آشنایی با جامعه مدرسین حوزه علمیه قم
اساتید و فضلای فوق که هسته نخستین جامعه مدرسین را تشکیل دادند، عبارت بودند از: حضرات آیات احمد آذری قمی، مهدی حائری تهرانی، محسن حرم پناهی، سید مهدی روحانی، عبدالرحیم ربانی شیرازی، سید موسی زنجانی، جعفر سبحانی، ناصر مکارم شیرازی و حسینعلی منتظری.
پس از رحلت آیت‌الله العظمی بروجردی(ره) جامعه مدرسین، به تدوین اساس‌نامه خود پرداخت و با حضور اعضای جدید، انسجام بیشتری به خود گرفت و اهداف بزرگ‌تری (از جمله دفاع از اسلام و ارزش‌های اسلامی، اجرای قوانین اسلام، مبارزه با طاغوت و دفاع از حقوق مردم ستمدیده ایران) را در برنامه خود گنجاند. با شروع انقلاب اسلامی مبارزه جامعه مدرسین با طاغوت آغاز شد این مبارزه که در ابتدا در صدور اطلاعیه‌های انقلابی، حمایت از امام(ره) و مراجع معظم تقلید و برگزاری سخنرانی‌های آگاهی بخش‌خلاصه می‌شد کم‌کم ابعاد دیگری به خود گرفت. به دنبال بازداشت امام راحل در 15 خرداد و تصمیم رژیم شاه برای محاکمه آن زعیم بزرگ، جامعه مدرسین و مراجع معظم تقلید، به همراه برخی از فقها و مراجع عظام در اطلاعیه‌ای مرجعیت امام(ره) را اعلام و طبعاً مصونیت قضائی ایشان را تثبیت کردند. در پی این اقدام، رژیم شاه از محاکمه امام باز ماند و به ناچار امام خمینی(ره) را در 17 فروردین ماه 1342 آزاد کرد و به قم باز گرداند.
تقریباً شش ماه بعد رژیم شاه قانون کاپیتولاسیون را به تصویب مجلسین رسانید، امام با این قانون به شدت مخالفت کردند و طوفانی جدید بر پا شد.
رژیم شاه که حضور امام خمینی(ره) را در ایران برای خود خطرناک می‌دید، در سیزدهم آبان سال 1343 شمسی آن مرجع عظیم‌الشأن را تبعید کرد. سال‌ها پس از تبعید امام(ره) فعالیت سیاسی جامعه مدرسین به طور مخفیانه ادامه داشت تا این که در خرداد ماه سال 1349 حضرت آیت الله العظمی حکیم دار فانی را وداع گفتند، این بار جامعه مدرسین با صدور اطلاعیه‌ای که دارای امضای یکایک بسیاری از اعضای آن بود بر مرجعیت امام خمینی(ره)، پای فشرد و این مسئله به بازداشت و تبعید 25 نفر از اعضای جامعه مدرسین انجامید. اعضای جامعه در تبعیدگاه‌های خود نیز مردم را به پیروی تام از امام خمینی(ره) دعوت می‌کردند و ماهیت پلید رژیم شاه را افشا می‌کردند.
در نیمه دوم دهه پنجاه که انقلاب مراحل کمال خود را طی می‌کرد جامعه مدرسین حوزه علمیه قم نیز به تقویت رهبری آن همت گماشته به هر بهانه‌ای مردم را گرد هم آورده و آنان را به مبارزه با رژیم شاه فرا می‌خواندند از جمله این برنامه‌ها برگزاری مراسم ترحیم و یادبود برای فرزند ارشد امام(ره)، آیت‌الله سید مصطفی خمینی(ره) در شهرهای گوناگون بود اغلب آن‌ها به راهپیمایی و تظاهرات می‌انجامید. هم چنین اعضای جامعه مدرسین با حضور در بیوت مراجع تقلید آنان را از آخرین اخبار و اطلاعات نهضت انقلابی مردم و امام(ره) آگاه می‌ساختند. این تلاش‌ها در آذرماه سال 1357 به اعلامیه جامعه مدرسین در خلع ید شاه از سلطنت انجامید و در بهمن سال 1357 به پیروزی نهایی انقلاب و تشکیل حکومت جمهوری اسلامی تحت زعامت رهبر کبیر انقلاب حضرت امام خمینی(ره) منجر شد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز جامعه مدرسین حوزه علمیه قم هم چون گذشته، پیرو امام و همگام مردم بود و همواره آمادگی خود را برای پیشبرد اهداف انقلاب اعلام می‌کرد و مردم را به اطاعت محض از ولایت فقیه (که رکن اساسی حکومت اسلامی است) فرا می‌خواند و توطئه‌های گروه‌های التقاطی را (که می‌کوشیدند انقلاب را از خط روحانیت و مرجعیت خارج سازند) خنثی می‌کرد.
