اتحاد و پرهیز از منازعات داخلی در سیره مدیریت بحران امام خمینی

به گزارش خبرنگار گروه سیره امامین انقلاب خبرگزاری رسا، پس از پیروزی انقلاب اسلامی بحران های متعددی برای براندازی نظام نوپای جمهوری اسلامی ایجاد گردید که با مدیریت امام و رهبری و نقش آفرینی مردم خنثی شد. اهمیت افراد دخیل در بحران های فتنه که یا مرجع دینی بودند یا قائم مقام رهبری یا مسئولان رده بالا موجب گردید که امام مدیریت این بحران ها را بر عهده گیرند همین امر سبب شد که راه برخورد با پیچیدگی‌های فتنه هموارتر شده و این بحران‌ها با درایت حضرت امام با کمترین هزینه و خسارت ممکن پشت سر گذاشته شود. در ادامه به مدیریت حضرت امام خمینی (ره) در این باره می‌پردازیم. 

بدون شک، یکی از کلیدی‌ترین عوامل موفقیت امام خمینی در مدیریت بحرانهای عظیم دوران انقلاب و جنگ، پرهیز جدی و هوشمندانه از درگیریهای داخلی و انشقاق در صفوف متحد مردم بود. همان رویه ای که رهبر معظم انقلاب اسلامی در دوران رهبری خود به ویژه در بحران جنگ اخیر به خوبی بدان پایبند بوده اند. امام خمینی با درک عمیق از شرایط حساس آن دوره، میدانستند که هرگونه اختلاف و تنش داخلی، بزرگترین خدمت را به دشمنان خارجی خواهد کرد. بنابراین، وحدت کلمه و انسجام ملی را به عنوان اصلیترین سرمایه و سلاح نظام اسلامی در برابر تهدیدات معرفی میکردند. این رویکرد استراتژیک، امکان بسیج کامل تمامی ظرفیتهای کشور در بحرانیذترین لحظات را فراهم میساخت. تأکید ایشان بر "اتحاد صف" موجب میشد تا اختلافات جزئی و سلیقه‌ای به حاشیه رانده شده و اهداف کلان در کانون توجه قرار گیرد.

در سیره عملی امام خمینی، این پرهیز از منازعه به وضوح در برخورد با جریانهای مختلف سیاسی داخل کشور مشاهده میشود. ایشان با وجود برخورداری از نفوذ کلامی بیبدیل، همواره گروهها و افراد را به وحدت و دوری از تفرقه فرامیخواندند و خط قرمز اصلی را حفظ نظام اسلامی میدانستند. حتی در مواردی که انتقادات تندی از برخی عملکردها داشتند، این انتقادات هرگز به سمت ایجاد شکاف و دودستگی در بدنه حاکمیت پیش نمیرفت. مدیریت ایشان در پایان جنگ و پذیرش قطعنامه ۵۹۸ نمونه بارزی از این نگاه بود؛ اقدامی که با وجود مخالفتهای داخلی شدید، برای جلوگیری از آسیب بیشتر به کشور و وحدت ملی انجام شد. این مصلحتاندیشی، عین عقلانیت و مدیریت بحران در اوج اختلافنظرها بود.

امام خمینی با تبیین مفهوم "مصلحت نظام" به عنوان معیاری فراتر از اختلافات جناحی، ابزار قدرتمندی برای مهار بحرانهای داخلی ایجاد کردند. ایشان با حکم تاریخی خود مبنی بر تشکیل مجمع تشخیص مصلحت نظام، عملاً سازوکاری نهادینه شده برای حل و فصل اختلافات بدون ورود به منازعات مخرب پایهگذاری نمودند. این اقدام نشان میدهد که ایشان تنها به شعارهای وحدتبخش اکتفا نکرده، بلکه با تدبیر، نهادهای لازم برای تضمین این وحدت در عمل را نیز تأسیس کردند. در نگاه امام، مصلحت اسلام و نظام بر هرگونه ترجیح جناحی و گروهی ارجحیت داشت و این اصل، خطکش همه تصمیمگیریها در مواقع بحرانی بود. این نگاه، مانع از آن میشد که بحرانهای خارجی به بهانهای برای جنگ داخلی تبدیل شوند.

