آیت الله اعرافی تبیین کرد؛
۳ محور اساسی برای تحول در مدیریت شهری/راه نجات و تعالی در پیوند میان «عبادت» و «خدمت» است
مدیر حوزه‌های علمیه در دیدار با شهرداران مراکز استان‌ها راه نجات و تعالی را در پیوند میان «عبادت» و «خدمت» است و گفت: خدمت صادقانه و با نیت الهی، هم‌سنگ عبادت است و می‌تواند شهرها را به محیطی نورانی، انسانی و عدالت‌محور تبدیل کند.
به گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، آیت‌الله علیرضا اعرافی مدیر حوزه‌های علمیه در دیدار شهرداران مراکز استان‌های کشور که در دفتر مدیریت حوزه‌های علمیه برگزار شد، با گرامیداشت ایام فاطمیه و تسلیت شهادت حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها)، بر ضرورت الهام‌گیری از سیره نورانی آن حضرت در مدیریت، خدمت‌رسانی و تربیت دینی جامعه تأکید کرد.
ارزش خدمت به مردم
مدیر حوزه های علمیه در ابتدای سخنان خود با تقدیر از تلاش‌های مسئولان وزارت کشور و شهرداران استان‌ها گفت: خدمت‌رسانی به مردم عبادتی بزرگ است و اگر با نیت الهی همراه باشد، در مسیر رضای خدا و اهل‌بیت(ع) قرار می‌گیرد.
وی با اشاره به فضای معنوی ایام فاطمیه افزود: در ایام عزای حضرت فاطمه زهرا(سلام‌الله‌علیها) قرار داریم و سزاوار است که در کنار مسئولیت‌های اجرایی، به تبیین مقام علمی، عبادی، اجتماعی و سیاسی آن بانوی یگانه توجه ویژه داشته باشیم، چراکه سیره ایشان الگویی جامع برای تمامی ابعاد زندگی انسان است.
عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه تصریح کرد: قم، شهر کریمه اهل بیت(س)؛ مشعل و شمع فروزان جهان تشیع بیش از هزار سال است از برکت و شعاع وجود حضرت زهرا(س) نور می‌گیرد. این شهر در سایه عنایات آن بانوی بزرگ به کانون علم، دانش، حکمت و معنویت تبدیل شده و امروز نیز پرچم‌دار تفکر دینی در جهان اسلام است.
عضو فقهی شورای نگهبان در ادامه به نقل از منابع روایی گفت: در منابع شیعه و اهل سنت، احادیث متعددی درباره شأن و مقام حضرت زهرا(س) نقل شده است. از جمله در حدیثی معروف و متواتر که در منابع هر دو مکتب آمده، پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: خداوند از نور حضرت فاطمه(س) آسمان‌ها و زمین را روشن ساخت و فرشتگان را از پرتو نور او آفرید. این روایت نشان می‌دهد که آن حضرت سرچشمه‌ای از انوار الهی است و هستی در پرتو وجود او معنا می‌یابد.
حضرت زهرا(س) مظهر نور الهی و واسطه فیض در هستی
آیت‌الله اعرافی با توضیح فلسفی این روایت گفت: در حکمت اسلامی، عالم هستی دارای مراتب و درجاتی است. آنچه بشر تاکنون کشف کرده، تنها بخش نخست جهان یعنی عالم ماده است. با همه عظمت کهکشان‌ها و میلیاردها سال نوری که علم تاکنون رصد کرده، همه این‌ها بخش کوچکی از هستی است و در برابر عوالم برتر، بسیار ناچیز به شمار می‌رود. قرآن کریم از این جهان با واژه “دنیا” یاد می‌کند؛ یعنی ساحت پست‌تر و نزدیک‌تر، که نسبت به عوالم بالاتر، کوچک و محدود است.
وی، افزود: در کنار این عالم محسوس، عوالم دیگری وجود دارد؛ همچون عالم ملکوت و عالم مجردات که از دسترس حواس مادی ما بیرون است. در آن عالم، همه چیز بر پایه نور و حقیقت بنا شده است. عالم ملائکه، عالم نور است؛ نوری که نه از جنس نور فیزیکی بلکه نوری معنوی، پیوسته و متصل به نور الهی است. چنان‌که قرآن می‌فرماید: “الله نور السماوات و الارض”. این همان نوری است که عالم را زنده و معنادار می‌کند.
مدیر حوزه‌های علمیه با اشاره به ارتباط این مراتب با مقام حضرت زهرا(س) گفت: در حدیث یادشده، پیامبر(ص) از حضرت زهرا(س) به‌عنوان نوری یاد می‌کنند که فرشتگان و آسمان‌ها از آن بهره می‌گیرند. این بیان نشان می‌دهد که وجود مبارک آن حضرت در مرتبه‌ای از هستی قرار دارد که فراتر از عالم ماده است؛ مرتبه‌ای از عالم ملکوت که نور محض و حقیقت ناب است.