جامعه مدرسین در تاریخ 17/5/1360 اساس‌نامه خود را به ثبت رسانید که در آن هیئت مؤسس عبارتند از: حضرات آیات فاضل لنکرانی، علی مشکینی، احمد جنتی، ابوالقاسم خزعلی، محمد یزدی و احمد آذری قمی.
این اساس‌نامه در سال 1378 مورد تجدید نظر قرار گرفت و پس از گذشت حدود پنج سال مجدداً در پی انجام بحث و کارشناسی‌های لازم در جلسه رسمی جامعه مدرسین مورخ 24/9/1383 این نسخه مورد تصویب نهایی قرار گرفت.
فصل اول : کلیات
ماده1) نام: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، که در این اساس‌نامه جامعه مدرسین نامیده می‌شود.
ماده2) مرکز: مرکز جامعه مدرسین، شهر مقدس قم می‌باشد. و می‌تواند در سایر بلاد دفتر داشته باشد.
ماده3) مدت: مدت نامحدود است.
ماده4) تابعیت: جمهوری اسلامی ایران.
ماده5) تاریخ تأسیس: یک هزار و سیصد و چهل و یک هجری شمسی برابر با یک هزار و سیصد و هشتاد و یک هجری قمری.
ماده6) جامعه مدرسین نهادی است مستقل و حوزوی و به هیچ مقام و گروهی وابستگی ندارد.
ماده7) اموال: ساختمان‌های دفتر و لوازم اداری و سایر امکانات، که صورت ریز آن در معاونت اداری مالی موجود است.
فصل دوم :اهداف و وظایف
ماده8) جامعه مدرسین یک نهاد علمی فرهنگی، سیاسی است و با اهداف زیر فعالیت می‌کند:
الف) ترویج و گسترش معارف اسلام ناب محمدی و مکتب اهل بیت معصومین علیهم السلام؛
ب) دفاع از قرآن و عترت و ارزش‌های اسلامی؛
ج) زمینه سازی و جهت دهی به تحقیقات در علوم و معارف اسلامی؛
د) تلاش برای اصلاح و تکمیل و اعتلاء برنامه‌های حوزه‌های علمیه از طریق شورای عالی حوزه؛
ه) دفاع از نظام اسلامی و ولایت‌فقیه؛
و) ایجاد زمینه مناسب جهت پرورش نیروهای حوزوی مورد نیاز نظام اسلامی؛
ز) انجام سایر اموری که برای رسیدن به اهداف جامعه مدرسین ضرورت دارد مانند تأسیس مؤسسات فرهنگی و غیره؛
فصل سوم : ارکان
ماده 9) ارکان:
الف) هیأت مؤسس ؛
ب) شورای عالی؛
ج) رییس شورای عالی؛
د) هیأت رییسه؛
هیأت مؤسس
ماده10) هیأت مؤسس عبارتند از: حضرات آیات فاضل لنکرانی، علی مشکینی، احمد جنتی، ابوالقاسم خزعلی، محمد یزدی و احمد آذری قمی
شورای عالی
ماده11) شورای عالی، عبارت است از اعضای رسمی جامعه (اعم از کسانی که از اول عضو بوده و یا بعداً به عضویت درآمده یا در می‌آیند) که عالی‌ترین مقام تصمیم گیرنده خواهد بود.
ماده12) اعضای شورای عالی جامعه مدرسین دارای شرایط زیر می‌باشند:
الف) صلاحیت علمی تدریس خارج یا سطوح عالی حوزه؛
ب) التزام عملی به نظام جمهوری اسلامی و ولایت‌فقیه؛
ج) تقوی و رعایت شؤون روحانیت؛
د) آمادگی برای حضور فعال و شرکت در جلسات رسمی جامعه مدرسین و تعهد به انجام وظایف محوله؛
تبصره: تشخیص داشتن شرایط فوق با شورای عالی است.
ماده13) جلسات شورای عالی با حضور حداقل 17 نفر از اعضاء رسمیت می‌یابد و مصوبات آنان نباید کمتر از چهارده رأی داشته باشد.
