الگوی کاربردی انطباق سیاست های حکمرانی با موازین اسلامی در اندیشه قرآنی آیت الله خامنه ای

به گزارش خبرنگار گروه سیره امامین انقلاب خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام سید ابوذر حسینی، استاد حوزه و دانشگاه، در نشست تخصصی «اصول حکمرانی اسلامی سیاست داخلی در اندیشه‌های قرآنی امام خامنه‌ای» که روز سه‌شنبه در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد، با تبیین فرایند تطبیق سیاست‌های کلی نظام با مبانی قرآنی، تأکید کرد: سیاست‌های کلی امنیت اقتصادی در جمهوری اسلامی ایران ریشه در بنیان‌های معرفتی قرآن دارد و می‌توان با رویکردی اجتهادی و سیستمی الگوی بومی و منسجم حکمرانی قرآنی را در سیاست‌گذاری‌های کلان کشور بازتولید کرد.

وی در ابتدای سخنان خود با اشاره به سه سطح تحلیل اندیشه قرآنی یعنی «بینشی، منشی و واکنشی» گفت: مراد از این سطوح صرفاً مبانی فلسفی یا اعتقادی نیست؛ بلکه مقصود بنیان‌های اندیشه‌ای و معرفتی قرآن در حوزه امنیت اقتصادی است که در سه سطح شناختی، انگیزشی و رفتاری قابل بررسی است. از درون این ساختار می‌توان مجموعه‌ای از قواعد و اصول استخراج کرد که در نهایت، بنیان راهبردها و سیاست‌های کلان نظام را شکل می‌دهند.

استاد حوزه علمیه با تشریح روند پژوهش انجام‌شده گفت: در گام نخست، سیاست‌های کلی ابلاغی نظام در حوزه امنیت اقتصادی مورد تحلیل مضمون قرار گرفت. در این فرایند، مضامین پایه، مضامین سازمان‌دهنده و در نهایت مضامین فراگیر شناسایی شدند. این مضامین فراگیر به عنوان مؤلفه‌های محوری تحلیل معرفی شدند و نتایج نشان داد که این مؤلفه‌ها با آموزه‌های اقتصادی قرآن کریم، انطباق قابل توجهی دارند.

وی افزود: کلیدواژه‌هایی نظیر امنیت سرمایه‌گذاری، عدالت اقتصادی، رشد و رفاه، امنیت اشتغال و شفافیت مقررات در سیاست‌های کلی کشور ریشه در اصول قرآنی مانند تولید ثروت حلال، عدالت اجتماعی، رفاه عمومی و پایبندی به احکام و حدود الهی دارند.

حجت الاسلام حسینی ادامه داد: در نمودارهای طراحی‌شده برای این پژوهش میزان انطباق سیاست‌های ابلاغی با آیات قرآن به صورت مهندسی معکوس سنجیده شده است؛ بدین معنا که از دل سیاست‌ها می‌توان به مبانی قرآنی آن‌ها دست یافت و این امر نشان‌دهنده پیوند عمیق سیاست‌های کلان نظام با جهان‌بینی قرآنی است.

حجت‌الاسلام حسینی تصریح کرد: این فرایند مهندسی معکوس به ما کمک می‌کند که علاوه بر شناخت مبانی قرآنی سیاست‌ها، میزان انباشت معرفتی این سیاست‌ها از اندیشه قرآنی مقام معظم رهبری را نیز به‌روشنی درک کنیم. این یعنی سیاست‌های کلان جمهوری اسلامی، محصول اجتهاد نظام‌مند در بستر قرآن و سنت است.

از مبانی تا سیاست

این پژوهشگر حوزه حکمرانی اسلامی در ادامه به بخش دوم مقاله خود اشاره کرد و گفت: در مرحله بعد مسیر تحلیل از جهت عکس بررسی شد؛ یعنی حرکت از مبانی و اصول قرآنی به سمت سیاست‌های اجرایی. در این بخش هم سیاست‌های ابلاغی و هم سیاست‌های غیرابلاغی مرتبط با امنیت اقتصادی مورد توجه قرار گرفت تا نحوه تجلی مبانی دینی در سیاست‌گذاری مشخص شود.

وی در تبیین مبانی بینشی اندیشه اقتصادی قرآن اظهار داشت: در راس این مبانی باور به علم و حکمت الهی، باور به مالکیت حقیقی خداوند و مالکیت اعتباری انسان، باور به تقدیر الهی در روزی و اصلاح نگرش‌های نادرست نسبت به فخر و تفاخر اقتصادی قرار دارد. در حوزه انگیزشی نیز ارزش‌هایی چون قناعت، صرفه‌جویی، توکل و مسئولیت‌پذیری اجتماعی از جمله مؤلفه‌های اصلی محسوب می‌شوند.

وی گفت: از دل این مبانی و ارزش‌ها، اصولی همچون عدالت اقتصادی، تعاون اجتماعی، اعتدال، هماهنگی و پایبندی به مقررات استخراج می‌شود که با مؤلفه‌های اندیشه اقتصادی و امنیتی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای کاملاً همسو است.

