یکی از مشکلات حوزه عدم ارتباط میان مدرسه و خانواده طلبه است/ مدیر باید مربی باشد تا فرد اجرایی

به گزارش سرویس اندیشه خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام حسین عابدینی از پژوهشگران حوزوی است که ضمن تدریس در حوزه، به عنوان مدیر مدرسه ثامن الائمه(ع) قم ـ تحت اشراف آیت‌الله ممدوحی ـ فعالیت می‌کند. در گفت‌وگو با وی به بررسی عملکرد مدرسه و همچنین ضعف‌های حوزه پرداختیم که در ادامه متن آن را ملاحظه می‌کنید؛

رسا ـ مدرسه علمیه ثامن الائمه(ع) از چه سالی و با چه هدفی تأسیس شد؟

از سال 92 آیت‌الله ممدوحی نظرشان این بود که مدرسه‌ای از پایه نخست و با جذب افراد دارای مدرک دیپلم تأسیس شود و طلاب تحت تربیت اخلاقی ایشان رشد کنند. یعنی خود آیت‌الله ممدوحی بر بحث فعالیت طلاب این مدرسه نظارت داشته و بدانند که با چه مشکلاتی درگیر هستند تا این‌ها را برطرف کنند و نظام خط هدایت طلبه مستقیم تحت اشراف ایشان صورت گیرد.

همین‌گونه نیز شد و مجوز تأسیس مدرسه علمیه ثامن الائمه(ع) به آیت‌الله ممدوحی از طرف شورای عالی حوزه اعطا شد. آیت‌الله ممدوحی نیز بحث مدیریت را به بنده پیشنهاد دادند و با توجه به این‌که قرار شد خود ایشان اشراف کامل بر برنامه‌ها داشته باشند، بنده نیز پذیرفتم.

در سه سالی که مدرسه تأسیس شده، طلابی که جذب شده‌اند امتیازهای اولیه را دارند. حتی بدون تبلیغات خاصی تقریباً سالی میان 100 تا 150 نفر داوطلب ورود به این مدرسه داریم و این افراد به نوعی خودشان فیلتر شده هستند. چون تبلیغات خاصی نداریم به همین دلیل هر فردی برای حضور در این مدرسه نمی‌آید بلکه افرادی حضور پیدا می‌کنند که یا مدرسه را شناخته و یا توسط استاد و طلبه‌ای که قبلاً اینجا بوده‌، معرفی می‌شود. معدل درسی افراد داوطلب نیز بالای 18 است.

رسا ـ در تأسیس این مدرسه دغدغه خاصی را دنبال می‌کردید؟

متأسفانه در برخی از فضاهای حوزه به سبب ضعف تربیتی و اخلاقی، طلاب پس از چند سال انگیزه‌شان کم می‌شود و دقت لازم را در بحث‌های آموزشی و تربیتی ندارند. از سوی دیگر اکنون به مدت 20 سال است که در منزل آیت‌الله ممدوحی درس اخلاق برای عموم طلاب برگزار می‌شود و طلاب نیز مباحث اخلاقی را از ایشان دریافت می‌کنند ولی مشخص نبود که آیا عمل می‌کنند یا خیر. یعنی نظارت بر طلاب کم بود؛ در حالی که حدود 50 سال پیش علما نظارت بیشتری نسبت به طلاب داشتند ولی اکنون به سبب دغدغه این نظارت مانند سابق نیست. به همین دلیل به این نتیجه رسیدیم اگر بزرگی از ابتدا برای طلبه وقت بگذارد، دست او را بگیرد و با نفسی که دارد طلبه را از نظر اخلاقی و تربیتی اشباع کند، طلبه می‌تواند موفق باشد.

به طور کلی به سبب ضعف‌های مسائل اخلاقی و تربیتی در برخی از طلاب، ضعف آموزشی و نظارت یک عالم دینی بر طلاب تصمیم به راه‌اندازی این مدرسه گرفتیم. به همین دلیل تعداد کمی از طلاب را جذب کردیم تا بتوانیم در این بخش‌ها موفق عمل کنیم.

