میثاق مدینه؛ نمونه ای از نهاد سازی حکومتی پیامبر اکرم

عبدالوهاب فراتی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، با اشاره به سنت یا رویه رسول اکرم(ص) درباره نهاد سازی در مدینه منوره گفت: بهتر این است که ما به متن کتاب صحیفة النبی که امروزه معروف شده به میثاق یا قانون اساسی مدینه اشاره کنیم، چراکه این میثاق که بعد از ورود پیامبر(ص) به یثرب مورد عمل انصار و مهاجرین قرار گرفت و مبنای تعامل مسلمانان با غیر مسلمانان از اهل کتاب یعنی یهودیان و مسیحیان مورد توجه قرار گرفت سند مهمی است که کمتر به آن پرداخته شده، بر اساس این سند که بندهای زیادی دارد می توان چندین نکته را مطرح کرد.

وی گفت: اولین نکته این است که پیامبر(ص) شاید بزرگترین نهادی را که در این دوره تأسیس می کند مفهومی به نام امت است که رسول خدا(ص) در این میثاق تأکید می کند که همه افرادی که ساکن مدینه هستند(اعم از یهودی و مسلمان) عضوی از امت هستند و آبرو و جان همه آنان مورد احترام حکومت دینی است.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی عنوان کرد: پیامبر(ص) نگاه ایدئولوژیک یا مذهبی به مفهوم امت در میثاق نداشته بلکه نگاهی غیر سیاسی و غیر مذهبی به بنای امت واحده در مدینه داشتند که امروزه می شود از آن به نگاه مدنی تعبیر کرد؛ بر اساس این میثاق مسلمانان با غیر مسلمانان از حقوق یکسانی در جامعه اسلامی برخوردار بودند؛ یعنی امنیت برای همه گروهها یکسان بود و غیر مسلمانان حقوق سیاسی و فرهنگی مساوی با مسلمانان داشتند و علاوه بر استقلال از آزادی مذهبی هم برخوردار بودند و اگر جنگی در مدینه صورت می گرفت بر غیر مسلمانان لازم بود تا در کنار مسلمانان علیه دشمنان امت شرکت کنند و هزینه نبرد را هم بین همه تقسیم می نمودند و نباید بین گروهها خیانتی اتفاق می افتاد.

فراتی در ادامه افزود: این غیر ایدئولوژیک بودن مفهوم امت در میثاق مدینه نکته خیلی خیلی مهم و با استراتژیکی است که ما حتی می توانیم از همین منظر به اقداماتی که داعش در تاسیس خلافت اسلامی در پیش گرفت و  غیر از مسلمانان نحله خودشان را مسلمان نمی دانستند و به قتل دیگر انسانها اعم از دیگر مسلمانان و یهودیان و مسیحیان می پرداخت رویه ای بود که برخلاف امت سازی پیامبر(ص) در شهر یثرب بود.

وی مطرح کرد: در این میثاق نامه مسجد به عنوان مرکز تعاملات حکومت اسلامی متعین شد و تصمیمات بزرگی در آنجا اتخاذ می شد؛ پیامبر(ص) دستور داد پرچم هایی را در چهار طرف مدینه نصب کنند تا حدود یا مرزهای جغرافیایی و سرزمینی مدینه  مشخص شود.

وی در پایان و در جمع بندی مطالب خود بیان داشت: در میثاق مدینه علاوه بر آنچه گفته شد احساس می کنیم که پیامبر(ص) فرد را به عنوان عضوی از جامعه هویتی مستقل می داند و آن را از تابعیت قبیله در می آورد چیزی که در نظام قبیلگی و  قومی اعراب پیش از اسلام وجود نداشت چراکه در گذشته فرد، اصالتی نداشت و تابع قبیله و قوانین آن بود اما در این میثاق، فرد به استقلال کامل می رسد و حتی می تواند خارج از توافق و اراده قبیله به کسی امان بدهد و امانش نیز مورد احترام واقع شود و بر تعهدات خودش هم باید عمل کند.

فراتی عنوان کرد: از این رو به نظر می رسد که اگر ما از منظر دولت بعنوان بزرگترین نهاد در جامعه سیاسی نگاه کنیم میثاق مدینه به خوبی از عناصر یک دولت پرده بر می دارد و نشان می دهد که پیامبر(ص) به ابعاد مختلف دولت در آن دوره توجه داشته و بزرگترین نهاد سیاسی جامعه را بر اساس توافقی که با اهالی مدینه بسته است بنا می کند و بدون اعمال زور و جنگ دولت اسلامی را در یک بستر عمومی و مردمی بر پا می کند./ت302/