آیت الله اعرافی در ادامه اظهار کرد: در قرآن و معارف اهل‌بیت(ع) آمده است که هستی بر محور نور بنا شده است. حضرت زهرا(س) مظهر کامل این نور الهی و واسطه فیض میان خالق و مخلوق است. شناخت این جایگاه، تنها یک موضوع تاریخی یا روایی نیست، بلکه معرفتی عمیق است که نسبت ما را با هستی، عبادت و زندگی اجتماعی بازتعریف می‌کند.
توصیه ای مهم به مسئولان شهری
عضو فقهای شورای نگهبان اظهار کرد: در عرصه اجتماعی و مدیریتی نیز اگر مسئولان شهری نگاه خود را از این زاویه نورانی و الهی تنظیم کنند، خدمت به مردم از حد وظیفه اداری فراتر می‌رود و به عبادت و سلوک معنوی تبدیل می‌شود. این همان روحی است که باید در ساختار مدیریت شهری دمیده شود.
عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه افزود: امید است این جلسات و هم‌اندیشی‌ها به‌ویژه در آغاز حرکت‌های جدید مدیریت شهری، به منشأ برکت و تحول تبدیل شود و برنامه‌های توسعه شهرها با الهام از فرهنگ دینی، مستند، هدفمند و مبتنی بر ارزش‌های اسلامی پیش رود. قم باید همچنان مظهر تمدن نورانی اسلام و الگویی برای سایر شهرهای کشور باشد.
آیت‌الله اعرافی بیان کرد: در روایات معتبر شیعه و اهل سنت آمده است که وقتی حضرت فاطمه زهرا(س) برای نماز می‌ایستاد، نوری از عبادت او در آسمان‌ها می‌تابید و آسمان ملائکه از پرتو آن روشن می‌شد؛ چنان‌که خورشید و ماه زمین را روشن می‌کنند. این حقیقتی شگفت‌انگیز و فراعقلی است، زیرا عالم ملکوت، جهان معنا و نور است و درک آن جز با معرفت و ایمان ممکن نیست.
مدیر حوزه های علمیه با اشاره به اینکه نماز در فرهنگ اسلامی عروج انسان به سوی خداوند و عالی‌ترین مقام تقرب است، افزود: نماز حضرت زهرا(س) به دلیل خلوص نیت و معرفت ژرفی که در آن نهفته بود، نوری تولید می‌کرد که فرشتگان را نیز منور می‌ساخت. این نشان می‌دهد که اعمال انسان دارای ظاهر و باطن است؛ باطن عمل همان نوری است که از اخلاص و معرفت سرچشمه می‌گیرد.
عبادت خالصانه و خدمت صادقانه؛ دو بال پرواز انسان مؤمن
عضو فقهای شورای نگهبان تصریح کرد: اگر در رفتار، عبادت و خدمت‌رسانی خود، معرفت الهی و نیت خالص را محور قرار دهیم، آن‌گاه اعمال ما نیز نوری می‌یابند که از این جهان عبور کرده و به عالم معنا متصل می‌شوند. نماز حضرت زهرا(س) تجلی کامل همین معناست و اگر هیچ روایت دیگری درباره ایشان وجود نداشت، همین یک فراز کافی بود تا عظمت بی‌پایان این بانوی الهی را آشکار سازد.
آیت‌الله اعرافی در ادامه دو رکن اصلی در منطق اسلام را «عبادت» و »خدمت» دانست و گفت: در جهان‌بینی اسلامی، عبادت با خدا و خدمت به خلق، دو بال پرواز انسان مؤمن‌اند. اسلام عبادت را در عالی‌ترین مرتبه قرار داده و آن را پشتوانه اخلاق، معرفت و عدالت می‌داند، اما در کنار آن، خدمت‌رسانی نیز جایگاهی هم‌وزن دارد و به‌منزله عبادتی بزرگ محسوب می‌شود.
وی توضیح داد: نظام خدمت‌گزاری در اسلام یک منظومه فکری و الهی است که در عمق خود با روح عبودیت پیوند دارد. خدمت به مردم اگر با نیت الهی انجام گیرد همانند نماز و روزه عبادت است و ارزش معنوی دارد. این نگاه، مسئولیت مدیران و خدمت‌گزاران جامعه را بسیار سنگین‌تر می‌کند، زیرا هر خدمت صادقانه‌ای می‌تواند در مسیر قرب الهی قرار گیرد.
مدیر حوزه‌های علمیه با اشاره به پیوند میان این دو مفهوم اظهار کرد: عبادت خالصانه و خدمت صادقانه در حقیقت دو جلوه از یک حقیقت‌اند. انسان در عبادت به خدای خود نزدیک می‌شود و در خدمت، جلوه‌ای از آن تقرب را در زمین محقق می‌سازد. اگر عبادت، روح جامعه را زنده می‌کند، خدمت‌رسانی، کالبد آن را به حرکت درمی‌آورد و جامعه را شکوفا می‌کند.