رسا ـ میزان پذیرش و جذب طلاب مدرسه چگونه است؟

به عقیده ما در کار آموزشی و تربیتی باید کمیت کم باشد تا کیفیت بالا برود، به همین دلیل سالی از میان 100 تا 150 داوطلب تنها 10 تا 15 نفر را جذب کرده‌ایم. سال نخست 18 نفر طلبه را جذب کردیم و سال گذشته 13 نفر و امسال نیز 13 نفر را جذب کرده‌ایم. در مجموعه در مدرسه 43 طلبه داریم و اعتقادمان این است که با این تعداد طلبه می‌توان در مباحث آموزشی و تربیتی موفق بود.

خود بنده به عنوان مدیر مدرسه روزی 12 ساعت در مدرسه حضور دارم در حالی که مؤظفی حضور مدیر در مدرسه از جهت مرکز مدیریت 5 تا 6 ساعت در روز است ولی ما در جمع طلاب حضور داریم تا بتوانیم اگر تأثیرگذاری داریم، به اندازه کافی داشته باشیم. معاونان نیز روزی 10 ساعت در مدرسه حضور دارند.

هر چند تعداد طلاب مدرسه کم است ولی این وقت‌گذاری و سرمایه‌گذاری عمری مسؤولان مدرسه سبب می‌شود که رابطه مدیر و طلبه یک رابطه اداری نماند بلکه یک رابطه مربی‌محور باشد چون معتقدیم مدیر در هر مجموعه حوزوی باید مربی باشد. معاونان نیز باید مربی باشند یعنی حیثیت تربیتی آنان قالب بر حیثیت اجرایی باشد.

اگر قرار باشد مدیر تنها پشت میز نشسته و امضا و مهر کند، این کار را هر فرد دیگری نیز می‌تواند انجام دهد. ولی اگر مدیر دغدغه تربیت طلبه را داشته باشد، طلبه نیز با مدیر ارتباط می‌گیرد و مشکلاتش را مطرح می‌کند. چه آسیب‌هایی که در مدارس علمیه به سبب فاصله افتادن میان کادر اجرایی مدرسه و طلبه وجود دارد، در حالی که اگر ارتباط میان مسؤولان مدرسه و طلبه یک ارتباط مربی محورانه باشد، چنین دغدغه‌هایی رخ نمی‌دهد. ما نیز در طول سه سال سعی کردیم در کنار مباحث آموزشی به مسائل تربیتی توجه کنیم و بتوانیم ارتباط خوبی با طلاب داشته باشیم.

رسا ـ مسلماً وقتی تعداد کمی از افراد را جذب می‌کنید در بحث گزینش نیز قوانین خاص خودتان را دارید.

بله. ما افراد کمی را جذب می‌کنیم و گزینشمان بسیار سخت و سنگین است. مراحل گزینش نیز بدین شکل است که در نخستین اقدام طلبه یک فرم چهار صفحه‌ای را تکمیل می‌کند که این کار یا به شکل حضوری و یا با مراجعه به سایت مدرسه صورت می‌گیرد. سپس طلبه در مدرسه حضور پیدا کرده و بر اساس فرم‌هایی که تکمیل کرده از وی مصاحبه صورت می‌گیرد.

اگر حداقل معدل فردی که ثبت‌نام کرده کمتر از 17 باشد، حتی برای بحث مصاحبه نیز دعوت نمی‌شود. همچنین اگر پاسخ‌هایی که به پرسش‌های فرم داده شده مناسب نباشد و قابلیت طرح را نداشته باشد فرد برای مصاحبه نیز دعوت نمی‌شود ولی اگر فردی شرایط کلی بیان شده در فرم را داشته باشد و پاسخ‌های او نیز مناسب باشد، برای بحث مصاحبه دعوت می‌شود.

در مصاحبه از بخش‌های مختلفی مانند روانشناسی، تربیتی، آموزشی و... از فرد داوطلب سؤوال پرسیده می‌شود و سعی می‌کنیم با خود طلبه یا مربی او ارتباط بگیرم، چون اغلب طلابی که در این مدرسه حضور دارند، مربی داشته‌اند. از مربی نیز درباره خصوصیات طلبه سؤوالاتی پرسیده می‌شود و به مربی تأکید می‌کنیم اگر ما داوطلب را جذب کردیم شما نیز باید در بحث تربیت او به ما کمک کنید تا مشکلات رفع شود.