تبصره: در امور مهم، مصوبات با رأی حداقل دو سوم کل اعضای جامعه مدرسین معتبر خواهد بود. تشخیص«امور مهم» با شورای عالی است.
ماده14) شورای عالی هر هفته یک جلسه رسمی خواهد داشت و جلسات فوق‌العاده با نظر هیأت رییسه و یا پیشنهاد ده نفر از اعضاء شورای عالی تشکیل می‌شود.
ماده15) وظایف و اختیارات شورای عالی عبارت است از:
الف) انتخاب هیأت رییسه و امین مالی؛
ب) بررسی صلاحیت و تصویب عضویت افراد جدید شورای عالی؛
ج) انتخاب یکی از اعضاء هیأت رییسه به عنوان سخنگو؛
د) تصویب قائم مقام پس از پیشنهاد رییس؛
ه) تصویب معاونان جامعه از بین افرادی که رییس پیشنهاد می‌کند؛
و) تصمیم‌گیری در مورد موضوعاتی که در دستور جلسه قرار می‌گیرد؛
ز) معرفی اعضای شورای عالی حوزه علمیه قم به محضر رهبر انقلاب اسلامی و مراجع عظام تقلید «دامت برکاتهم» جهت تأیید؛
ح) بررسی و تصویب شرح وظایف و اختیارات معاونان و شورای اجرائی؛
ط) تصویب ایجاد دفتر در سایر بلاد؛
رییس شورای عالی
ماده16) شورای عالی در اولین جلسه رسمی خود از میان اعضاء، هیأت رییسه خود را انتخاب می‌کند: یک نفر به عنوان رییس، دو نفر(به ترتیب اکثریت آراء) به عنوان نایب رییس اول و دوم، دو نفر به عنوان منشی اول و دوم و یک نفر به عنوان امین مالی.
تبصره: هیأت رییسه برای مدت دو سال انتخاب می‌شود و انتخاب مجدد آنان بلا اشکال است.
تبصره: رأی‌گیری در مورد انتخاب افراد با ورقه انجام می‌شود.
ماده17) وظایف و اختیارات رییس شورای عالی عبارت است از:
الف) معرفی معاونان و قائممقام از میان اعضاء جامعه مدرسین به شورای عالی جهت تصویب؛
ب) نصب معاونان و قائم مقام پس از تصویب شورای عالی؛
ج) نصب و عزل مسؤول دفتر جامعه مدرسین؛
د) عزل معاونان و قائممقام؛
ه) اداره جلسات شورای عالی و شورای اجرایی؛
تبصره: در صورت غیبت رییس با اجازه او جلسات شورای عالی بوسیله یکی از نواب و جلسات شورای اجرایی توسط قائم مقام او اداره می‌شود.
تبصره: حدود و اختیارات قائم مقام به وسیله رییس کتباً تعیین می‌شود.
و) تأیید و امضاء کلیّه مکاتبات رسمی شورای عالی؛
ز) ابلاغ مصوبات به مسؤولان ذیربط؛
ح) امضاء اطلاعیه‌ها و بیانیه‌ها؛
ط) اعلام مواضع رسمی جامعه مدرسین که به تصویب شورای عالی رسیده باشد؛
ی) ارائه گزارش عملکرد سالانه معاونت‌ها به‌شورای عالی؛
ک) افتتاح حساب بانکی و امضاء چک‌ها و سایر اسناد مالی؛
ل) امضاء اسناد رسمی به انضمام امضاء امین‌مالی؛
م) دفاع از حقوق جامعه در محاکم قضایی؛
ن) پی‌گیری و نظارت بر حسن اجرای مصوبات؛
هیأت رییسه
ماده18) هیأت رییسه عبارتند از: رییس، قائممقام، نایب رییس، منشیان و امین مالی.
تبصره: رؤسای کمیسیون‌های جامعه مدرسین می‌توانند با حق رأی در جلسات هیأت رییسه شرکت نمایند.
ماده19) وظایف و اختیارات هیأت رییسه عبارت است از:
الف) تصویب بودجه سالانه جامعه مدرسین؛
ب) تنظیم دستور جلسات و ابلاغ آن به اعضاء؛
ج) تنظیم اموری که لازم است به اطلاع شورای عالی برسد؛
تبصره: آیین‌نامه اداره جلسات هیأت رییسه باید به تصویب شورای عالی برسد.
