آیت الله شب زنده‌دار در اجلاسیه اساتید حوزه علمیه قم:
اساتید حوزه، تحول در تدریس فقه استدلالی را بررسی کنند/ اساتید مربی‌اند نه صرفاً مدرس
دبیر شورای عالی حوزه های علمیه با طرح سؤالی درباره شیوه فعلی آموزش دروس استدلالی، گفت: اکنون شیوه غالب در تدریس فقه استدلالی منحصر در مباحث مکاسب، بیع و خیارات مرحوم شیخ انصاری(ره) است. البته آثار ارزشمند شیخ اعظم نقش مهمی در ارتقای سطح علمی حوزه داشته است.
به گزارش سرویس سیاسی خبرگزاری رسا، آیت‌الله محمد مهدی شب‌زنده‌دار دبیر شورای عالی حوزه‌های علمیه، پنجشنبه ۱۵ آبان ۱۴۰۴ در اجلاسیه اساتید حوزه علمیه قم با موضوع «حوزه پیشرو و سرآمد» که در سالن همایش‌های مدرسه علمیه امام کاظم(ع) برگزار شد، با اشاره به نقش محوری حوزه‌های علمیه در صیانت از شریعت و معارف دینی اظهار کرد: حوزه‌های علمیه حقیقتاً حافظ و نگاه‌دارنده شریعت مقدس و آموزه‌های الهی هستند و برکات فراوان اسلام عزیز مرهون تلاش‌های عالمان و ارکان حوزه، به‌ویژه اساتید معظم است که ستون‌های استوار این نهاد علمی محسوب می‌شوند.
دبیر شورای عالی حوزه های علمیه با اشاره به اهمیت جایگاه استاد در نگاه اسلام افزود: در روایات متعدد و سخنان بزرگان دین همچون صاحب جواهر، علامه حلی و دیگر فقها، بر این نکته تأکید شده است که استاد و معلمِ تراز اسلام، تنها کسی نیست که علم را منتقل می‌کند؛ بلکه باید در کنار آموزش علمی، خود متخلق به اخلاق الهی باشد و با عمل خود، شاگردان را به سمت تقوا و معنویت رهنمون سازد.
وی تصریح کرد: استادی که تنها به انتقال محفوظات علمی اکتفا کند، از نظر اسلام استاد کامل نیست؛ بلکه مدرسی مورد رضای الهی است که در کنار تدریس، عامل به علم باشد و فضائل اخلاقی و معنویت را با رفتار و سیره خود به طلاب منتقل کند.
تعلیم با حلم و رفق؛ سفارش امام سجاد(ع) به اساتید
دبیر شورای عالی حوزه‌های علمیه در ادامه سخنان خود به کلامی از امام سجاد(ع) در رساله‌الحقوق اشاره کرد و گفت: امام زین‌العابدین(ع) در این رساله که بسیاری از فقهای بزرگ در آغاز یا پایان آثار خود به آن استناد کرده‌اند، درباره حق شاگردان بر استاد می‌فرمایند: "بدان که خداوند متعال تو را در جایگاهی قرار داده که امانت‌دار علم الهی برای شاگردان خود هستی، پس مغرور مشو؛ چراکه آنچه داری از خزانه علم خداست."
آیت‌الله شب‌زنده‌دار افزود: استاد باید بداند دانشی که در اختیار دارد، از خود او نیست بلکه نعمتی است الهی که خداوند از گنجینه علم خویش در اختیارش قرار داده است. بنابراین در مسیر تعلیم، باید با حسن خلق، حلم و بردباری با شاگردان رفتار کند و از خشونت، غضب یا تحقیر آنان بپرهیزد.