اگر داوطلبی مربی نداشته باشد، با خانواده او ارتباط می‌گیریم تا بدانیم آیا از میان اعضای خانواده او فردی است که در بحث تربیت این فرد تلاش کرده یا خیر. چون متأسفانه برخی از خانواده‌ها نسبت به تربیت کودکان بی‌توجه بوده و آن‌ها را رها می‌کنند. پس از مصاحبه اگر داوطلب امتیاز لازم را داشته باشد، با خانواده وی و مسؤولان مدرسه جلسه‌ای برگزار می‌شود تا از نزدیک نیز با خانواده فرد آشنا شویم و با آن‌ها صحبتی صورت گیرد؛ چون به عقیده ما خانواده در رشد و نمو آموزشی و تربیتی طلبه بسیار مهم است. یکی از مشکلات حوزه‌های علمیه ما این است که رابطه مدارس علمیه با خانواده طلاب قطع است. ما حتی داوطلبانی داشتیم که بیشتر امتیازها را کسب کرده بودند، ولی چون خانواده‌شان افراد مقبولی از نظر مذهبی نبودند، نپذیرفتیم.

پس از این‌که داوطلب تمام امتیازات را کسب کرد و خانواده او نیز مورد بررسی قرار گرفت، در مدرسه ثبت‌نام می‌کند سپس به مدت 5 روز به داوطلب فرصت داده می‌شود تا تصمیم قطعی خود را برای حضور در مدرسه بگیرد. اگر پاسخ طلبه مثبت باشد در این صورت وی ثبت نام شده و به عنوان طلبه رسمی مدرسه شناخته می‌شود.

پس از اتمام این مراحل یک اردوی یک روزه با حضور کادر مدرسه و داوطلبان برگزار می‌شود تا نسبت به یک‌دیگر شناخت داشته باشند. در این اردو نیز کارهای مختلفی مانند برگزاری فوتبال، کوهنوردی و... اجرا می‌شود. در این اردو بسیار از ویژگی‌های اخلاقی طلبه مشخص می‌شود و پس از این اردو که با عنوان اردوی اختبار شناخته می‌شود، به صورت رسمی به مرکز اعلام می‌شود که فلان فرد طلبه رسمی مدرسه علمیه ثامن الائمه(ع) است. در این مدت نیز در اردو ریزشی نداشته‌ایم و مشکلاتی بوده که با صحبت کردن نیز حل شده است.

رسا ـ امسال به چه میزان پذیرش داشته‌اید؟

امسال نیز از میان 150 داوطلب ثبت نام کرده، 13 نفر جذب شده‌اند و به طور متوسط معدل این افراد بالای 19 در رشته ریاضی فیزیک بوده است و این آمار بسیار خوبی است که خوش استعدادی افراد را نشان می‌دهد. 8 نفر از 13 نفر جذب شده نیز از شهرهایی غیر از قم هستند.

رسا ـ محل اسکان این طلاب نیز در مدرسه است؟

منزلی روبروی مدرسه برای بحث اسکان طلاب تهیه شده است.

رسا ـ مقداری درباره برنامه‌های تحصیلی مدرسه ثامن الائمه(ع) بفرمایید.

درس‌های این افراد از صبح آغاز شده و تا شب ادامه پیدا می‌کند و هفته‌ای یک جلسه(یکشنبه شب‌ها) آیت‌الله ممدوحی برای طلاب مدرسه درس اخلاق دارند و دیگران حق حضور ندارند. پس از درس اخلاق نیز طلاب مباحث مختلفی معرفتی، تربیتی،‌ سیاسی، اجتماعی و... را بیان می‌کنند. خود آیت‌الله ممدوحی نیز مشاوره‌هایی را به طلاب ارائه می‌دهند. از شاگردان ایشان نیز بعضاً برای بیان مباحث اخلاقی در مناسبت‌های مختلف در مدرسه حضور پیدا می‌کنند.