در بعد فرهنگی و اجتماعی نیز، امام خمینی همواره بر احترام متقابل و پرهیز از اهانت و تخریب شخصیتها تأکید داشتند. ایشان حتی در سختترین شرایط، مرزهای اخلاقی و اسلامی را در نقد و بحث رعایت میکردند و این رفتار را به کل سیستم مدیریت کشور تزریق نمودند. این رویکرد، فضایی را ایجاد میکرد که اگرچه بحث و جدلهای فکری و سیاسی به طور طبیعی وجود داشت، اما این مباحث به دشمنیهای شخصی و کینهتوزیهای مخرب تبدیل نمیشد. تأکید ایشان بر "اخوت اسلامی" به عنوان سدی در برابر تفرقهافکنی دشمنان عمل میکرد. این فرهنگسازی، پایدارترین اثر را در ایمنسازی جامعه در برابر بحرانهای ناشی از اختلاف داشت.

در نتیجه، میتوان پرهیز از منازعات داخلی را ستون فقرات استراتژی مدیریت بحران امام خمینی دانست. ایشان با ترکیبی از رهبری کاریزماتیک، تدبیر نهادسازی و تأکید مستمر بر اصول اخلاقی، توانستند کشوری را که درگیر انقلابی عظیم و سپس جنگی هشتساله بود، از خطر فروپاشی از درون نجات دهند. این میراث ارزشمند، امروز نیز به عنوان راهنمایی اساسی برای عبور از پیچیدهترین بحرانها باقی است. وحدتی که امام بنیان نهاد، نه نفی کننده اختلاف نظر، بلکه مدیریت کننده آن در چارچوبی سازنده و مصلحتجویانه بود. این سیره، درسی همیشگی برای همه مدیران و سیاستمداران است که بقای نظام و منافع ملی را بر پیروزی در مجادلات داخلی مقدم بدانند.

زمانی که یکی از محافظان شریعتمداری به طرز مشکوکی کشته میشود امام خمینی که متوجه توطئه نفوذیان رژیم سابق در تحریکات و فعالیتهای حزب خلق مسلمان ،بود به منزل آیت الله شریتمداری میرود و ضمن محکوم کردن این حادثه دستور پیگیری موضوع را میدهد و سپس برای ایجاد آرامش و جلوگیری از بی احترامی به مراجع و علما پیامی را صادر می.کند. (1)

پس از این اقدام ،امام گروهی از طرفداران آیت الله شریعتمداری و حزب خلق مسلمان به قم میآیند و پس از حمله به حزب اللهی ها و مردم به تصاویر امام نیز اهانت میکنند امام نیز بلافاصله با صدور پیامی ابعاد و اهداف این غائله را روشن میکند و مردم را از جدال و جنگ داخلی برحذر می دارد (2)

آقای شریعتمداری - به خاطر جاه طلبی هایش همواره سعی داشت در مقابل امام بایستد. وی در ماجراهای گوناگون اول انقلاب در برابر جنبش عظیم اسلامی مشکلاتی ایجاد کرد و موجب فتنه گردید در حالی که امام خمینی سعی میکرد احترام ایشان را نزد مردم حفظ نماید و با او با مدارا رفتار کند؛ چنان که در نگارش نامه به ایشان با احترام از وی یاد میکرد و حتی عنوان آیت الله العظمی را برای او به کار میبرد امام حتی میکوشید تا خواسته آقای شریعتمداری را تا جایی که با اصول اساسی نظام اسلامی در تنافی نباشد برآورده سازد.

زمانی که آقای شریعتمداری بیمار میشود امام به پزشک او دستور میدهد که از طرف ایشان از شریعتمداری عیادت کند و خواسته هایش را بپرسد طبق گفته دکتر باهر، شریعتمداری چهار خواسته داشت که امام دستور میدهد تا به آنها رسیدگی شود اما آقای شریعتمداری مسیر دیگری را انتخاب کرده بود که در آخر موجب بی اعتباری و سقوط او گردید.

در جریان آقای منتظری نیز امام سعی میکرد تا شئونات ایشان و وحدت عمومی را حفظ کند. امام در مسئله قائم مقامی نیز اگرچه به آن راضی نبود، رأی خبرگان را پذیرفت و اختیارات وسیعی به ایشان داد. در این دوران مشکلات زیادی از سوی آقای منتظری و بیت ایشان ایجاد شد که امام سعی میکرد حضوری و محترمانه به ایشان تذکر دهد تا شان وی نزد مردم محفوظ بماند. 

(1) امام خمینی، صحیفه امام، ج ۱۱، ص ۱۶۹
(2) همان، ص ۱۷۴