گزارش/ نشست مدیریت زمان و برنامه ریزی تحصیلی برای رسیدن به اجتهاد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت الاسلام والمسلمین محمدحسین ملک زاده استاد درس خارج حوزه علمیه در سخنرانی علمی که با موضوع «مدیرت زمان و برنامه ریزی تحصیلی» در محل درس این استاد درس خارج در خیابان صفاییه برگزار شد، با اشاره به ضرورت برنامه ریزی در همه مسائل، اظهار داشت: رکن اصلی در برنامه ریزی و اصل اساسی در آن هدف است.

وی با تأکید براینکه تعیین هدف مبتنی بر شناخت است، افزود: اگر شناخت نباشد برنامه ریزی غیرممکن می شود؛ همه ما وارد حوزه شدیم و مشغول به دروس حوزوی هستیم ولی گاهی برای همه ما این پرسش می شود که من برای چه آمدم و به کجا می خواهم برسم؟ که البته این مسأله طبیعی است ولی گاهی اوقات در تعیین و تشخیص هدف دچار اشتباه می شویم، چراکه انگیزه اولیه گاهی اوقات خیلی ساده است و لازم نیست که زیاد در مورد آن تحقیق کرده باشیم ولی به مرور زمان معمولا اهداف تغییر می کند و به همین جهت باید از این فضا بازتعریفی داشته باشیم تا ببینیم آن را می شناسیم یا خیر؟

تمام حرکات باید با شناخت و بصیرت باشد

حجت الاسلام والمسلمین ملک زاده تصریح کرد: در روایات و منابع دینی ما در مورد شناخت داشتن در حرکات مسائل زیادی مطرح شده است؛ امام علی(ع) می فرماید: «هیچ حرکتی نیست مگر آنکه در آن محتاج و نیازمند بصیرت و شناخت هستید» و یا در بیان دیگری می فرماید: «تا کاری را خوب بررسی نکرده ای به آن اقدام نکن».

وی با بیان اینکه ما با آمدن به حوزه راه درستی را انتخاب کرده ایم ولی همواره به برنامه ریزی نیاز داریم، ابرازداشت: برنامه ریزی به معنای درست راه رفتن در راه درست است که نیاز به بررسی دارد، چراکه خیلی از مشکلات طلاب به دلیل این است که در راه درست، درست راه نمی روند و همین مسأله دلیل سرد شدن و شکست برخی طلاب در حوزه علمیه است که می بینیم برخی طلاب واقعا احساس نا امیدی و سرخوردگی می کنند.

استاد درس خارج حوزه علمیه با اشاره به اینکه در حوزه مسأله افسردگی و سرخوردگی طلاب بررسی نمی شود، یادآور شد: چه بسا افرادی که با انگیزه های قوی وارد حوزه می شوند و می خواهد هستی را اصلاح کند ولی به مرور زمان کمرنگ شده و دیگر انگیزه ای ندارد، بنابراین باید دور هم بنشینیم و این مسائل را در درون خودمان بررسی کنیم، چراکه طلبه ای که می خواهد مردم را به حرکت وادار کند  باید خودش انگیزه داشته باشد.

وقتی هدف را ندانیم کارگر مغازه سوپری می شویم

وی با بیان اینکه وقتی اهداف را ندانیم و به کارهای غیرمهم و پراکنده مشغول می شویم، ابرازداشت: طلبه ای پیش من آمده است ودوره هایی را که گذرانده است برای من بیان می کند و از طب اسلامی، خبرنگاری، نرم افزاری و تند خوانی می گوید ولی بازهم نمی داند می خواهد چه کار کند، طلبه دیگری می گوید من هم بحث پیدا نمی کنم چون طلبه های مدرسه ما مشغول هستند و مدرسه ما آنها را گروه گروه کرده است، یک گروه به مهدویت، گروهی به طب اسلامی و گروه دیگر در مسائل دیگر ورود کرده است و اصلا فرصت برای درس خواندن نداریم و عده ای هم به زبان های خارجه علاقه مفرط پیدا کرده اند که اینها مسائل جدی مشکل در حوزه است.

