بهره گیری از روش های نوین در پژوهش های دینی؛
در حوزه به دانش افزایی و مهارت افزایی توجه شود
خبرگزاری رسا - حجت الاسلام موسوی نسب، مشکلات علمی را نیازمند تحقیق دانسته و ابراز داشت: باید ارتباط منطقی بین موضوعات روشن شود تا پس از پایان مجموعه تحقیقات طلاب، به نتیجه مطلوب و تولید علم برسیم.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، عدم آشنایی کافی طلاب به روش های تحقیق، مسأله ای است که هر طلبه ای تا حدودی این مسیر را تجربه می کند. طلبه هایی که ابتدا شوق فراوانی نسبت به تحقیق نشان می دهند، ولی پس از ورود به این عرصه، با هجمه ابهامات گوناگون روبرو می شوند. افرادی هم که بعد از اتمام دوره سطح، برای تدوین رساله تصمیم می گیرند، با مشکلاتی برخورد می کنند که در اولین قدم باید موضوع قابل قبولی را ارائه کنند. از سویی موضوعاتی در اختیار وی گذارده می شود که این موضوعات خود محل تأمل هستند. در ادامه گفت و گویمان با حجت الاسلام موسوی نسب، عضو هیئت علمی موسسه امام خمینی(ره) و استاد راهنمای رساله های علمی حوزه و دانشگاه، در صدد بررسی برخی راهکارهای پیشنهادی هست. در اینجا چند پیشنهاد راهگشا برای طلاب و نیز برای مسئولین ارائه شده است.
رسا - وضعیت موجود پژوهشی طلاب را چگونه ارزیابی می کنید ؟
دو، سه سالی که با دوستان طلبه در حوزه کار می کنیم، در سطح سه یا کارشناسی ارشد تلقی این بوده که ما به دنبال این هستیم که افراد، دانشجویان و طلبه ها با فرآیند پژوهش آشنا شوند و خیلی هم از آنها توقع این که کار پژوهشی انجام دهند، تولید علم کنند، نداریم. با این تلقی، ما می بینیم کسی که سطح سه حوزه را می خواهد بخواند، اساسا در یافتن موضوع مشکل دارد. می گوید شما پیشنهاد می کنید من چه موضوعی انتخاب کنم؟ این طوری کار پیش نمی رود. این گونه سؤال ها نشان می دهد تحقیق دغدغه طلاب ما نیست. از باب گذراندن سطح سه، رفع تکلیف و امتیاز گرفتن، پژوهش انجام می دهیم. این پژوهش پروری نیست. بله با هدف این که طرف یاد بگیرد پژوهش از کجا شروع می شود و در پژوهش چه کار باید بکنیم، کارورزی خوبی است؛ اما این مشکل ما را حل نمی کند.
رسا - مشکل اساسی ما چیست؟
مشکل اساسی ما این است که طلبه های ما موضوع را نمی شناسند.
رسا - برای شناخت موضوع چه کار باید بکنند؟
موضوع شناسی نیازمند مطالعه زیاد مباحث است. البته بحث علاقه افراد هم دخیل هست. یکی به فقه علاقه مند است؛ مثلا علاقه مند به مباحث اقتصادی فقه است، این آدم باید به عرصه اقتصاد نوین و اقتصاد دینی، حوزوی کاملا اشراف پیدا کند تا بتواند از این راه، سؤال خودش را به دست بیاورد و سؤالات جدید مشکل حل کن، داشته باشد.
رسا – طلاب چگونه می توانند به موضوعِ خوب برسند؟
یافتن موضوع و مسئله این طور نیست که انسان گوشه ای بنشیند و فکر کند. انتخاب موضوع نکته مهمش این است که فرد اهل مطالعه باشد. با ریز بینی و دقت، مطالب را دنبال کند. کتاب و پایان نامه ببیند. نهادهایی که نیاز به پژوهش دارند را بیابد. موضوع، دارای مسئله نو، مفید و قابل اجرا باشد. یک موضوع حساب شده ای پیدا کند و دوباره شروع به مطالعه کند. اما الآن، دوستان ما به خاطر رفع تکلیف پایان نامه می نویسند.