رسا ـ شرایط جذب اساتید مدرسه چگونه است؟

اساتید ما سابقه بالای 10 سال تدریس دارند. بسیاری از این اساتید در دروسی که تدریس می‌کنند خود صاحب تألیف کتاب هستند. برای نمونه استاد درس صرف خود از اعضای گروه نویسندگان این کتاب برای سال تحصیلی جدید است و اکنون آن را تدریس می‌کند. استاد نحو مدرسه 14 سال است که این کتاب را تدریس می‌کند. استاد فقه خود نویسنده کتاب رساله مصور است. این ویژگی‌های اساتید سبب شده تا طلاب رشد کاملی داشته باشند. اساتید نیز طلاب را کامل اقناع می‌کنند و نیازی نیست که طلاب شرح‌های مختلفی را مطالعه کنند.

رسا ـ ساختمان مدرسه را نیز از شورای عالی حوزه دریافت کرده‌اید؟

خیر. ساختمان مدرسه را یک خیر بدون هیچ چشم داشت مادی در اختیار مدرسه قرار دادند. خوابگاه مدرسه را نیز اجازه کرده‌ایم.

رسا ـ همان‌گونه که خودتان گفتید بیشتر افراد خوش استعداد را جذب می‌کنید. برنامه مدرسه از نظر اخلاقی، سیاسی، اجتماعی و... برای این افراد چیست؟

از نظر اخلاقی سیر درس اخلاق آیت‌الله ممدوحی برای طلابی مدرسه که قرار است از پایه یک تا شش حضور داشته باشند، برگزار می‌شود و در این سیر اخلاقی نکات لازمی که برای طلاب است بیان می‌شود. از جهت بصیرتی طلابی که جذب مدرسه می‌شوند گزینه انقلابی، ولایتی، اعتقاد داشتن به ولایت فقیه و شخص رهبری را دارند که در مصاحبه و تحقیق احراز می‌شود.

همچنین چون وضعیت مؤسسه مدرسه از نظر سیاسی کاملاً شناخته شده است، طبیعتاً افرادی که موضع داشته باشند در این مدرسه حضور پیدا نمی‌کنند. ولی این‌که ما سیاسی باشیم بدین معنا که وابسته به خط و جناح خاصی باشیم، تاکنون این‌گونه نبوده و نخواهد بود. در مدرسه نیز تاکنون تبلیغ یک جناح خاصی نشده و نخواهد شد. یعنی به گونه‌ای نبوده که جناح خاصی فردی را برای سخنرانی به مدرسه بفرست. بلکه همیشه نگاه، نگاه رهبری بوده است و در مدرسه تابلویی داریم که همواره گزیده‌های سخنان مقام معظم رهبری در آن منعکس می‌شود و طلاب در جریان مواضع ایشان قرار می‌گیرند. خود آیت‌الله ممدوحی نیز هرگاه طلاب پرسش‌های سیاسی داشته‌اند افراد را به سمت نگاه رهبری سوق داده و تأکید کرده‌اند هر آن‌چه رهبری در مسائل می‌گوید باید افق دید شما باشد.

ماهی یک بار جلسات بصیرتی نیز در مدرسه برگزار می‌شود و اساتید شناخته شده‌ای دعوت شده و بحث تاریخ تحلیلی انقلاب را بیان می‌کنند. یعنی بدون نگاه به جناح خاص تاریخ انقلاب به صورت تحلیلی برای طلاب گفته می‌شود تا خودشان بتواند تجزیه و تحلیل کنند؛ به قول ضرب المثل معروف «ما ماهی نمی‌دهیم بلکه ماهی گیری یاد می‌دهیم» یعنی چگونگی تحلیل حوادث و فتنه‌ها را بیان می‌کنیم نه این‌که به آن‌ها بگوییم چگونه موضع بگیرید. با این روش طلاب با مباحث حوادث و فتنه‌های مختلفی آشنا می‌شوند و می‌دانند که چگونه موضع بگیرند.

رسا ـ پس از پایه ششم آیا برای طلاب مدرسه برنامه بلند مدتی نیز دارید؟

در فکر این هستیم برای طلاب نخبه‌ای که در مدت 6 سال آمادگی خود را نشان می‌دهند کلاس‌هایی را تا پایه 9 برگزار یعنی سیر درسی این طلاب تا پایه 9 در مدرسه‌ای تحت نظر مدرسه ثامن الائمه(ع) با نظارت تربیتی و اخلاقی آیت‌الله ممدوحی صورت گیرد ولی هنوز به صورت قطعی این موضوع تأیید نشده است.