حجت الاسلام والمسلمین ملک زاده تصریح کرد: برخی از مسؤولان می خواهند طلبه ها مشغول باشند تا فکرش کار نکند و به کسی ایراد نگیرد، درحالی که امام علی(ع) می فرماید: «کسی که به امور غیر مهم مشغول شود از امور مهم باز می ماند»، بنابراین اشتغالات و وظایف طلبگی مادام العمر است و طلبگی به عنوان یک وظیفه مادام العمر دارای دو بخش ورودی و خروجی است که طلبه باید به یکی از این دو یا هردوی اینها مشغول باشد که البته این مسأله نیاز به مقدمات و لوازمی دارد که باید آماده شود.

ضرورت تحصیل تقوا، تهذیب اخلاق و تزکیه نفس با تفقه در دین

وی با اشاره به ضرورت شناخت هدف به تحصیل تقوا، تهذیب اخلاق و تزکیه نفس با تفقه در دین اشاره کرد و عنوان داشت: آیات و روایات زیادی در این بحث داریم و به شکل خاص برای افرادی که طالب علم هستند به شدت مورد نیاز است همچنانکه خداوند در قرآن می فرماید: «انما یخشی الله من عباده العلماء» و در همین قرآن تزکیه کردن به عنوان اصلی ترین وظیفه فرد هادی جامعه برشمرده می شود و همچنین آیات دیگری در این زمینه داریم و روایاتی که بیان می کند فردی که خودش را امام قرار می دهد باید ابتدا نفس خودش را ادب کند.

استاد درس خارج حوزه علمیه افزود: امام راحل می فرماید: «هرقدمی که برای تحصیل علم برمی دارید باید برای اخلاق و تهذیب نفس هم قدمی بردارید و تا پایان عمر در مقدمه نمانید تا اصل را از دست ندهید، خدا شناسی و تهذیب نفس اصل کار است»؛ بنابراین درمانگری که خودش بیمار است به حرف او توجه نمی شود.

وی با بیان اینکه مهمترین راه های تفقه در دین فراگرفتن علوم اسلامی از اساتید و تقریر دروس و حضور در فضا هایی است که با استاد نفس به نفس باشیم، ابراز داشت: همین حضور تأثیرگذار است همچنانکه در بحث تعلیم و تربیت در دنیا گفته می شود وقتی می خواهیم در کلاس تولید علم بشود جمعیت کلاس نباید کم باشد و برخی از دانشگاه های دنیا استاندارد را 25 نفر می دانند،چراکه فهم افراد روی هم اثر می گذارد.

حجت الاسلام والمسلمین ملک زاده ادامه داد: حال شما این مسأله رادر چنین فضایی مثل حوزه مقدس قم در نظر بگیرید که همین بحث های علمی از روح استاد و افراد حاضر در کلاس روی ارواح تأثیر می گذارد به همین دلیل دریافت شفاهی اهمیت زیادی دارد که البته باید ثبت و تقریر شود که همین تقریر نویسی هم مقرراتی دارد.

تفقه در دین با مطالعه و انس با کتاب

وی با بیان اینکه راه دیگر تفقه در دین مطالعه و انس با کتاب است، یادآور شد: برخی از مطالعه کردن اذیت می شوند و دنبال خلاصه و تلخیص دروس می روند که اصلا کار درستی نیست و همین جزوه نویسی که بعد از انقلاب فرهنگی رواج پیدا کرد تقریبا هیچ جای دنیا به شکلی که در ایران هست وجود ندارد، البته مطالعه پراکنده هم خوب نیست بلکه مطالعه باید در راستای اهداف و درس ها باشد و مطالعه آزاد هم باید با برنامه و مشاوره و گزینشی باشد.

استاد درس خارج حوزه علمیه با ابراز نگرانی از اینکه مباحثه و گفت‌وگوی علمی در حوزه در حال کمرنگ شدن است، خاطرنشان کرد: مباحثه گاهی باید با خود استاد صورت بگیرد وهرچند کوتاه باشد بسیار سازنده است و یا طلبه در جلساتی که بحث علمی می شود شرکت کند و راه دیگر تفکر و تعقل در دروس است که بزرگان ما به این مسأله اهمیت زیادی می دادند.

وی ادامه داد: مرحوم شهید آیت الله مطهری ابتدای طلبگی در مشهد بودند که با مشکلاتی مواجه می شوند و جالب است بدانید ایشان درس را با حالت سرخوردگی رها می کند و به قم می آید و در قم کار را از ابتدا شروع می کند و با جدیت کار را ادامه می دهد، ایشان در طبقه دوم فیضیه ای حجره ای مخروبه را پیدا می کند تابتواند مطالعه کند و کسی مزاحم او نباشد ولی مسأله مهم این است که ایشان در امام زاده شاه حمزه که خلوت بود می رفت و ساعت ها فکر می کرد، بنابراین باید برای تأمل و تفکر وقت بگذاریم و برای آن ارزش علمی قائل باشیم.