مسئولان شهری خدمت به مردم را عبادت بدانند
عضو فقهای شورای نگهبان تأکید کرد: راه نجات و تعالی امت اسلامی در پیوند میان «عبادت» و «خدمت» است؛ یعنی ایمان و معنویت باید در عمل اجتماعی، عمرانی و فرهنگی ظهور پیدا کند. مسئولان شهری اگر خدمت به مردم را عبادت بدانند و با نیت الهی گام بردارند، شهرها نه‌تنها آباد، بلکه نورانی و الهی خواهند شد؛ همان‌گونه که قم به برکت حضرت زهرا(س) شهر نور و دانش شده است.
وی با اشاره به جایگاه والای حضرت فاطمه زهرا(سلام‌الله‌علیها) و اهمیت عبادت و خدمت در منطق اسلام، تأکید کرد: در نگاه اسلامی، عبادت و خدمت دو حقیقت جدانشدنی‌اند که با یکدیگر منطق زیست مسلمانی و حیات طیبه را شکل می‌دهند.
آیت‌الله اعرافی با تبیین این پیوند معرفتی و اخلاقی گفت: در بسیاری از روایات، خدمت به مردم هم‌سنگ عبادت‌های بزرگ معرفی شده است. در برخی از احادیث آمده است که خدمت به دیگران ثواب حج و عمره را دارد؛ بلکه در مواردی برتر از آن شمرده شده است. در روایت دیگری نقل شده که اگر کسی سنگی را از مسیر مردم بردارد تا کسی آسیب نبیند، ثواب یک عمره برای او نوشته می‌شود. این نگاه نشان می‌دهد که در منطق اسلام، خدمت به مردم عبادتی عظیم است که با نیت الهی، می‌تواند انسان را به قله‌های کمال برساند.
وی افزود: عبادت و خدمت در حقیقت دو بُعد از یک روح مشترک‌اند. عبادت، ارتباط عاشقانه و رازآلود انسان با خداست و خدمت، پیوند عاشقانه او با بندگان خدا. زمانی که این دو در وجود انسان جمع شود، انسانِ کامل پدید می‌آید. انسانی که نه در لاک فردی خود فرو رفته، بلکه وجودش گشوده شده و دیگران را در شعاع محبت، احساس و مسئولیت خود جای داده است.
خدمت در اسلام صرفاً یک وظیفه اداری است
مدیر حوزه های علمیه تصریح کرد: خدمت در اسلام صرفاً یک وظیفه اداری یا معامله مادی نیست. خدمت، ریشه در عشق انسانی و الهی دارد. کسی که با میل، محبت و دلسوزی برای رفع گرفتاری دیگران تلاش می‌کند، از دایره محدود خویش بیرون آمده و در مسیر انسانیت قرار گرفته است. چنین انسانی “یوسف وجود” خود را با مال و منفعت مادی معامله نمی‌کند، بلکه آن را در مسیر رضای الهی می‌بخشد.
مفهوم انسان کامل در منطق اسلام
آیت‌الله اعرافی با اشاره به مفهوم انسان کامل در منطق اسلام گفت: انسان کامل کسی است که دو حس در وجودش به اوج رسیده باشد: نخست، حس قدسی و الهی که او را در مسیر عبادت، نیایش و راز و نیاز با خدا قرار می‌دهد؛ و دوم، حس عشق‌ورزی و خدمت‌گزاری که او را نسبت به دیگران مهربان، دلسوز و خدمت‌گزار می‌سازد. این دو حس، شاخص‌های کمال انسان در منطق اسلامی‌اند.
وی افزود: گاهی افراد فقط در دایره خود و خانواده‌شان زندگی می‌کنند، اما برخی دیگر جامعه، امت و حتی بشریت را در گستره محبت و مسئولیت خود می‌بینند. این گشودگی روح، همان چیزی است که در پرتو عبادت و خدمت شکل می‌گیرد.
خدمت به مردم؛ نعمتی بزرگ و امانتی الهی
مدیر حوزه‌های علمیه در ادامه با اشاره به نقش مسئولان شهری و اجرایی در تحقق این منطق گفت: شهرداران، مدیران و مسئولان باید بدانند که فرصت خدمت به مردم، نعمتی بزرگ و امانتی الهی است. اگر خدمت با نیت الهی و روح عبودیت همراه شود، هم‌سنگ عبادت و حتی فراتر از آن خواهد بود. شهر اسلامی، شهری است که مدیریت آن بر محور عشق، خدمت و معرفت استوار باشد.
عضو فقهای شواری نگهبان، اظهار کرد: در نظام حکومتی اسلام، خدمت‌رسانی به مردم یک اصل بنیادین و جزء نظام‌مند اندیشه اسلامی است. اگر این روح در ساختار اداری و اجتماعی ما دمیده شود، جامعه ما به سوی حیات طیبه و تمدن الهی حرکت خواهد کرد. خدمت در منطق اسلام، نه فقط وظیفه، بلکه عبادتی آسمانی است که انسان را به مقام قرب الهی می‌رساند.
