ورود حوزه‌های علمیه در عرصه تفسیر تربیتی قرآن ضروری است
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، حجت الاسلام محمدعلی رضایی اصفهانی، عضو هیأت علمی جامعه المصطفی العالمیه، در کارگاه آموزشی تفسیر تربیتی قرآن کریم و در جمع مبلغان قرآنی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی که عصر روز گذشته در مجتمع شهید هاشمی نژاد مشهد برگزار شد، اظهار داشت: در قرآن اشارات علمی زیادی وجود دارد و مباحث میان رشته ای زیادی نیز در همین مورد شکل گرفته است که در این میان ارتباط قرآن با علوم انسانی بیش از علوم طبیعی است و در علوم انسانی نیز علوم تربیتی به قرآن و اهداف آن نزدیک تر است.
وی با بیان اینکه در میان گرایش های تفسیری آنچه به هدف قرآن نزدیک تر است و هدف آن را بهتر می‌تواند تحقق بخشد، تفسیر تربیتی است، ادامه داد: قرآن یکی از اهداف خود را هدایت معرفی می‌کند و هدایت قرآنی وقتی تحقق می‌یابد که تغییری در بینش و رفتار افراد ایجاد شود یعنی تربیت تحقق یابد؛ از این هدف اساس قرآن تربیت انسان‌ها معرفی می‌شود و تفسیر تربیتی قرآن نیز بر همین اساس ضرورت می‌یابد.
حجت الاسلام رضایی اصفهانی با اشاره به معنای تفسیر افزود: تفسییر کشف و پرده‌برداری از ابهامات واژه ها و جمله‌های قرآن و توضیح مقاصد و اهداف آنها است، همچنین تبیین معنای استعمالی آیات قرآن و آشکار مراد جدی آن بر اساس قواعد ادبیات عرب و اصول عقلایی محاوره و با یاری از منابع و قراین معتبر است.
وی معنای تربیت را این‌گونه بیان کرد: فرآیند کمک به فرد تربیت‌پذیر برای ایجاد تغییر تدریجی در گستره زمان در یکی از ساحت های بدنی، ذهنی، روحی و رفتاری انسان که به واسطه عامل انسانی دیگر برای دستیابی وی به کمال و شکوفاسازی استعدادها یا بازدارندگی و اصلاح صفات و رفتارهای او صورت گیرد.
تفسیر تربیتی قرآن بر تفسیر موضوعی تربیتی مقدم است
عضو هیأت علمی جامعه المصطفی العالمیه با بیان اینکه تفسیر تربیتی بر تفسیر موضوعی تربیتی مقدم است، اذعان داشت: تا وقتی که نکات تربیتی را از تک تک آیات به دست نیاوریم نمی توانیم آن ها را در یک تفسیر موضوعی به صورت نظام مند کنار هم قرار دهیم.
وی یادآور شد: در تفسیر تربیتی عناصری همچون توضیح معانی و مقاصد آیات با عنایت به فرآیند تربیت، استخدام علوم تربیتی برای توضیح آیات قرآن، توجه به بعد تربیتی قرآن در بیان نکات تفسیری، تببین آموزه ها و پیام های تربیتی قرآن، بهره جویی از آیات قرآن برای جهت دهی به مبانی علوم انسانی، نظریه پردازی های تربیتی بر اساس آیات قرآن، استنباط اهداف، مبانی و روش ها و در نهایت نظام تربیتی از قرآن و توجه به نکات تربیتی قرآن برای پرورش ابعاد و ساحت های تربیتی انسان همچون بعد عقلی و عاطفی مورد توجه قرار می گیرد.
این مفسر قرآن کریم با بیان اینکه تفاسیر کهن قرآن کریم کم و بیش به مطالب تربیتی قرآن توجه داشته اند، ابراز داشت: در حال حاضر تفاسیر جدیدی مثل فی ضلال القرآن نمونه، من هدی القرآن، من وحی القرآن، نور و تفسیر قرآن مهر بیشتر به این مطالب توجه کرده اند.