ضرورت صبر و بردباری در فرآیند آموزش
عضو فقهای شورای نگهبان در ادامه با اشاره به سخن مرحوم مجلسی اول در روضه المتقین بیان کرد: ممکن است شاگردی در یادگیری کُند باشد، یا در پرسش‌های خود آداب لازم را رعایت نکند؛ اما استاد نباید در برابر چنین رفتارهایی واکنش تند یا ناصوابی نشان دهد. بلکه وظیفه اوست که با صبر، حوصله و تکرار مطالب، زمینه رشد علمی و اخلاقی شاگرد را فراهم کند.
آیت‌الله شب‌زنده‌دار در ادامه تأکید کرد: اساتید حوزه باید همان‌گونه که در علم مجاهدت می‌کنند، در اخلاق و تربیت نفوس نیز کوشا باشند؛ چراکه تعلیم حقیقی تنها از راه گفتار حاصل نمی‌شود، بلکه با سیره، رفتار و منش استاد در ذهن و جان شاگرد ماندگار می‌گردد.
اهمیت اخلاق و نیت الهی در تعلیم و تربیت طلاب
دبیر شورای عالی حوزه‌های علمیه با اشاره به سیره اخلاقی علمای بزرگ حوزه، بر ضرورت رعایت نیت الهی و حسن خلق در تدریس و تربیت طلاب تأکید کرد و گفت: استادی که در کنار علم، اخلاص و فروتنی را رعایت کند، مشمول عنایات الهی و افزایش علم خواهد شد.
آیت‌الله شب‌زنده‌دار با اشاره به سیره و روش علمی و اخلاقی برخی از بزرگان حوزه از جمله آیت‌الله محمد فشارکی(ره)، آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری(ره)، آیت‌الله نائینی(ره) و آیت‌الله اصفهانی(ره)، گفت: بر اساس نقل آیت‌الله شیخ مرتضی حائری(ره) از پدر بزرگوارشان، ایشان همواره تأکید داشتند که اگر طلبه‌ای در مباحث علمی سؤالی دارد یا اشکالی برایش پیش آمده، استاد باید با صبر و حوصله پاسخ‌گو باشد و در این مسیر، نیت خود را تنها برای رضای خدا قرار دهد.
رعایت سه شرط برای افزایش علم
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم افزود: عالم و استاد باید سه جهت را رعایت کند؛ نخست، نیت الهی در تدریس و پاسخ به پرسش‌های طلاب؛ دوم، رعایت شیوه نیکو در بیان، استدلال و انتقال مطلب؛ و سوم، حفظ اخلاق و رفتار شایسته در برخورد با شاگردان. اگر استاد این سه شرط را رعایت کند، خدای متعال علم او را افزایش می‌دهد و بر توفیقاتش می‌افزاید.
هشدار نسبت به بخل علمی
دبیر شورای عالی حوزه های علمیه در ادامه با اشاره به تأثیر منفی اخلاق نامناسب بر علم و جایگاه اجتماعی استاد، گفت: اگر کسی در مسیر تعلیم، بخل ورزد و دانش خود را از دیگران دریغ کند یا در رفتار و گفتار اخلاق نیکو را رعایت نکند، سنت الهی بر این است که علم و احترام او را از وی سلب کند.
تأثیر اخلاق استاد بر شاگردان
آیت‌الله شب‌زنده‌دار با بیان اینکه رفتار استاد تأثیری عمیق‌تر از درس اخلاق بر شاگردان دارد، اظهار داشت: وقتی شاگرد در کلاس مشاهده کند که استاد با خضوع و تقوای الهی سخن می‌گوید و خود را در محضر خداوند می‌بیند، این حالت معنوی بیش از هر درس اخلاقی در روح شاگرد اثر می‌گذارد.
علم در کنار اخلاق و فروتنی
عضو فقهای شورای نگهبان تصریح کرد: شاگردانی که در محضر چنین استادانی تربیت می‌شوند، علم را همراه با اخلاق، تواضع و احترام به بزرگان می‌آموزند و این تلفیق، روح علم دینی را زنده نگاه می‌دارد. مرحوم علامه طباطبایی نیز توصیه می‌فرمودند که در درس آیت‌الله العظمی بروجردی شرکت کنید تا شخصیت معنوی و اخلاقی در کنار علم به دست آورید؛ چرا که حضور در محضر چنین استادانی موجب تعالی علمی و اخلاقی انسان می‌شود.