مدیر حوزه های علمیه، خدمت‌رسانی را از ارکان حیات طیبه و زیست مسلمانی دانست و تأکید کرد: در منطق اسلام، خدمت در کنار عبادت، معنای حقیقی زندگی مؤمنانه را شکل می‌دهد.
آیت الله اعرافی تصریح کرد: روح خدمت این است که انسان از خود بیرون بیاید، از دایره فردیت عبور کند و دیگران را جزئی از وجود خود بداند. انسان کامل کسی است که در عبادت و خدمت هر دو گام بردارد؛ عبادت، او را به آسمان پیوند می‌دهد و خدمت، به زمین و انسان‌ها. ترکیب این دو، جوهره انسان مؤمن و کامل است.
ارزش گره‌گشایی از کارِ مردم
آیت‌الله اعرافی در ادامه اظهار داشت: گاهی انسان‌ها کار می‌کنند چون موظف‌اند یا حقوقی دریافت می‌کنند، اما خدمت در منطق اسلام فراتر از این است. ارزش حقیقی آن زمانی است که فرد با عشق، علاقه و احساس مسئولیت درونی برای گشودن گرهی از کار مردم قدم بردارد. این عشق به خدمت نشانه کمال انسانی است.
عضو فقهای شواری نگهبان افزود: در دستگاه فکری اسلام، کارهای روزمره و ساده اگر با نیت الهی و با قواعد خدمت اسلامی انجام شوند، ارزش عبادی می‌یابند. فرصت‌های خدمت کوتاه‌اند؛ فرصت جوانی و مسئولیت‌ها زود می‌گذرند، اما اگر خدمت با صدق نیت و روح الهی همراه شود، به سرمایه‌ای ماندگار تبدیل می‌گردد که اثر آن تا ابد در جامعه باقی می‌ماند.
آیت‌الله اعرافی در توضیح این معنا گفت: در روایتی از امام صادق(ع) آمده است که اگر کسی شاگردی تربیت کند، یا راهی برای خیر و خدمت به مردم بگشاید، تا زمانی که آن کار ادامه دارد، در ثواب همه کسانی که آن مسیر را پیش می‌برند شریک است، بدون اینکه از پاداش آنان کاسته شود؛ بلکه ثواب او تا روز قیامت تداوم می‌یابد. این یعنی انسان می‌تواند خود را در پیشگاه خدا و در زندگی مردم، عبدی و جاودان سازد.
عضو هیئت رئیسه مجلس خبرگان رهبری با تأکید بر نقش شهرداران در این مسیر گفت: خدمت به شهر و شهروندان یکی از مهم‌ترین جلوه‌های خدمت ماندگار است. شهرداران، شوراها و مدیران شهری می‌توانند با نگاه جامع و متوازن، خدمات خود را در ابعاد فرهنگی، اجتماعی و زیست‌محیطی گسترش دهند تا شهرها به الگوی شهر اسلامی و صالح تبدیل شوند.
ویژگی های شهردار موفق
مدیر حوزه‌های علمیه کشور تصریح کرد: شهردار و مدیر موفق کسی است که در کنار فعالیت‌های عمرانی، به ابعاد معنوی، فرهنگی و انسانی شهر نیز توجه کند و با نگرش جامع، میان توسعه شهری و تعالی اخلاقی و فرهنگی شهروندان پیوند برقرار سازد. چنین نگاهی است که می‌تواند جامعه‌ای سعادتمند و متوازن بسازد.
وی خاطرنشان کرد: در کار شهرداری و شهرسازی، نگاه جامع‌نگر و آینده‌نگر اهمیت بسیاری دارد. برنامه‌ریزی‌های شهری باید بر پایه مطالعات دقیق، شناخت نیازهای واقعی مردم و الهام از ارزش‌های اسلامی انجام گیرد تا خدمات، هم کارآمد و هم ماندگار باشند.
آیت الله اعرافی با اشاره به ضرورت جامع‌نگری در برنامه‌های عمرانی و شهری، تأکید کرد: مدیریت شهری نباید صرفاً به اجرای پروژه‌ها بدون پشتوانه مطالعاتی بسنده کند، بلکه باید بر اساس نگاه علمی، اجتماعی و فرهنگی عمیق برنامه‌ریزی شود.
وی با اشاره به تجربه‌های گذشته در حوزه عمران و شهرسازی گفت: در بسیاری از پروژه‌های کشور از جمله سدسازی‌ها، جاده‌سازی‌ها و طرح‌های انتقال آب، گاه مشاهده می‌شود که مطالعه جامعه‌نگر و آینده‌نگر انجام نشده است. اگر مطالعات اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی در کنار محاسبات فنی قرار می‌گرفت، نتایج به‌مراتب مطلوب‌تر می‌شد.