البته فضای ساختمان مدرسه نیز کوچک است و نیاز به گسترش آن داریم و اگر خیر یا بانی اعلام آمادگی کرده و در این زمینه کمک کند مشکل خاصی در بحث امکاناتی نیز نخواهیم داشت. البته در حال حاضر فضای مدرسه برای تعداد 40 نفری که جذب کرده‌ایم مناسب است ولی اگر بخواهیم برای سال‌های آینده جذب کنیم مسلماً فضا کوچک خواهد بود.

رسا ـ آیا با جذب افراد نخبه و خوش استعداد انگیزه و هدف خاصی را دنبال می‌کنید؟

تجربه نشان داده افرادی که آماده و خوش استعداد هستند در خطر بیشتری قرار دادند. یعنی در طلبگی بسیار زود جذب روش‌ها، مسلک‌ها و منش‌های مختلفی در مسائل آموزشی و تربیتی می‌شوند. همچنین اگر بتوان این افراد را در حوزه نگه داشت افراد موفقی خواهند بود.

ما نیز ملاحظه کردیم چون افراد خوش استعداد زیادی وارد حوزه می‌شوند ولی برخی از آن‌ها پس از مدتی مسیر صحیح، مستقیم و قوی را طی نکرده و برخی از دروس را سطح می‌خوانند و وارد مباحث اداری، بازار نظام اداری و یا مباحث صرفاً تبلیغی بدون نگاه علمی می‌شوند، تصمیم گرفتیم که نگاه مدرسه را یک نگاه اجتهادی کنیم و به دنبال تربیت عالم، صالح، بصیر و مصلح باشد.

عالم یعنی رشد علمی کافی را داشته باشند؛ به همین دلیل برای آن‌ها اساتید قوی قرار می‌دهیم. ناظر مباحث داریم و همواره یک فرد بر مباحث طلاب مدرسه نظارت می‌کند. بنده و دیگر معاونان نیز در جلسات مباحثات طلاب حاضر می‌شویم تا بدانیم چگونه مباحثه می‌کنند و اگر نیاز به بیان نکاتی باشد آن‌ها را بیان می‌کنیم.

از جهت صالح نیز مباحث اخلاقی را آیت‌الله ممدوحی که خود از شاگردان علامه طباطبایی بوده‌اند را بیان می‌کنند. در مباحث بصیرتی نیز بر روی افراد کار می‌کنیم چون معتقدیم طلبه بی‌بصیرت سودی نخواهد داشت هر چند عالم باشد. مصلح نیز بدین معناست که طلبه نگاه اصلاح‌گرایانه به جامعه داشته باشد و در مباحث تبلیغی به این موضوع توجه داشته باشند.

حتی در برخی موارد تعدادی از این طلاب را به صورت گزینشی با خودمان جهت تبلیغ می‌بریم تا برای کودکان کلاس‌های قرآن برگزار کنند. این موضوع بسیار تأثیر دارد چون ضمن آشنا شدن با فضای جامعه، در می‌یابند که یک طلبه به چه میزان می‌تواند فعالیت کند. به طور کلی هدف ما از جذب نخبگان این است که ضمن تربیت عالم، صالح، بصیر و مصلح، کاری کنیم که در حوزه اشباع شده و ظرفیت‌هایشان به صورت درست و صحیح بالفعل شود و نیرویشان هدر نرود.

رسا ـ پاسخگوی نیازهای افراد خوش استعدادی که جذب می‌کنید، هستید؟

تاکنون تلاش خودمان را کرده‌ایم. از جهت علمی تاکنون مشکل نداشته‌ایم و طلاب اقناع شده‌اند چون اساتید مدرسه اساتید با تجربه هستند و به اعتبار آیت‌الله ممدوحی بحث تدریس در این مدرسه را پذیرفته‌اند. از جهت اخلاقی نیز طلاب تحت نظارت آیت‌الله ممدوحی که خودشان راه رفته‌ این مسیر هستند، قرار دادند، به گونه‌ای نیست که طلبه جوانی را برای برگزاری درس اخلاق دعوت کنیم.

غالب طلاب نیز از این مباحث راضی هستند و معدل کل مدرسه در سال گذشته بالای 70/18 بود. این در حالی است که چون اساتید مدرسه خبره هستند امتحان‌های سختی را نیز از طلاب می‌گیرند.