مبانی تفسیر تربیتی قرآن همان مبانی تفسیر عمومی است
وی با بیان اینکه تفسیر تربیتی قرآن دارای مبانی، روش ها، قواعد، اسلوب و شیوه است، خاطر نشان کرد: مبانی تفسیر تربیتی قرآن همان مبانی تفسیر عمومی قرآن است مثل امکان فهم و تفسیر قرآن، جواز آن و تحریف ناپذیری آن؛ همچنین امکان تفسیر تربیتیع وجود نکات و روش های تربیتی در قران و نظام مند بودن تربیت قرآنی از مبانی تفسیر تربیتی است که باید در جای خود اثبات شود.
حجت الاسلام رضایی اصفهانی تصریح کرد: در تفسیر تربیتی از همه روش های صحیح تفسیر قرآن مثل تفسیر قرآن به قرآن، روایی، عقلی، اشاری، علمی و اجتهاد بهره گرفته می شود و باید از تفسیر به رأی پرهیز شود. البته در این نوع تفسیر روش باطنی به صورتی که علامه معرفت بیان کرده است کاربرد بیشتری دارد.
وی با بیان اینکه علامه معرفت چهار مرحله را برای بطن گیری از قرآن پیشنهاد می کند، اظهار داشت: به دست آوردن هدف آیه، الغای خصوصیت از ویژگی های غیر دخیل در هدف، به دست آوردن پیام آیه، تطبیق پیام با مصادیق جدید در هر زمان چهار مرحله ای هستند که علامه معرفت در این باب بیان می کند، البته این قاعده و هدف باید از مدلول معنای التزامی آیه باشد به صورتی که مورد آیه مصداق آن باشد وگرنه برداشت شخصی و تفسیر به رأی می شود.
تفسیر تربیتی قرآن یک مبحث میان رشته ای است
عضو هیأت علمی جامعه المصطفی العالمیه تفسیر تربیتی را یک مبحث میان رشته ای عنوان کرد و گفت: باید ضوابط میان رشته ای در تفسیر تربیتی رعایت شود از جمله اینکه شخصی اقدام به تفسیر تربیتی کند که با حوزه تفسیر و علوم تربیتی آشنایی لازم را داشته باشد.
وی با یبان اینکه رعایت قواعد تفسیری لازم در تفسیر عمومی، در تفسیر تربیتی هم ضروری است اما در این جا از قاعده بطن گیری به صورت گسترده استفاده می شود، ادامه داد: اسلوب اجرایی تفسیر تربیتی می تواند ترتیبی یا موضوعی باشد. تفسیر موضوعی تربیتی برای استنباط کل اهداف، مبانی و نظام تربیتی قرآن بوده و تفسیر تربیتی ترتیبی برای به دست آوردن آموزه ها و پیام های آیات قران کریم است.
این مفسر قرآن کریم به بیان تفسیر تربیتی سوره حمد پرداخت و افزود: بیان اصول اساسی دین یعنی توحید، معاد و نبوت و نیز بیان نیاز و عشق و دعا که نوعی آموزش سخن گفتن با خداوند است از اهداف تربیتی سوره حمد به شمار می رود.
وی با اشاره به روش های تربیتی مطرح شده در سوره حمد، بیان داشت: آموزش غیر مستقیم، الگو دهی و الگوپذیری، تشویق متربی، هشدار، ایجاد ارتباط مستقیم بین مربی و متربی، جمع گرایی، رحمت گرایی، مقایسه و استدلال از روش های تربیتی است که در سوره حمد به کار رفته است.