یک پروژه مهم ناموفق
مدیر حوزه های علمیه با ذکر نمونه‌ای از تجربه شخصی خود اظهار داشت: در سال‌هایی که مسیر تهران ـ قم را به‌طور مستمر طی می‌کردم، شاهد تلاش گسترده برای درخت‌کاری در حاشیه مسیر بودم. صدها نفر نیرو در حال فعالیت بودند، اما امروز وقتی همان مسیر را نگاه می‌کنیم، جز چند درخت و سبزه پراکنده چیزی باقی نمانده است. اگر آن زمان به‌جای گسترش خطی و سطحی، با مطالعات دقیق و انتخاب چند نقطه مناسب، پارک‌ها و فضاهای سبز عمیق و ماندگار طراحی می‌شد، اثرگذاری بیشتری داشت.
عضو فقهای شواری نگهبان، ادامه داد: در سفرهایی که طی بیست سال گذشته به کشورهای دیگر داشتم، یکی از نکات جالب برایم این بود که شهرسازی در آن کشورها بر پایه مطالعه و آینده‌نگری دقیق است. شهرها دهه‌ها پیش طراحی می‌شوند و ابعاد فرهنگی، محیطی و... در نظر گرفته می‌شود. در حالی‌که در کشور ما گاهی طرح‌های بزرگ بدون چنین نگاه جامعی آغاز می‌شود و به همین دلیل نتایج پایداری ندارد.
لزوم تدوین طرح جامع ملی با نگاه راهبردی و علمی برای آب، محیط زیست و شهرسازی
مدیر حوزه‌های علمیه تأکید کرد: امروز بیش از دوازده استان کشور به دنبال اجرای طرح‌های انتقال آب از دریا هستند. این طرح‌ها در ظاهر ضروری‌اند، اما جای پرسش است که آیا پشتوانه مطالعاتی دقیق، ارزیابی‌های زیست‌محیطی و اجتماعی کافی برای آن‌ها وجود دارد؟ اگر چنین طرح‌هایی بدون مطالعه اجرا شوند، ممکن است آسیب‌های جبران‌ناپذیری بر جای گذارند.
مدیر حوزه های علمیه تصریح کرد: در جلساتی که با مسئولان ارشد دولت‌های مختلف داشته‌ام، بارها تأکید کرده‌ام که باید برای موضوع آب، محیط زیست و شهرسازی یک طرح جامع ملی با نگاه راهبردی و علمی تدوین شود. شهرداری‌ها نیز باید این رویکرد را در مقیاس شهری دنبال کنند. مدیریت شهری تنها ساخت‌وساز نیست، بلکه هدایت حیات اجتماعی و فرهنگی یک جامعه است.
آیت‌الله اعرافی با اشاره به لزوم شناخت تحولات اجتماعی و فرهنگی در شهرها گفت: یکی از آسیب‌های مدیریت شهری این است که داده‌های اجتماعی و فرهنگی به‌درستی در تصمیم‌گیری‌ها لحاظ نمی‌شود. امروز اطلاعات گسترده‌ای درباره سبک زندگی، ارتباطات و رفتار مردم وجود دارد که اگر تحلیل و استفاده شود، می‌تواند پایه‌گذار تصمیم‌های دقیق‌تری باشد.
مدیریت شهری نیازمند نگاه جامع، علمی، فرهنگی و آینده‌نگر است
آیت‌الله اعرافی تأکید کرد: مدیریت شهری نیازمند نگاه جامع، علمی، فرهنگی و آینده‌نگر است. اگر شهرداران بتوانند با چنین نگاهی عمل کنند، شهرهای ما به محیط‌هایی زنده، متعادل و انسانی تبدیل می‌شوند؛ شهرهایی که هم آبادانی مادی دارند و هم تعالی معنوی.
مدیر حوزه های علمیه، با تأکید بر ضرورت جامع‌نگری در مدیریت شهری، بر توجه به ابعاد فرهنگی، اجتماعی و هویتی در کنار طرح‌های عمرانی و خدماتی تأکید کرد. و با اشاره به اهمیت داده‌های اجتماعی در تصمیم‌سازی‌های شهری گفت: یکی از شاخص‌های مدیریت آینده‌نگر، شناخت رفتار و ارتباطات اجتماعی مردم است. امروز حتی آمار ارتباطات و مکالمات در زمان‌های خاص مانند ماه رمضان، اطلاعات مهمی از تحولات فرهنگی جامعه ارائه می‌دهد و می‌تواند به شهرداری‌ها در برنامه‌ریزی فرهنگی و اجتماعی کمک کند.