لزوم پژوهش و تحقیق در راه اجتهاد و تفقه در دین

حجت الاسلام والمسلمین ملک زاده با بیان اینکه مرحله پنجم تفقه در دین، پژوهش و تحقیق است، تصریح کرد: برای اینکه حقایقی را به دست بیاوریم باید جستجو و پژوهش داشته باشیم و بنده خودم در دورانی که درس خارج شرکت می کردم در برخی از بحث های فقهی و اصولی مهم بدون توجه استاد کار پژوهشی جدی و تحقیقی دنبال می کردم و اگر فرصت داشتیم به استاد ارائه داده و نقایص آن را برطرف می کردم که آثار گرانباری را برجای گذاشت.

وی تصریح کرد: بخش دومی که باید در خروجی برنامه حوزوی طلبه در نظر گرفته شود هدایت و انذار است، تاجایی که خداوند در مورد پیامبرانی از بنی اسرائیل از جمله حضرت سلیمان(ع) که حکومت هم می کردند از عنوان هادی استفاده کرده است، بنابراین وعظ و ارشاد و تبلیغ از مهمترین مسائل در حوزه است که وظیفه طلبگی است و اختصاص به فرد خاصی ندارد و هر طلبه از ابتدای طلبگی به همان اندازه که کار بلد است باید کار کند.

استاد درس خارج حوزه علمیه با اشاره علاقه دنیای امروز به مکتب اهل بیت(ع) یادآور شد: بنده در اندونزی با خیل عظیم از شیعیان مواجه شدم که همگی تحصیل کرده بودند، سؤال کردم که آیا تشیع از قبل بوده است؟ که در جواب من گفتند شیعه کمی در این منطقه بوده بلکه بیشتر در اثر تلاش شخصی است که از طریق اینترنت با شیعه آشنا شده و ما را نیز به این مکتب دعوت کرد.

وی ادامه داد: این فرد بعد در فضاهای دانشگاهی هزار نفر را شیعه کرده بود، او آیت الله العظمی یا روحانی آنچنانی نبود بلکه اطلاعاتی پیدا کرده بود و هزار نفر را شیعه کرده بود و این هزار نفر شروع به کار کرده بودند به گونه ای که تشیع در حال گسترش بود، بنابراین برای تبلیغ باید از همان اوائل طلبگی اقدام کرد چه بسا افرادی که نمی دانند اگر خون خشک بشود همچنان نجس است و برخی که تشهد نماز را می خواند ولی سلام دادن بلد نیستند و در مناطقی واقعا افراد اهل دین مسائل ساده و اولیه را نمی دانند.

تدریس هم برای مدرس فایده دارد و هم شاگرد

حجت الاسلام والمسلمین ملک زاده با بیان اینکه هر روز مطالب و سؤالات تازه وارد جامعه می شود که پاسخ گویی به آنها هم زیاد سخت نیست به عرصه دیگر اشاره کرد و عنوان داشت: عنصر مهم دیگر در تفقه دین تدریس است که البته این تدریس علاوه بر اینکه ارائه و خروجی تفقه است ولی نیز ورودی هست، چراکه وقتی تدریس می کنیم در واقع خودمان قوی تر می شویم و بیشتر مطلب یاد می گیریم و روایت داریم در جایی که شما علمی را تعلیم می دهی علم خودت را قوی می کنی و در جایی که یاد می گیری به علمت اضافه شده است.

وی راهبرد دیگر تفقه را دست به قلم شدن و تألیف دانست و یادآور شد: برخی می گویند این قدر کتاب هست ما برای چه به دنبال کتاب نوشتن برویم، من می گویم کتاب هست ولی تیراژ پایین است، ما امروز با فقط چند ده میلیون فارسی زبان مواجه هستیم که باید اندیشه اسلام را به آنها انتقال دهیم.