اثرگذاری استاد بر شاگرد بسیار عمیق است
آیت‌الله شب‌زنده‌دار با تأکید بر نقش تعیین‌کننده اساتید در شکل‌گیری شخصیت طلاب، گفت: اثرگیری انسان از استاد بسیار بالاست. این نکته‌ای است که باید همواره مورد توجه اساتید معظم قرار گیرد. حضرت بقیةالله الأعظم (ارواحنا فداه) از همه حوزویان، به‌ویژه از اساتید گرانقدر، این انتظار قطعی را دارند که در کنار ارتقای سطح علمی و ابتکارات در عرصه‌های فکری و معرفتی، عالمانی را تربیت کنند که خداترس و اهل تقوا باشند.
عالمان خداترس، ستون‌های جامعه دینی‌اند
وی افزود: عالمانی را باید پرورش داد که در دل آنان حب به ریاست، جاه و مقام نباشد؛ اگر خدمتی می‌کنند، اگر به جایگاهی می‌رسند یا مسئولیتی بر عهده می‌گیرند، انگیزه‌ای جز تقرب به خدای متعال، ادای وظیفه و پیشبرد اهداف الهی نداشته باشند.
دبیر شورای عالی حوزه‌های علمیه تصریح کرد: رهبر معظم انقلاب(دام‌ظله‌العالی) در پیام‌های ارزشمند خود که برخاسته از تجربیات ممتد ایشان در عرصه‌های علمی، سیاسی و اجتماعی است بارها بر ضرورت تربیت «عالمان مهذّب» تأکید فرموده‌اند؛ عالمانی که هم خود اهل تهذیب نفس باشند و هم بتوانند تهذیب‌کننده طلاب و دانش‌پژوهان حوزه علمیه شوند، تا هر یک از آنان بتوانند در عرصه علم، تربیت و اثرگذاری اجتماعی، رسالت یک عالم دینی را به‌خوبی ایفا کنند.
اثر حضور عالم مهذّب در جامعه آشکار است
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: به وضوح محسوس است که در شهرها و مناطقی که عالمی خداترس و الهی حضور دارد، مردم آن نواحی نیز به حالت معنوی و الهی درمی‌آیند، خداترس می‌شوند و به ارزش‌های دینی و اخلاقی روی می‌آورند.
استاد حوزه علمیه قم در ادامه افزود: اگر حضرت امام خمینی(قدّس‌سرّه) توانست با اتکا به ایمان و تقوا، ملتی بزرگ و پهناور را در برابر طواغیت و مستکبران عالم بسیج کند، ریشه این اثرگذاری جز در علم عمیق و خداترسی و اخلاق حمیده آن بزرگوار نبود.
آیت‌الله شب‌زنده‌دار با اشاره به شخصیت علمی و معنوی مرحوم آیت‌الله خوانساری اظهار داشت: آیت‌الله خوانساری در روزهای پنجشنبه و جمعه در همین قم، با خلوص نیت و روحیه خدمت، به تألیف اثر ارزشمند جامع‌المدارک مشغول بودند. ایشان هرگاه طلاب گردشان جمع می‌شدند، نگارش خود را کنار می‌گذاشتند و با آنان به گفت‌وگو و پاسخگویی می‌پرداختند. این شیوه و رفتار نشان‌دهنده خلوص، تواضع و اخلاص بزرگان گذشته است که باید الگوی ما قرار گیرد.