آیت‌الله اعرافی با بیان اینکه مدیریت شهری نباید تنها بر عمران و توسعه فیزیکی متمرکز باشد، افزود: در کنار نگاه عمرانی، نگاه اجتماعی نیز باید وجود داشته باشد. شهرسازان و مدیران شهری باید بدانند که هر اقدام، تأثیر فرهنگی و اجتماعی خاص خود را دارد و بدون این ملاحظات، طرح‌ها ناقص خواهند بود.
وی در ادامه با انتقاد از بی‌توجهی به مصوبه شورای‌عالی فرهنگی مبنی بر لزوم داشتن پیوست فرهنگی برای تمام طرح‌ها، اظهار کرد: مصوبه‌ای وجود دارد که بر اساس آن هر پروژه عمرانی باید پیوست فرهنگی داشته باشد، اما متأسفانه این موضوع جدی گرفته نشده است. در حالی‌که هر اقدام اجرایی باید از منظر فرهنگی ارزیابی شود تا آثار و پیامدهای آن روشن گردد.
آیت‌الله اعرافی همچنین به اهمیت الگوی معماری اسلامی ـ ایرانی در شهرسازی اشاره کرد و گفت: در معماری اسلامی، تلفیق عقل، حکمت و ذوق هنری باعث خلق آثار ماندگار شده است. نمونه درخشان آن آثار شیخ بهایی در اصفهان است که تلفیقی از دانش مهندسی، ریاضیات و فلسفه بود و نتیجه آن معماری‌ای است که هنوز پس از قرن‌ها روح و معنا دارد.
وی با یادآوری دوران اقامت خود در مدرسه تاریخی چهارباغ اصفهان بیان کرد: مدت‌ها در آن مدرسه زندگی می‌کردم و هیچ‌گاه از حضور در آن فضا خسته نمی‌شدم. این نشان می‌دهد که معماری اصیل اسلامی و ایرانی، علاوه بر زیبایی ظاهری، دارای روح و معناست، زیرا خالقان آن عالمان، حکیمان و اهل معرفت بودند.
ضرورت به‌روزرسانی رشته‌های مرتبط با معماری و شهرسازی
مدیر حوزه‌های علمیه افزود: امروز دانشگاه‌ها و حوزه های علمیه و مراکز علمی باید با به‌روزرسانی رشته‌های مرتبط با معماری و شهرسازی، میان دانش فنی و حکمت اسلامی پیوند برقرار کنند تا طرح‌هایی متناسب با زمانه اما ریشه‌دار در فرهنگ ایرانی و اسلامی پدید آید.
آیت‌الله اعرافی تأکید کرد: شما شهرداران می‌توانید در این مسیر پیشگام باشید. لازم است با همکاری وزارتخانه‌ها، دانشگاه‌ها و نهادهای فرهنگی، گفتمان تازه‌ای در باب شهر اسلامی، هویت ایرانی و معماری معنادار ایجاد شود. این اجلاس فرصتی است تا برای تحقق چنین اهدافی برنامه‌ریزی شود.
وی با اشاره به ضرورت حفظ میراث تاریخی کشور گفت: بخش بزرگی از هویت فرهنگی ما در آثار تاریخی و بافت‌های کهن شهری نهفته است. متأسفانه بسیاری از این میراث در خطر نابودی قرار دارند و اگر ما پاسدار آن نباشیم، بخشی از هویت ملی و دینی خود را از دست می‌دهیم. حفاظت از این میراث تنها وظیفه وزارت میراث فرهنگی نیست؛ بلکه شهرداری‌ها نقش محوری در این زمینه دارند.
شهرداران صرفاً مدیر عمرانی نیستند
آیت‌الله اعرافی خاطرنشان کرد: شهرداران باید خود را نه صرفاً مدیر عمرانی، بلکه حافظان فرهنگ، تاریخ و روح زندگی شهری بدانند. هر طرح، هر بنا و هر خیابان باید حامل پیامی از هویت اسلامی و ایرانی باشد؛ آن‌گاه است که شهر ما زنده، پویا و معنادار خواهد بود.
عضو فقهای شورای نگهبان با تأکید بر ضرورت تحقق عدالت در مدیریت شهری و اجتماعی، بر تقویت روحیه مشارکت و همدلی میان شهروندان تأکید کرد و گفت: در جامعه اسلامی باید همه افراد احساس کنند سهم عادلانه‌ای از خدمات و فرصت‌ها دارند و هیچ‌کس خود را بالاتر از دیگران نبیند.
آیت‌الله اعرافی با اشاره به مفهوم عدالت اندیشتی و عدالت نقشی تصریح کرد: عدالت تنها در توزیع منابع نیست، بلکه در اندیشه، نگاه مدیریتی و نقش‌آفرینی اجتماعی نیز باید عادلانه عمل کرد.
وی افزود: در گذشته فاصله میان گروه‌ها و مناطق شهری زیاد بود، اما امروز باید تلاش کنیم همه مردم در شهرها به‌طور متناسب از خدمات بهره‌مند شوند. معیار شهروندی در جامعه اسلامی باید بر پایه عدالت، دسترسی متوازن به خدمات و ایجاد زیرساخت‌های عادلانه باشد.