این روحانی مبلغ عرصه بین الملل افزود: مسأله مهم دیگر راهبری مراکز و مجموعه های علمی و فرهنگی است، به این صورت که اگر در رأس امور فرهنگی و اسلامی روحانی با کفایتی قرار بگیرد مسأله ای خوب و مهم است و کار دیگر لازم تولید فکر و نظریه پردازی است که البته از این مرحله به بعد ما اجتهاد را نیاز داریم و مورد بعدی اهل فتوا شدن و همچنین اهل قضا شدن است.

شغل روحانیت بازنشستگی و تعطیلی ندارد

وی با تأکید براینکه شغل ما یعنی روحانیت بازنشستگی و تعطیلی ندارد، عنوان کرد: وظایف روحانیت در همه روزهای عمر وجود دارد و حتی روزی که حوزه تعطیل است طلبه باید مشغول کسب علم، ارائه علوم، برطرف کردن موانع یا  فراهم کردن شرایط علمی برای خود باشد، همچنانکه علمای بزرگ ما از زمان های گذشته فتوا داده اند که استادی در حوزه اگر بخواهد در ایام  درسی، درس خود را تعطیل می کند و به سفر حتی سفرزیارتی برود به احتمال زیاد سفرش معصیت است و باید نماز خود را تمام بخواند که همیشه تاریخ فقهای ما این حرف را زده اند، بله اگر درس تعطیل است یا در این سفر کار تبلیغی می کنند مشکلی وجود ندارد، مثل طلابی که از فرصت اربعین برای تبلیغ استفاده می کنند.

حجت الاسلام والمسلمین ملک زاده تصریح کرد: ما به هرحال در شغلی هستیم که شرعا و فقها تعطیلی ندارد و حتی برخی از بزرگان می گویند طلبگی برکسی که وارد به حوزه علمیه شد تعین پیدا می کند ونمی تواند روزی از حوزه خارج شود، طلبگی ابتدایش واجب کفایی است، چراکه ما چندصدهزار طلبه نیاز داریم، بناربراین همه مردمی که می توانند طلبه بشوند و نمی شوند بی شک در قیامت مسؤول هستند ولی ما که آمدیم و در این فضا هستیم طلبه بودن به شکل خاص برای ما تعین پیدا می کند و در حوزه پاره وقت و نیمه وقت نداریم.

وی با اشاره به اینکه باید راه را بشناسیم، هدف را بدانیم و با افراد موفق مشورت کنیم، خاطرنشان کرد: بعد از شناخت باید ببینیم به کدام یک از خروجی ها اعم از تبلیغ، تدریس و موارد دیگر علاقه و در کدام یک تخصص و استعداد بیشتری داریم و راه را دنبال کنیم.

کسی که به اجتهاد فکر نمی کند نیازی نیست این قدر کتاب بخواند

استاد درس خارج حوزه علمیه یادآور شد: حوزه های علمیه با این که دارای این خروجی ها است ولی خروجی که مدنظر علما و بزرگان بوده و برای آن کتاب هایی تألیف کرده اند، «اجتهاد» است و اگر کسی به اجتهاد فکر نمی کند در واقع نیازمند درس خارج و کتاب هایی مثل کفایه و رسائل و مکاسب نیست و شاید اصول فقه و شرح لمعه هم برای او کاربرد چندانی نداشته باشد و اگر می خواهد فقط مبلغ شود برنامه درسی دیگری می خواهد که البته نیست.

وی با بیان اینکه ما در حوزه امروز در مسیر اجتهاد هستیم و باید به این هدف برسیم، ابراز تأسف کرد: دیگران به نحوی از اجتهاد سخن می گویند که گویا بسیار دور است در حالی که این طور نیست و همه کسانی که به اجتهاد رسیده اند در همان سنین پیش از سی سالگی رسیده اند و دانشمندان نیز تأکید کرده اند که فرد تا حدود 35 سالگی باید بار علمی خود را ببندد که در اجتهاد هم همینگونه است.

حجت الاسلام والمسلمین ملک زاده تصریح کرد: از بین مجتهدان حال حاضر هم فردی نداریم که در حدود سن بالای 20 یا 25 سال مجتهد شده باشد ولی مسأله مهم این است که همه با زحمت و تلاش و کار و کوشش به اجتهاد رسیده اند و این طور نبوده که همگی نابغه بوده باشند مگر اندکی که استعدادهای فوق العاده داشته اند.