انطباق سیاست‌های کلان با مبانی قرآن

حجت‌الاسلام حسینی با اشاره به مصادیق انطباق سیاست‌ها با قرآن گفت: در سیاست‌های زیربنایی نظام، مواردی مانند تقویت تولید ملی، توسعه کشاورزی پایدار و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین در همان چارچوب قرآنی قابل تحلیل است. همچنین در سیاست‌های پیرامونی نظیر اقتصاد مقاومتی، خودکفایی امنیتی و مواجهه با جنگ‌های ترکیبی و شناختی نیز می‌توان همین الگوی انطباق را مشاهده کرد.

وی افزود: بر اساس یافته‌های پژوهش، در حوزه شناختی، باور به توکل بر خدا، نصرت الهی، معادباوری، بصیرت و بینش جهادی از مؤلفه‌های بنیادین محسوب می‌شوند و در حوزه انگیزشی نیز روحیه ولایت‌مداری، مقاومت، استکبارستیزی و پایداری از ارزش‌های محوری استخراج‌شده‌اند. این مجموعه مبانی در نهایت به اصولی مانند خدامحوری، خوداتکایی، اقتدار همه‌جانبه، اخلاق‌محوری و نفی سلطه بیگانه منتهی می‌شود که همگی بر آموزه‌های قرآن کریم استوارند.

جهاد در اندیشه رهبر معظم انقلاب

این استاد دانشگاه در ادامه به تبیین جایگاه مفهوم جهاد در اندیشه قرآنی و بیانات رهبر معظم انقلاب پرداخت و گفت: در منظومه فکری امام خامنه‌ای بیش از چهارده گونه جهاد قابل شناسایی است؛ از جمله جهاد علمی، فرهنگی، اقتصادی، ترکیبی و نظامی.

وی تصریح کرد: این توسعه مفهومی نتیجه فهم اجتهادی از قرآن است و نشان می‌دهد که رهبر معظم انقلاب با رویکردی جامع، جهاد را به عرصه‌های گوناگون از جمله اقتصاد و سازندگی گسترش داده‌اند. بنابراین «جهاد اقتصادی» یا همان «جهاد کبیر» در اندیشه معظم‌له تبلور پیوند میان عمل اقتصادی و تکلیف الهی است.

حجت‌الاسلام حسینی با جمع‌بندی یافته‌های خود گفت: نتایج این پژوهش بیانگر آن است که اولاً سیاست‌های کلی امنیت اقتصادی جمهوری اسلامی با مبانی قرآنی هماهنگ است و ثانیاً می‌توان الگویی جامع برای سنجش و انطباق این سیاست‌ها با نظام معرفتی اسلام طراحی کرد.

وی افزود: ساختار سیاست‌ها چندلایه است؛ از سطح مبانی تا اصول و سیاست‌ها و نهایتاً تا برنامه‌های خرد اجرایی امتداد دارد. همچنین در فرآیند اجتهادی فهم قرآن، باید مقتضیات زمانی و مکانی لحاظ شود تا سیاست‌گذاری‌ها به‌روز و متناسب با نیازهای جامعه باشد.

ضرورت نگرش سیستمی در حکمرانی اسلامی

این پژوهشگر حوزه قرآن و سیاست تأکید کرد: یکی از مهم‌ترین دستاوردهای این پژوهش، تبیین ضرورت نگرش سیستمی و منظومه‌ای در مطالعات حکمرانی اسلامی است. قرآن کریم خود یک نظام منسجم و هدفمند است و نگاه جزیره‌ای به آیات، موجب گسست در فهم قرآنی می‌شود.

وی اظهار داشت: فهم جامع و شبکه‌ای از قرآن می‌تواند مبنای تولید الگوهای بومی حکمرانی اسلامی در حوزه‌های اقتصاد، سیاست، امنیت و فرهنگ قرار گیرد.

حجت‌الاسلام حسینی در بخش پایانی سخنان خود، چند پیشنهاد کاربردی را ارائه داد: نخست آن‌که باید الگوهای امنیت اقتصادی مبتنی بر قرآن به‌صورت بومی بازطراحی شوند و نظریه امنیت اقتصادی در اندیشه رهبر معظم انقلاب توسعه یابد.

دوم، تدوین شاخص‌های کمی سنجش انطباق سیاست‌های کلان با موازین اسلام ضروری است تا بر اساس داده‌های کیفی و تحلیل‌های مضمون، بتوان میزان همسویی سیاست‌ها با قرآن را ارزیابی کرد.

سوم، پیشنهاد می‌شود سامانه‌ای برای نظارت و پایش مستمر سیاست‌های کلان از منظر انطباق با اصول قرآنی ایجاد شود تا تصمیم‌گیران بتوانند بازخوردهای لازم را به‌صورت فوری دریافت کنند.

وی همچنین از ضرورت تولید دانش بومی و طراحی الگوهای نوین حکمرانی اسلامی سخن گفت و تأکید کرد: با تلفیق علوم قرآنی، دانش حکومتی و مباحث اقتصاد و امنیت می‌توان چارچوبی کارآمد برای سیاست‌گذاری در تراز تمدن اسلامی ارائه داد.

حجت‌الاسلام حسینی راه‌اندازی مراکز مطالعات راهبردی حکمرانی قرآنی و طراحی نظام‌های آموزشی مجازی برای پژوهشگران و نخبگان این حوزه را از دیگر نیازهای راهبردی کشور دانست و خاطرنشان کرد: مقایسه تطبیقی الگوی حکمرانی اسلامی با الگوهای موفق دینی و غیردینی در جهان نیز می‌تواند افق‌های تازه‌ای پیش روی محققان قرار دهد.