مدیر حوزه های علمیه با تاکید بر این که مشارکت شهروندان رکن مهم موفقیت طرح‌های عمرانی و اجتماعی است، گفت: هر جا مردم در تصمیم‌گیری و اجرای پروژه‌ها مشارکت داشته‌اند، نتایج بهتر و ماندگارتری حاصل شده است. در دنیای امروز، الگوهای جدیدی از مشارکت اجتماعی شکل گرفته و باید از تجربه‌های موفق داخلی و جهانی در این زمینه بهره برد.
خدمات شهری متناسب با شأن و نیاز بانوان طراحی شود
وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به جایگاه بانوان در جامعه اسلامی خاطرنشان کرد: موضوع حجاب و عفاف باید با حساسیت، دقت و روش‌های صحیح فرهنگی دنبال شود، اما در عین حال، نباید از توجه به حقوق بانوان و تأمین نیازهای آنان در عرصه‌های اجتماعی و خدماتی غفلت کرد. خدمات شهری باید متناسب با شأن و نیاز بانوان طراحی شود تا آنان بتوانند در جامعه نقش‌آفرینی مؤثرتری داشته باشند.
عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه یادآور شد: در سفرهای متعددی که به استان‌های مختلف داشته‌ام، یکی از دغدغه‌های جدی من، توجه به خدمات متوازن و عدالت‌محور برای بانوان و خانواده‌ها بوده است. این موضوع نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، نگاه انسانی و اسلامی، و همراهی مدیران مسئول است تا بتوانیم جامعه‌ای عادلانه‌تر و پویاتر داشته باشیم.
عضو فقهای شورای نگهبان، در ادامه‌ی سخنان خود در دیدار با شهرداران مراکز استان‌ها، بر ضرورت مشارکت مردمی و توجه ویژه به بانوان در برنامه‌ریزی‌های شهری تأکید کرد و گفت: مدیریت شهر کارِ جمعی و مسئولانه‌ای است که به کارِ همه مربوط می‌شود و باید به نقطه‌ای برسیم که هیچ‌کس خود را بالاتر از دیگران نبیند؛ کارِ شهر دستِ همه است و مدیریت شهری مسئولیتی همگانی است.
سه محور اساسی برای تحول در مدیریت شهری
وی با بیان سپس سه محور اساسی را برای تحول در مدیریت شهری «عدالت نقش‌آفرینی»، «مشارکت گسترده شهروندان» و «توجه ویژه به نیازها و حقوق بانوان»، تصریح کرد: عدالت تنها توزیع عادلانه خدمات نیست بلکه باید در نگرش مدیریتی و نقشی که هر بخش در اداره شهر ایفا می‌کند، تجلی یابد. اگر مدیری با نگاه عادلانه آغاز کند، تحول در مجموعه را به دنبال خواهد داشت.
آیت‌الله اعرافی با اشاره به تجربه‌های محلی گفت: فاصله‌گذاری‌ها و کم‌توجهی به توزیع متوازن خدمات در گذشته موجب نارضایتی و شکاف‌های اجتماعی شده است. لذا امیدوارم که جمع حاضر با جدیت دنبال کند تا همه شهروندان به‌صورت متوازن از خدمات بهره‌مند شوند؛ زیرساخت‌ها باید به‌گونه‌ای سامان یابد که عدالتِ مسئولانه در آن حس شود.
مشارکت مردمی؛ کلید توسعه شهری، فرهنگی و مدنی
وی به نقش مشارکت شهروندان در بهبود کیفیت طرح‌ها اشاره کرد و گفت: هرجا که مردم در طراحی و اجرای پروژه‌ها مشارکت داشته‌اند، نتایج بهتر و ماندگارتر بوده است. تجربه‌های میدانی نشان می‌دهد نظرخواهی و همراه‌سازی افکار عمومی، هم کیفیت کار را ارتقا می‌دهد و هم حس مسئولیت‌پذیری جمعی را تقویت می‌کند.
آیت‌الله اعرافی همچنین بر ضرورت ایجاد سازوکارهای تعامل بین‌بخشی و بین‌برنامه ای تأکید کرد و افزود: ما باید زیرساخت‌های تعامل میان نهادها را تقویت کنیم، زیرا بسیاری از مسائل شهری ریشه در ضعف هماهنگی و نبود مطالعات جامع دارد. اگر مسئولان منفعل باشند، راه‌حل‌های ناقص جایگزین خواهد شد؛ اما اگر فعال و پیش‌برنده باشیم، می‌توانیم سرمایه‌گذاریِ هدفمند و برنامه‌ریزی بلندمدت ایجاد کنیم.