وی با بیان اینکه انسان معمولا این طور است در کاری که احتمال به نتیجه رسیدن آن صفر یا صد است به سمت آن حرکت نمی کند، خاطرنشان کرد: بنده اگر در خانه نشسته باشم و فردی در خانه را بزند و من اطمینان داشته باشم که فرزندم درب را باز می کند چون احتمال نمی دهم فرد پشت در بماند اصلا برای بازکردن آن تلاشی نمی کنم و همچنین اگر دری قفل شده یا جوش داده شده باشد اگر کسی در بزند چون می دانم به سمت آن رفتن فایده ای ندارد حرکتی نمی کنم، برخی اجتهاد را مثل درب قفل نشان داده اند درحالی که شدنی است و تازه اصلا طلبگی بعد از اجتهاد آغاز می شود.

این نویسنده و نظریه پرداز حوزوی با اشاره به آیه دوم سوره بقره که خداوند قرآن را هدایتی ویژه برای متقین می داند، تأکید کرد: هدایت برای همه بشر است ولی سطحی از هدایت که متقین دریافت می کنند آنقدر بالا است که بقیه نمی توانند دریافت کنند و همچنین کارکردی که طلبه بعد از اجتهاد پیدا می کند آنقدر متفاوت ست که قابل قیاس با قبل از اجتهاد نیست و تبلیغ های او هم همچون شهید مطهری اجتهادی وماندگاری می شود و همینطور تدریس و تألیف اجتهادی است که جاودان می شود.

اجتهاد ابزار اسلام شناسی دقیق و عالمانه است

وی تصریح کرد: اجتهاد ابزار اسلام شناسی دقیق و عالمانه است، ما امروز خیلی در تولید علم و نظریه پردازی دست مان بسته است و افراد اینگونه ای کم هستند درحالی که یک دنیا سؤال و پرسش بی پاسخ داریم و از طرفی باید دانست که فقه از همه علوم بیشتر به تولید علم کمک می کند و فلسفه تنها مبادی و معانی را نشان می دهد و دانستن فقه یعنی همان روش اجتهادی که در فقه و اصول یاد می گیریم نقش بسزایی در تولید علم دارد.

حجت الاسلام والمسلمین ملک زاده با تصریح بر اینکه اجتهاد در فقه برای همه علوم دیگر لازم است، خاطرنشان کرد: بزرگان می گویند اگر می خواهید فلیسوف شوید باید مجتهد باشید که در کلام و تفسیر هم همینگونه است، اگر بدون اجتهاد وارد کلام شوید کلام دان می شوید ولی اگر با اجتهاد وارد شوید متکلم می شوید، اگر بدون اجتهاد وارد فلسفه شوید فلسفه دان می شوید ولی اگر با اجتهاد وارد شوید فیلسوف می شوید و اگر بدون اجتهاد وارد تفسیر شوید تفسیر دان می شوید ولی اگر با اجتهاد وارد شوید خود مفسر می شوید که همه این مرتبه های دوم ارزش واقعی دارد.

وی با ابراز تأسف از اینکه در حوزه علمیه به طلاب اگر خیلی خوش فکر باشند مقاله سازی و کتاب سازی یاد می دهیم، خاطرنشان ساخت: ما در حوزه به طلبه تولید علم یاد نمی دهیم چون اجتهاد همان مفقود اصلی است و افرادی چندسالی در حوزه بوده اند و شروع به تألیف کرده اند و این آثار تولید فکر و نظریه پردازی ندارد و از طرفی این طلبه ها موفق بودند ولی اجتهاد را دور دیده و کار را رها کرده اند.

استاد درس خارج حوزه علمیه در پایان خاطرنشان کرد: قبل از اجتهاد فکر می کردی در حوزه به جایی نمی رسیدی و به فکر دانشگاه رفتن و مراکز تخصصی می افتی ولی بعد از اجتهاد دنبال کار و برنامه می افتید، بنابراین تحمل کنید و درس های خود را خوب بخوانید، زحمت بکشید، هدف را بشناسید، برنامه ریزی درست و مدیریت زمان داشته باشید و یقین داشته باشید به زودی می توانید به اجتهاد برسید.

گفتنی است، ادامه این جلسه برای بررسی مراحل رسیدن به اجتهاد به صورت خاص، عملیاتی و جزئی روز پنجشنبه هفته آینده ساعت 15:30 در همین مکان واقع در خیابان صفاییه، انتهای کوچه 23 جنب دفتر حضرت آیت الله وحید خراسانی برگزار می شود./1330/ز503/س

خبرنگار: داود جــــــعفری