روایت ناقص رسانه‌ها مردم را از واقعیت جنگ دور می کند

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، سرکار خانم اعظم حاتمی، سردبیر خبرگزاری شفقنا در قم در نشست «بازخوانی تجارب مدیران رسانه‌ای در جنگ تحمیلی ۱۲ روزه 2» از سلسله‌نشست‌های «بازکاوی جنگ و صلح تحمیلی از منظر آموزه‌های اسلامی» که عصر سه‌شنبه در محل خبرگزاری رسا برگزار شد، با تأکید بر اهمیت تحلیل عملکرد رسانه‌ها در موقعیت‌های بحرانی، گفت: جنگ ۱۲ روزه فرصتی بود تا هم توانمندی‌ها و هم ضعف‌های رسانه‌ای کشور را شناسایی کنیم؛ ضعف‌هایی که اگر به‌درستی آسیب‌شناسی نشوند در مواجهه با بحران‌های بعدی دوباره خود را نشان خواهند داد.

وی با بیان اینکه از ماه‌ها قبل بیم حمله رژیم صهیونیستی وجود داشت، تصریح کرد: دولت عملاً در وضعیت آماده‌باش قرار داشت اما آمادگی لازم در رسانه‌ها و حتی دستگاه‌های امنیتی دیده نمی‌شد. این عدم آمادگی موجب شد در ساعات نخست حمله فضای رسانه‌ای کشور دچار شوک و سردرگمی شود که این وضعیت به سرعت به افکار عمومی نیز تسری یافت.

روایت ناقص، مردم را از واقعیت جنگ دور کرد

حاتمی با اشاره به عملکرد صداوسیما در آغاز حمله اظهار داشت: رسانه ملی در لحظات اولیه بیش از آنکه نقش رسانه‌ای فعال را ایفا کند در موضع روابط عمومی قرار گرفت. تمرکز این رسانه بر حمله به مواضع نظامی و عدم اطلاع‌رسانی درباره تهدید جدی علیه مردم این تصور را در میان بخشی از جامعه ایجاد کرد که رژیم صهیونیستی قصد حمله به شهروندان عادی را ندارد. در واقع نوع روایت رسانه‌ای باعث شد مردم احساس نکنند درگیر یک جنگ تمام‌عیار هستند.

سردبیر خبرگزاری شفقنا ادامه داد: نکته مهم دیگر ناآشنایی رسانه‌های داخلی با مختصات جنگ ترکیبی بود. بسیاری از رسانه‌ها نه در حوزه محتوا و نه در لایه‌های فنی آمادگی لازم برای مواجهه با این سطح از پیچیدگی جنگ شناختی و روانی را نداشتند. در حالی که رسانه‌های بین‌المللی خصوصاً شبکه‌های حامی غرب و صهیونیسم از قبل خود را برای چنین تقابلی آماده کرده بودند.

وی افزود: رسانه‌های داخلی تلاش کردند حملات دشمن به زنان و کودکان را بازتاب دهند اما با محدودیت شدید زیرساختی و قطع اینترنت در برخی مناطق عملاً امکان انتقال روایت دقیق از صحنه میدانی وجود نداشت. در مقابل رسانه‌های اسرائیلی با راهبردی حساب‌شده مدعی بودند که حملات تنها متوجه اهداف نظامی است و سعی داشتند چهره‌ای منطقی از اقدامات تجاوزکارانه خود ارائه دهند.

حاتمی با اشاره به تأثیر پاسخ موشکی ایران در احیای فضای رسانه‌ای داخل کشور گفت: پس از این اقدام قاطع رسانه‌ها تا حدی جان تازه‌ای گرفتند و توانستند وارد میدان روایت‌سازی شوند. اما باید توجه داشت که نبود دسترسی آزاد به اخبار دست‌اول، محدودیت‌های رسمی در انتشار اخبار جنگی و خطوط قرمزی که برای رسانه‌ها تعریف شده بود موجب شد مرجعیت رسانه‌ای در افکار عمومی به‌سمت رسانه‌های خارجی متمایل شود.

انتقاد از ممنوعیت پوشش اخبار جنگی

وی با انتقاد از اطلاعیه‌هایی که صراحتاً پخش اخبار مناطق جنگی را ممنوع می‌کردند، اظهار داشت: این تصمیم‌ها به‌جای آنکه افکار عمومی را آرام کند بر ابهام و بی‌اعتمادی افزود. در نتیجه بخش عمده‌ای از مردم برای دریافت اخبار به منابع خارجی روی آوردند؛ منابعی که نه تنها بی‌طرف نبودند بلکه روایت‌هایی مخدوش و گاه ضدایرانی را به افکار عمومی تزریق می‌کردند.

سردبیر شفقنا در بخش دیگری از سخنان خود به تجربه این رسانه در پوشش تحولات جنگ ۱۲ روزه اشاره کرد و گفت: ما در شفقنا تلاش کردیم با وجود همه محدودیت‌ها خود را از جریان روایت‌سازی دشمن منفک کرده و با تکیه بر تحلیل‌های میدانی و داده‌های موثق واقعیت جنگ را آن‌گونه که هست به مخاطبان منتقل کنیم. تأکید ما بر این بود که این جنگ، تحمیلی و متوجه موجودیت و هویت ملی ایران است؛ نه صرفاً یک درگیری نظامی محدود.

حاتمی ادامه داد: در پوشش رسانه‌ای شفقنا بر دو محور تمرکز داشتیم؛ نخست افشای چهره واقعی رژیم صهیونیستی از طریق مستندسازی جنایات آن علیه غیرنظامیان؛ و دوم به‌تصویر کشیدن همبستگی و ایستادگی اقشار مختلف مردم ایران در برابر این تهاجم. تلاش کردیم به جای افتادن در دام روایت‌های احساسی یا تبلیغاتی، انسجام ملی و روحیه مقاومت را منعکس کنیم.

ضرورت بازتعریف نقش رسانه در بحران‌ها

وی با اشاره به نیاز به بازتعریف نقش رسانه در شرایط بحران، تأکید کرد: رسانه‌های ما باید از حالت انفعال خارج شوند و روایت‌گر فعال میدان باشند. در جنگ روایت‌ها، سرعت، دقت و روایت مؤثر، سه عنصر اصلی هستند. نمی‌شود رسانه منتظر بماند که نهادهای رسمی چه موضعی می‌گیرند سپس وارد عمل شود؛ بلکه باید همزمان با رویداد تبیین و روایت را آغاز کند.

سردبیر خبرگزاری شفقنا در پایان با بیان اینکه جنگ آینده، صرفاً نظامی یا امنیتی نخواهد بود، بلکه رسانه‌ای، شناختی و روانی است، خاطرنشان کرد: اگر رسانه‌های ما برای چنین نبردی آماده نشوند، در بحران‌های آتی نیز دچار سردرگمی و انفعال خواهند شد. ما نیازمند تربیت نیروهای متخصص رسانه در حوزه جنگ شناختی، تجهیز زیرساخت‌های فنی، طراحی پروتکل‌های خبری بحران و بازنگری در سیاست‌های اطلاع‌رسانی هستیم.

گفتنی است نشست «بازخوانی تجارب مدیران رسانه‌ای در جنگ تحمیلی ۱۲ روزه 2» با حضور جمعی از اساتید حوزه، فعالان رسانه‌ای و پژوهشگران در محل خبرگزاری رسا برگزار شد و سلسله‌نشست‌های «بازکاوی جنگ و صلح تحمیلی از منظر آموزه‌های اسلامی» به همت خبرگزاری رسا در حال پیگیری است.

مهدی الهی