مدیر حوزه‌های علمیه با اشاره به سفرهای بین‌المللی خود گفت: جهان دارای دو لایه قدرت و نفوذ است: در لایه‌های رسمی و قدرت سیاسی کارهایی می‌شود، اما در لایه‌های مردمی هم ظرفیت‌های فراوانی وجود دارد که باید از آن‌ها در جهت گسترش نفوذ فرهنگی و نرم استفاده کنیم. تجربه‌ی قریب به صد کشور نشان می‌دهد لایه‌های مردمی می‌تواند در شکل‌دهی به آینده شهری و اجتماعی ما نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا کند.
وی بر ضرورت بهره‌گیری از ظرفیت‌های گردشگری، آموزش و زیرساخت‌های شهری و استانی تأکید کرد و گفت: این حوزه‌ها می‌توانند زمینه‌ساز توسعه فرهنگی و مدنی در سطح کشور و حتی در منطقه جنوب شرق آسیا باشند.
آیت‌الله اعرافی با بیان اهمیت هماهنگی میان دستگاه‌ها اظهار داشت: در گردشگری، آموزش و توسعه شهری فرصت‌های فراوانی وجود دارد که می‌توان با برنامه‌ریزی مناسب و استفاده از اعتبارات موجود، زمینه‌های فرهنگی و مدنی را تقویت کرد. اگر مدیریت درست باشد، حتی مناطق کم‌توسعه هم می‌توانند به قطب‌های نمونه و موفق تبدیل شوند.
لزوم عمق بخشی به ارائه خدمات عمومی
عضو فقهای شورای نگهبان با اشاره به نقش شهرداران و مدیران استانی افزود: با تلاش و هماهنگی میان دستگاه‌ها و بهره‌گیری از ظرفیت مردمی، می‌توان خدمات عمومی را در عمق جامعه ارائه کرد و تأثیرگذاری واقعی ایجاد نمود. این کار نیازمند نگاه جامع و برنامه‌ریزی دقیق است تا همه اقشار جامعه از توسعه و امکانات بهره‌مند شوند.
آیت‌الله اعرافی همچنین بر اهمیت توسعه زیرساخت‌ها و منابع انسانی تأکید کرد و گفت: هماهنگی میان دستگاه‌های اداری، آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها از الزامات توسعه متوازن است. این سه حوزه می‌توانند با همکاری هم، تجربه‌های موفق و فرصت‌های تربیتی و آموزشی را در سراسر کشور گسترش دهند.
اهمیت توجه به اصول اخلاقی و آداب حرفه‌ای
وی در بخش دیگری از سخنان خود به اهمیت اخلاق و آداب اداری اشاره کرد و افزود: توجه به اصول اخلاقی و آداب حرفه‌ای در مدیریت و فعالیت‌های اداری باعث تقویت اعتماد عمومی و کارآمدی سیستم خواهد شد. این موضوع در کنار توسعه زیرساخت‌ها و برنامه‌های فرهنگی، پایه‌های توسعه پایدار جامعه را شکل می‌دهد.
آیت‌الله اعرافی با تأکید بر استمرار همکاری و برنامه‌ریزی جامع برای توسعه استانی و شهری گفت: امیدوارم همه مدیران و مسئولان با نگاه بلندمدت و استفاده از ظرفیت‌های موجود، بتوانند زمینه‌ساز تحول و توسعه همه‌جانبه در کشور شوند و تأثیر مثبت آن در سطح ملی و منطقه‌ای مشاهده شود.
وی بر اهمیت نوآوری و ارتقای زیرساخت‌های اجتماعی و فرهنگی تأکید کرد و گفت: این موضوعات از نکات اساسی پیش روی حوزه‌ها و مدیریت‌های استانی و شهری است و باید به صورت جدی مورد توجه قرار گیرد.
آیت‌الله اعرافی با بیان اهمیت نقش مدیران و مسئولان در عرصه‌های اجتماعی و فرهنگی افزود: مسائل مربوط به خانواده، جمعیت و حقوق اقشار مختلف جامعه از اهمیت بالایی برخوردار است و مدیران و دست‌اندرکاران می‌توانند با اقدامات صادقانه و متعهدانه زمینه‌های تحقق حقوق و نیازهای مردم را فراهم کنند.
وی با اشاره به اهمیت هماهنگی میان حوزه‌ها و بخش‌های مختلف گفت: همه حوزه‌ها، اعم از خواهران و برادران، باید به صورت هماهنگ و متناسب فعالیت کنند. اساتید و مدیران می‌توانند با تعامل مؤثر و استفاده از نهاده‌های علمی و فرهنگی، اقدامات مؤثری در سطح استان‌ها و کشور انجام دهند.
آیت‌الله اعرافی در پایان اظهار کرد: نقش حوزه‌های خواهران و آموزش‌های مربوط به آن‌ها نیز بسیار مهم است و باید با توجه به ظرفیت‌ها و نیازهای آنان، برنامه‌ریزی و حمایت لازم صورت گیرد تا جامعه علمی و فرهنگی قوی‌تری شکل گیرد.
ارسال نظرات