سوره حمد تجلی گر راز و نیاز بی واسطه بنده با خداوند است
حجت الاسلام رضایی اصفهانی با بیان اینکه خداوند در سوره حمد افرادی را که به آنان نعمت داده است به عنوان الگو معرفی می کند تا بشر راه آن ها را به عنوان راه مستقیم الهی الگوی خود قرار دهد، خاطر نشان کرد: سوره حمد تجلی راز و نیاز مستقیم و بی واسطه با معبود یگانه است که متربی در این سوره با مربی خویش مواجهه مستقیم دارد که این امر تأثیر شگرفی در تربیت متربی بر عهده خواهد داشت زیرا تربیت حضوری است و متربی خود را در نزدیکی و مقابل پروردگارش می بیند به گونه ای که می تواند از او یاری جوید و باید پاسخگوی او نیز باشد.
وی با تأکید بر اینکه در این سوره رحمت الهی بر غضب خداوند مقدم شده است، ابراز داشت: این روش به متربی می آموزد که رحمت الهی بر غضب او تقدم دارد پس آدمی باید به صفات جمال و رحمت الهی توجه پیدا کرده و در تربیت نیز بر مهر و رحمت تأکید کند.
عضو هیأت علمی جامعه المصطفی العالمیه با بیان اینکه در علوم تربیتی ابعاد و ساحت های تربیتی انسان به گونه های مختلفی تقسیم شده است، تصریح کرد: در قرآن نیز به بسیاری از ابعاد و ساحت های تربیتی انسان اشاره و در تربیت او آن جهات مورد توجه قرار گرفته است.
وی با اشاره به برخی از ساحت ها و ابعاد تربتیی به کار رفته در سوره حمد، اذعان داشت: ابعاد تربیتی به کار رفته در سوره حمد عبارتند از تربیت اخلاقی و معنوی،اعتقادی، عبادی، اجتماعی، سیاسی، عقلی، عاطفی و اقتصادی؛ البته باید توجه داشت که برخی تعبیرها در این سوره به سایر ابعاد تربتیی نیز اشاره دارد.
سوره حمد انسان را با معرفت و اصول دین پرورش می دهد
حجت الاسلام رضایی اصفهانی با بیان اینکه سوره حمد متربی را با معرفت و اصول دین پرورش می دهد، یادآور شد: سوره حمد توحید عبادی، افعالی و ربوبی را مطرح می کند و در همان مسیر انسان را با صفات و اسماء الهی آشنا می سازد، همچنین به معاد، نبوت و امامت اشاره کرده و راه های انحرافی مخالف با آن ها را کنار می زند.
وی ادامه داد: در سوره حمد گروه های اجتماعی بر اساس اعتقاداتشان تقسیم می شوند یعنی مرزبندی های اجتماعی را بر اساس عقیده شکل دهید نه بر اساس قبیله و ملیت و بدین صورت سوره حمد متربی را با شاخصه های اجتماعی خاصی تربیت می کند.
برهان پذیری، بعد عقلانی انسان را پرورش می دهد
این مفسر قرآن کریم با اشاره به تربیت عقلی قرآن، افزود: روشن است که دلیل خواهی و برهان پذیری و انتخاب گری بعد عقلانی انسان را پرورش می دهد و او را فردی معقول و منطقی بار می آورد.
وی بیان داشت: از جمله اصول و مبانی تربیت اسلامی که در سوره حمد به آن ها اشاره شده است می توان به نیاز انسان به هدایت و تربیت، تربیت پذیری بشر، لزوم هدایت و تربیت انسان، آزادی انسان در انتخاب راه، لزوم توجه به ابعاد توحید در تربیت انسان، لزوم توجه به ابعاد معاد در تربیت انسان، لزوم وجود الگوهای تربیتی و مراتب تربیت صحیح و انحرافات تربیتی انسان اشاره کرد.
عضو هیأت علمی جامعه المصطفی العالمیه با بیان اینکه باید حوزه های علمیه به عرصه تفسیر تربیتی قرآن کریم وارد شوند، تصریح کرد: باید گروهی از طلاب و فضلای حوزوی گرد هم آمده و در عرصه تفسیر تربیتی قرآن کریم کار جدی تری را انجام دهند./934/ز502/س