رسا ـ جز برنامه‌های درسی متداول حوزه، آیا برای طلاب این مدرسه برنامه‌های دیگر نیز تدارک دیده‌اید؟

طلاب مدرسه مکالمه زبان عربی را دنبال می‌کنند. کارگاه‌های ادبیات عرب را داریم که معمولاً در حوزه به عنوان درس مرسوم نیست. در این کارگاه‌ها طلاب مباحث صرف و نحو که فراگرفته‌اند را بر روی آیات و روایات پیاده می‌کنند. یعنی دروس را به صورت عملی با طلاب کار می‌کنیم و این سبب می‌شود که ادبیات ملکه ذهن طلاب شود.

برنامه‌های تبلیغی نیز در مناسبت‌های مختلفی داریم. از پایه دوم به بعد برنامه‌های پژوهشی را برگزار می‌کنیم و طلاب باید در پایان این سال تحقیق خود را ارائه دهند. برنامه‌های فرهنگی و ورزشی نیز در مدرسه دایر است.

رسا ـ طلاب مدرسه روزی به صورت متوسط چند ساعت تحصیل و مباحثه دارند؟

روزی 5 ساعت کلاس دارند و قریب به 4 ساعت به مباحثه و مطالعه می‌پردازند که میانگین کار علمی طلاب این مدرسه 9 ساعت می‌شود. کتابخانه خوبی نیز برای آن‌ها فراهم شده است. در مدرسه نیز طرح ویژه‌ نخبه پروری با عنوان طرح علامه طباطبایی داریم که طلاب از پایان سال نخست، بر اساس نظر اساتید و تیم مدرسه وارد این طرح می‌شود و 6 سال مدرسه را در 5 سال به اتمام می‌رسانند. یعنی یک سال ارتقایی دارند.

البته این طرح کاملاً تحت نظارت اساتید و مدرسه است و طلاب تابستان‌ها در این طرح شرکت می‌کنند. همچنین در تابستان دوره‌های مختلفی مانند سیر مطالعاتی شهید مطهری، امام راحل و علامه طباطبایی برای آن‌ها تدارک دیده می‌شود. این‌ها در سیری قرار می‌گیرند که هم سریع‌تر و هم عمیق‌تر مباحث را طی می‌کنند. این طرح از سال گذشته آغاز شده و در تابستان امسال اولین دوره آن برگزار شد.

رسا ـ یکی از مشکلات حوزه فراوانی تعطیلی است، در مدرسه شما چگونه است؟

در این مدت به کمترین سطح از تعطیلات اکتفا کرده‌ایم. یعنی در برخی از تعطیلات رسمی در مدرسه کلاس برگزار شده است. چون اعتقاد داریم باید تمام بخش‌های کتاب خوانده شود. پنج‌ شنبه‌ها نیز تا ظهر کلاس داشتیم و در بین تعطیلات، تعطیلات نداریم. حتی سال گذشته به سبب محرم 8 روز کلاس‌ها تعطیل شد ولی در طول سال برخی از تعطیلات را حذف کردیم و کلاس برگزار شد. در ایام نوروز نیز تنها تا 5 فروردین تعطیلات داشتیم. تاکنون نیز تمام مباحث کتاب‌ها تمام شده است.

رسا ـ احساس نمی‌کنید طلاب مدرسه با این حجم کار از مباحث حوزه خسته می‌شوند؟

حجم کار چندانی نیست. برخی از مدارس داریم که اجبار می‌کنند طلاب مدرسه باید روزی 10 تا 12 ساعت کار علمی داشته باشند در حالی که ما هیچ اجباری نداریم و خود طلاب مطالعه می‌کنند. چون باید به جوان بصیرت داد تا خودش بصیرت بگیرد. به همین خاطر تاکنون هیچ ریزش و تقاضای رفتن نداشتیم. ارتباط صمیمی میان مسؤولان مدرسه و طلاب نیز خود خستگی کار علمی را از بین می‌رود. ورزش و تفریح طلاب مدرسه هم همواره برقرار است به همین دلیل از جهت روحی همیشه آماده هستند.

رسا ـ سخن پایانی.

از شما تشکر می‌کنیم.

/993/402/ر