علم و عقلانیت؛ سیره امام صادق

به گزارش خبرگزاری رسا، امانت داری و صداقت امام صادق(ع) از قضا از خصایلی است که باید بسیار در جامعه ما نهادینه شود. فراگیر شدن دروغ، خیانت، دورویی و نفاق آثار و تبعات منفی و ناشایستی در جامعه دارد و لازم است که در عزل و نصب‌های مدیران، این ویژگی‌ها با کمال جدیت پیگیری، و تشویق و تنبیه افراد به طور شفاف با این معیارهای پسندیده انجام شود.

در خصوص ویژگیهای امام صادق(ع) و درسی که از زندگی آن امام همام می گیریم با حجت الاسلام علیرضا بشیری، نویسنده و محقق علوم دینی به گفتگو نشستیم؛

*ویژگی دوران امامت امام صادق(ع) چه بود؟

ابتدا می بایست کمی راجع به شخصیت و زندگانی امام جعفر صادق(ع) توضیح دهم تا ترسیم فضای پیرامونی زمانه ای که این امام همام در آن زندگی می کرد ساده تر باشد. امام صادق(ع) امام ششم شیعیان و رئیس مذهب جعفری است. رئیس مذهب شیعه بودن امام صادق(ع) نه به معنای فاصله این مذهب از اسلام راستین که به معنای ارج نهادن بر تلاش و جهد وافری است که ایشان در احیای مذهب  شیعه داشته اند. لقب رئیس مذهب شیعه، بدین جهت برای امام ششم شیعیان شهرت یافت که معارف شیعی در دوران ایشان و در سایه تعالیم حضرتش، فرصت انتشار یافت.

پدر ایشان امام پنجم شیعیان امام محمد باقر(ع) و مادر ایشان ام فروه نام داشته است. مشهورترین لقب ایشان «صادق» است. برطبق روایتی، پیامبر اسلام(ص) این لقب را به او داده است تا از جعفر کذاب تمایز یابد. برخی از علماء اهل سنت چون مالک بن انس، احمد بن حنبل و جاحظ نیز از او با این لقب نام برده‌اند. حیات امام صادق(ع)، با خلافت ده خلیفه آخر بنی امیه از جمله عمر بن عبدالعزیز و هشام بن عبدالملک و دو خلیفه نخست عباسی، سَفّاح و منصور دوانیقی هم‌زمان بود. در این دوران حکومت بنی‌امیه ضعیف و سرانجام سرنگون شد و پس از آن بنی‌عباس روی کار آمدند. ضعف و عدم نظارت حکومت‌ها فرصت مناسبی برای امام صادق(ع) جهت انجام فعالیت‌های علمی فراهم کرد. البته این آزادی تنها در دهه سوم قرن دوم قمری، وجود داشت و پیش از آن در زمان بنی‌امیه و پس از آن به جهت قیام نفس زکیه و برادرش ابراهیم فشارهای سیاسی فراوانی بر ضد امام صادق(ع) و پیروانش وجود داشت.

*دوران زندگی این امام بزرگوار چه بخشهایی داشت؟

زندگانی امام جعفر صادق(ع) در دوران امامت ایشان را می‌ توان به دو بخش تقسیم نمود: قسمت اول زندگی امام جعفرصادق علیه‌السلام از سال ۱۱۴ هجری تا ۱۴۰ هجری می ‌باشد. در این دوره امام از فرصت مناسبی که به وجود آمد، استفاده نمود و مکتب جعفری را به تکامل رساند. در این مدت، چهار هزار دانشمند تربیت نمود و علوم و فنون بسیاری را که جامعه آن روز تشنه آن بود، به جامعه اسلامی ارائه کرد. قسمت دوم زندگی امام که شامل هشت سال آخر عمر ایشان  می باشد. در این دوره، امام بسیار تحت فشار و اختناق حکومت منصور عباسی قرار داشت. در این دوره امام دائماً تحت نظر بود و مکتب جعفری عملاً تعطیل گردید.

*به نظر شما مهمترین و بارزترین ویژگی امام صادق(ع) چیست؟

به واقع نمی توان از میان ویژگی های این امام همام یک ویژگی را به عنوان بارزترین ویژگی ایشان نام برد اما به طور خلاصه چند ویژگی اصیل از ایشان را نام می برم:

اولین ویژگی ایشان اهتمام ویژه به نشر معارف راستین اسلام است. زوال حکومت اموی و پایه ریزی حکومت عباسی که هر دو سفاک و بی رحم بودند اما در حدود ۲۵ سال از عمر امامت ایشان مشغول امورات داخلی خود شده بودند فرصتی بی بدیل را در اختیار امام صادق(ع) گذاشت تا با حداکثر توان در نشر معارف اسلام بکوشد و اسلام ناب محمدی را برای مردم زمانه خود و ما به یادگار بگذارد.