فصل‌چهارم : تشکیلات
ماده20) تشکیلات جامعه مدرسین به ترتیب زیر است:
الف) شورای‌اجرایی؛
ب) معاونت‌ها؛
ج) دفتر جامعه؛
شورای اجرایی
ماده21) شورای اجرایی عبارت است از:
رییس شورای عالی و یا قائم مقام وی، معاونان، رییس دفتر جامعه و امین‌مالی.
ماده22) جلسات شورای اجرائی به شرط حضور رییس یا قائم مقام او با اکثریت اعضاء رسمیت می‌یابد و اداره جلسه بوسیله رییس یا قائممقام او خواهد بود.
ماده23) مصوبات شورای اجرایی با اکثریت آراء اعضاء معتبر خواهد بود.
ماده24) وظایف و اختیارات شورای اجرایی عبارت است از:
الف) تصویب آئین نامه داخلی شورا؛
ب) تصویب آئین نامه‌های اجرایی معاونت‌ها؛
ج) استماع گزارش عملکرد یا مشکلات معاونت‌ها و دفتر، و ایجاد هماهنگی میان آنان؛
د) نظارت بر حسن جریان امور اجرایی، شناخت نقاط قوت و ضعف آن‌ها، مشاوره و تصمیم‌گیری برای حل مشکلات آن‌ها؛
ه) همکاری و تبادل نظر برای حسن اجرای مصوبات شورای عالی؛
و) بررسی گزارش عملکرد سالانه هر یک از معاونت‌ها برای ارائه به شورای عالی؛
ز) بررسی بودجه سالانه معاونت‌ها و پیشنهاد آن به هیأت رییسه برای تصویب؛
معاونت‌ها
ماده25) جامعه مدرسین در حال حاضر دارای چهار معاونت است که هر یک از معاونان با پیشنهاد رییس و تصویب شورای عالی به مدت 3 سال انتخاب می‌شوند.
ماده26) شرح وظایف و اختیارات هر یک از معاونین پس از تصویب شورای عالی توسط رییس کتباً به آنان ابلاغ می‌گردد.
تبصره: ایجاد معاونت جدید به پیشنهاد رییس و تصویب شورای عالی خواهد بود.
دفتر جامعه
ماده27) دفتر جامعه مدرسین مسؤولیت انجام امور اجرایی مربوط به تشکیل جلسات و کمیسیون‌ها و دبیرخانة جامعه، اطلاع‌رسانی به اعضاء جامعه و ارتباط جامعه با نهادها و افراد مختلف(در غیر مواردی‌که در حیطه مسؤولیت معاونت‌ها است) را به عهده دارد.
فصل پنجم : سایر مقررات
ماده28) فعالیتهای جامعه مدرسین افتخاری است. ولی افرادی که در معاونت‌ها انجام وظیفه می‌کنند یا مسؤولیت خاصی بر عهده آنان نهاده شده می‌توانند از حقوق و مزایا استفاده کنند.
ماده29) در صورتی که به تشخیص هیأت رییسه یکی از اعضای جامعه فاقد شرائط عضویت شناخته شود موضوع در جلسه رسمی شورای عالی مطرح و مانند سایر امور مهم تصمیم نهایی به عهده آن شورا خواهد بود.
ماده30) اموالی که به هر طریق در تملک جامعه یا مؤسسات وابسته به آن درآمده ملک شخصی اعضاء یا مسؤولان مؤسسات نخواهد بود.
ماده31) انحلال جامعه مدرسین ( در صورتی که با تشخیص اکثریت شورای عالی امکان فعالیت نداشته باشد) باید به تصویب سه چهارم کل اعضاء برسد. و در این صورت پس از تسویه حساب‌ها و اداء دیون جامعه، باقی‌مانده اموال آن در اختیار ولی امر مسلمین و رهبر نظام اسلامی (ولی‌فقیه) قرار داده می‌شود.
ماده32) هرگونه تغییر یا اصلاح در این اساس‌نامه با موافقت اکثریت مطلق اعضاء حاضر در جلسه رسمی شورای عالی و موافقت کتبی سایر اعضاء تا سه چهارم مجموع اعضاء امکان پذیر است.
ماده33) آیین‌نامه این اساس‌نامه باید توسط هیأت رییسه تنظیم و به تصویب نهایی شورای عالی برسد.
ماده34) این اساس‌نامه در 5 فصل و 34 ماده و 9 تبصره در جلسه مورخه 16/10/1382 هجری شمسی برای مدت شش ماه تصویب شد و پس از آن در تاریخ 24/9/1383 به تصویب نهایی رسید./919/د101/ن