تقدیر از تلاش‌های آیت‌الله اعرافی و دبیرخانه شورای عالی حوزه
عضو فقهای شورای نگهبان در ادامه با تقدیر از فعالیت‌های آیت‌الله اعرافی و مجموعه مدیران حوزه‌های علمیه افزود: آیت‌الله اعرافی با مجاهدت و دلسوزی در مسیر پیشبرد امور حوزه تلاش می‌کنند و معاونان ایشان نیز از نخبگان و چهره‌های برجسته حوزوی هستند. همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین فرخ‌فال و همکارانشان در دبیرخانه شورای عالی حوزه‌های علمیه در مسیر تحقق منویات مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) و مراجع معظم تقلید گام‌های مؤثری برداشته‌اند.
دبیر شورای عالی حوزه های علمیه افزود: امیدواریم که با همکاری علما، اساتید، مدیران و فضلای حوزه، تحولی چشمگیر در جهت تحقق اهداف بلند علمی و تربیتی حوزه‌های علمیه رقم بخورد.
بازنگری در شیوه آموزش فقه
آیت‌الله شب‌زنده‌دار در بخش دیگری از سخنان خود با طرح سؤالی درباره شیوه فعلی آموزش دروس استدلالی در حوزه گفت: اکنون شیوه غالب در تدریس فقه استدلالی، منحصر در مباحث مکاسب، بیع و خیارات مرحوم شیخ اعظم انصاری(رضوان‌الله‌علیه) است. البته آثار ارزشمند شیخ اعظم نقش مهمی در ارتقای سطح علمی حوزه داشته است، اما با گذشت زمان و پیشرفت مباحث باید بررسی شود که آیا ادامه همین روش برای رشد علمی حوزه‌ها کافی است یا نیازمند بازنگری هستیم.
وی در توضیح بیشتر افزود: چند سال پیش در خصوص احتمال تغییر برخی کتب درسی از جمله مکاسب گفت‌وگوهایی مطرح شد. در آن زمان، بنده خدمت استاد بزرگوار آیت‌الله العظمی وحید خراسانی رسیدم و این موضوع را مطرح کردم که پس از شیخ انصاری، بزرگان دیگری همچون محقق نائینی(ره)، محقق اصفهانی(ره) و آیت‌الله خویی(ره) مباحث فقهی را توسعه داده و استدلالات عمیق‌تری ارائه کرده‌اند. ایشان در پاسخ فرمودند: اگر این تغییرات با هدف تنقیح و ارتقای محتوا صورت گیرد، امر پسندیده‌ای است. بنابراین، اشکال در اصل تغییر نیست، بلکه در نحوه اجرا و جزئیات آن باید دقت شود.
پیشنهاد تشکیل گروه‌های علمی برای بازنگری متون حوزه
آیت‌الله شب‌زنده‌دار تصریح کرد: حوزه باید گروه‌هایی از اساتید و محققان تشکیل دهد تا این مسیر علمی را بررسی و پیشنهادهای اصلاحی ارائه کنند. لازم است فرآورده‌های علمی جدید در دبیرخانه شورای عالی حوزه‌های علمیه جمع‌آوری و مورد ارزیابی قرار گیرد تا مسیر تحول و پیشرفت علمی تسهیل شود.
اساتید، تحول در تدریس فقه استدلالی را بررسی کنند
دبیر شورای عالی حوزه های علمیه در پایان خطاب به اساتید اظهار کرد: سؤال اساسی این است که آیا روش کنونی تدریس فقه استدلالی باید ادامه یابد یا لازم است در کنار آن، یک دوره فقه استدلالی در سطح گنجانده شود؛ همان‌گونه که در گذشته نیز مرسوم بوده است. از اساتید حوزه می‌خواهیم که نظرات و استدلال‌های خود را به دبیرخانه شورای عالی، آیت‌الله اعرافی و معاونت آموزش حوزه ارائه دهند تا تصمیماتی شایسته و متناسب با نیازهای روز حوزه اتخاذ شود.
ارسال نظرات