دومین ویژگی پرورش علم در کنار عقلانیت و اندیشه بود. چه علما و دانشمندان آن زمان و چه زمانه بعد از ایشان علوم و معارفی را که توسط امام جعفر صادق(ع) نشر پیدا نمود را متصف به علم و عقلانیت دانسته اند و شاید این دو گوهر نیاز جدی زمانه ما باشد و عقلانیت سیره امام صادق(ع) باشد که می تواند بشر امروز و خصوصا شیعیان علی(ع) را به حقیقت و سعادت رهنمون گرداند.

سومین ویژگی امانت داری و صداقت ایشان است که از قضا این مهم نیز از خصایلی است که می بایست بسیار و بسیار در جامعه ما نهادینه شود و رشد و نمو بیش از پیش یابد. چه؛ فراگیر شدن پدیده دروغ، خیانت، دورویی و نفاق آثار و تبعات منفی و ناشایستی در جامعه دارد و لازم است که در عزل و نصب‌های مدیران، این ویژگی‌ها با کمال جدیت پیگیری، و تشویق و تنبیه افراد به طور شفاف با این معیارهای پسندیده انجام شود. امام صادق(ع) خود در بیان معیار انتخاب افراد می‌فرماید: «به نماز و روزه افراد فریفته نشوید؛ چه بسا که شخصی به نماز و روزه عادت کرده و ترک آن برایش وحشت آور و آزار دهنده است؛ بلکه آنها را در مقام راستگویی و امانتداری آزمایش کنید.»

ویژگی آخری که در میان خصایل ناب و بی پایان ایشان می خواهم بیان نمایم عدالت محور بودن این امام بزرگوار است. ایشان طی حدیثی در بیان نحوه مدیریت پیامبر خاتم حضرت محمد(ص) می فرمایند:« آن بزرگوار، چنان عدالت را در برنامه‌های مدیریتی خود به مرحله عمل درآورده بود که حتی لحظات خود را در جلسات عمومی در میان حاضران تقسیم می‌کرد و در نگاه خودش بین افراد، تبعیض قائل نبود.» چه الگویی بهترو برتر از رسول ختمی مرتبت و چه کلامی شیواتر و الهام بخش تر از کلام امام جعفر صادق(ع).

*ماموریت عمده ای که ایشان در دوره امامتشان داشتند چه بود؟

به نظر بنده مأموریت والا و برتر ایشان اصلاح فهم دین توسط مردم بوده است. دین مجموعه ای از برنامه هایی است که تا فهم نگردد نمی تواند به طور کامل فرد و جامعه را به حقیقت رهنمون گردد و چه بسا فهم غلط و برداشت ناقص از دین می تواند لطمات جبران ناپذیری را به جامعه و فرد وارد نماید. برای مثال توجه شما را به یک حدیث از ایشان دعوت می نمایم: ازعبدالله بن سِنان نقل شده است که می گوید به امام جعفر صادق(ع) عرض کردم: «فرشتگان برترند یا آدمیان؟» امام(ع) فرمود: «امیرمؤمنان علی(ع) در پاسخ به چنین سؤالی فرمود: خدای تعالی در وجود فرشتگان عقل را بدون شهوت قرار داد و در چهارپایان شهوتِ بدون عقل، و در وجود آدمیان هر دو را نهاد. هر که عقلش بر شهوتش چیره شود، از فرشتگان برتر است و هر که شهوتش بر عقلش غلبه کند، از حیوانات بدتر و پست‌تر است». و این خوانش صحیح از دین است. عنصری که شاید جای خالی اش در جای جای تاریخ و از قضا در تاریخ معاصر ما در میان قشر عظیمی که مسلمانان به خود اختصاص داده اند احساس شود.

*کدام مشکل امروز جامعه ما با الگوگیری از امام صادق(ع) می تواند حل شود؟

به نظر بنده ما می بایست یک قدم از این سوال به عقب تر برویم و مشکل جامعه را در فهم و درک خصائل امام(ع) بدانیم و آنگاه که این امام همام به جامعه و تک تک آحاد آن ارائه گردد و امام صادق(ع) با تمامی خصائل و ویژگی هایش توسط مردمان امروز درک گردد به نظرم خودشان می دانند که می بایست چه استفاده ای ازین منبع بی پایان بنمایند تا بحرانها در کمال عقلانیت به فرصتها تبدیل گردد./۹۶۹//۱۰۲/خ

منبع: مهر