی و مشورت، سبب ضایع شدن وقت و هزینه افراد خواهد شد.
این نویسنده و پژوهشگر حوزوی با اشاره به دسته دوم پژوهش‌ها تصریح کرد: در دسته دوم پژوهش‌ها، فرد برای حل مشکلی که در بازار علم و فناوری تاکنون پاسخی به آن داده نشده است؛ دست به تحقیق و پژوهش علمی می‌زند.
وی ابراز داشت: گاهی اوقات معضلی وجود دارد که پاسخ آن پیدا شده، اما پژوهشگر از آن آگاهی ندارد و دست به تحقیق می‌زند تا از آن اطلاع پیدا کند و بر اطلاعات و آگاهی‌اش افزوده شود، برخی از مواقع، معضلی هست که هیچ کسی نمی‌داند و نمی‌تواند آن را حل کند و پژوهشی که انجام می‌شود برای رسیدن به یک پاسخ ناگشوده است.
ضرورت آشنایی و تسلط پژوهشگر به علوم مختلف
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به ویژگی‌های پژوهشگر علمی اشاره و خاطرنشان کرد: کسی که قصد دارد پژوهش علمی انجام دهد، باید از تسلط بالای علمی برخوردار باشد و بداند که چه مشکلی حل نشده است.
وی افزود: پژوهشگر واقعی کسی است که در مرز واقعی علم و جهل حرکت می‌کند؛ یعنی تمام آنچه از یک دانش همچون فلسفه و فقه معلوم شده است را می‌داند و روی این مسأله متمرکز است که این علم کجا تمام می‌شود و حرفی برای گفتن ندارد و سایه، روشن علم و جهل در آن دانش کجا است؟
حجت‌الاسلام عالم زاده نوری رسیدن به لبه یک علم و پیدا کردن ابهامات آن را از شرایط تولید علم خواند و تأکید کرد: تسلط علمی با چند سال تحصیل در یک رشته خاص حاصل نمی‌شود، بلکه باید شخص سال‌ها در آن دانش غوطه‌ور باشد، تا به خط مرزی آن برسد و یکی از پرسش‌هایی که حل نشده و ناگشوده باقی مانده را با پژوهش و تحقیق، پاسخ دهد.
گردآوری مطالب مصداق پژوهش نیست
وی پژوهش‌های رایج در دانشگاه‌ها را در راستای افزایش معلومات دانشجویان خواند و گفت: پژوهش علمی به معنایی که گفته شد؛ در کشور ما بسیار کم وجود دارد و کارهای کلاسی که استاد از دانشجو به عنوان پژوهش می‌خواهد را نمی‌توان پژوهش علمی نامید.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: پایان‌نامه‌های سطح 3 حوزه علمیه و کارشناسی ارشد دانشگاه، پژوهش علمی نیست و منحصر در جمع‌آوری مطالب است و با آن چیزی به علم افزوده نمی‌شود، اغلب تحصیل، مطالعه و پژوهش به معنای حل مشکل خود است و به نوعی آموزش پژوهشگران است.
وی با اشاره به ابزار تولید علم یادآور شد: پژوهشگر باید سال‌ها در منابع معتبر یک علم همچون جامعه‌شناسی متمرکز شده باشد و از محتوای آنها آگاه باشد.
استاد سطح عالی حوزه علمیه قم افزود: به عنوان مثال یک جامعه‌شناس بگوید که علم جامعه‌شناسی چه مسائلی را حل کرده؛ چه مسائلی را نسبی حل کرده و چه مسائلی را هنوز نتوانسته حل کند و یکی از مسائل حل نشده را مورد پژوهش قرار دهد.
هم‌افزایی، آگاهی از محتوای منابع و تُراث، پیش‌نیاز پژوهش و تولید علم است
وی پژوهش‌های گروهی، هم‌افزایی و تقسیم کارها را سبب تسریع در سرعت تولید علم خواند و تأکید کرد: به دلیل گستردگی علوم، دستیابی به تمام جوانب یک علم از توانایی یک فرد خارج شده است؛ بنابراین باید پژوهش‌های فردی تبدیل به پژوهش‌های گروهی شود؛ تقسیم کار صورت بگیرد و این کار به سرعت تولید علم افزوده شود.
حجت‌الاسلام عالم زاده نوری به معضلات پژوهش در کشور اشاره کرد و گفت: از مشکلات کارهای پژوهشی در کشور این است که پیشنیازهای یک پژوهش همچون آگاهی از محتوای همه منابع موجود یک علم و رسیدن به مرزهای دانش طی نمی‌شود و تسلط علمی لازم نسبت به تُراث وجود ندارد./908/ت302/س