رسا - آیا در این زمینه مسؤلان حوزوی اقدامی کرده اند؟
حوزه حرکتی کرده که خودش یک موضوعاتی را پیشنهاد می دهد؛ تا طلبه ها انجام دهند. در این موضوعات هم که پیشنهاد داده می شود، موضوعات خوبی هم وجود دارد؛ اما این موضوعات حساب شده نیست. ارتباط منطقی بین آنها وجود ندارد و هنوز روی آن کار نشده است. یک برنامه منظمی نیست که وقتی پژوهش هایی که انجام می دهیم و یک سال عمر طلبه ای با استاد راهنما و مشاور و مجموعه ای را صرفش می کنیم، کنار هم قرار می گیرند، یک گام، دانش ما را جلوتر ببرند. با این نگاه موضوعات انتخاب نمی شود. موضوعات خوبی کار شود خوب است، اما چه مشکلی از ما را حل می کند. با این نگاه روی موضوعات کار نشده است.
رسا - چه راهکاری دارید؟
بزرگان و مسؤلین ما که در فضای پژوهشی حوزه قرا گرفته اند و معاونت پژوهشی را مدیریت می کنند، باید در این زمینه این توانمندی را داشته باشند که مشکلات اساسی ما را در هر حوزه ای که تشخیص می دهند نیازمند تحقیق است، خوب ریز کنند، ارتباط منطقی بین این ها را روشن کنند و هر گوشه ای را به طلبه ای بدهند. وقتی که این مجموعه جمع شد، ما بتوانیم از این ها به یک نتیجه مطلوبی برسیم. این آرزویی هست که خیلی ها دارند و لکن تحقق پیدا نکرده است.
رسا - چرا تحقق پیدا نمی کند؟
چرایش پاسخ هایی دارد. بعضی می گویند شدنی نیست. چرا شدنی نیست، خودش جای دقت است. یا این که به ضرورتش نرسیده ایم، یا همتش را نداشتیم، پاسخش را نمی دانم که چرا نشده.
دنیا این کار را کرده، موضوعات را خوب جدا کرده و مجموعه پژوهش هایشان وقتی کنار هم قرار می گیرد، یک گام دانش را جلو می برد و به دانش واقعی منجر می شود. آن چیزی که ما در حوزه تا یک حدودی داریم و تولید علمی که برای ما مشکلی را حل کند، خیلی رخ نمی دهد.
رسا - بالأخره چگونه می توان از روش های نوین، در پژوهش های دینی بهره مند شد؟
حوزه و پژوهشگران ما باید فعالیت های خودشان را کاملا مشخص کنند. مثلا اگر کسی خواست پژوهش اش تاریخی باشد، یا پژوهشگری در حوزه تفسیر کار می کند یا در حوزه فقه، در حوزه علوم تربیتی می خواهد کار کند، در حوزه سیاست و حوزه علوم اجتماعی می خواهد کار کند، هر کدام از این حوزه ها امروزه روش تحقیق خاص خودش را دارد.
مثلا کسی که می خواهد در حوزه تفسیر کار کند، نیازی نیست بیاید روش های تحقیقی و تحقیق های میدانی را بفهمد، جامعه آماری را آگاهی داشته باشد. خوب می خواهد از دل آیات و روایات نکته هایی را به دست بیاورد و تحلیل و تفسیر کند.
رسا - یعنی هر موضوعی روش پژوهشی مخصوصی دارد؟
بعضی پژوهش ها، پژوهش های متن محورند. مانند کسی که می خواهد پژوهش هایش در راستای یک متن باشد. به طور مثال می خواهد کتاب کافی را تصحیح کند؛ همانند کاری که در رابطه با "منیة المرید" کردند. تصحیح کردند، روایت و سند را تصحیح کرده و نیازی به تحقیقات میدانی و غیره هم نداشت که استفاده کنند.
پس اول باید هم حوزه و هم پژوهشگران ما منطقه کار و قلمرو پژوهش شان را مشخص کنند و متناسب با این شروع کنیم، روش های متعدد و متفاوت را به طلبه ها آموزش دهیم. البته بعضی از پژوهش ها میدانی اند، زمینه ای اند، نیازمندند به آشنایی با جامعه آماری، کارهای آماری و تجزیه و تحلیل هایی که در آمار انجام می شود دارد که این هم دانش خاص خودش را می طلبد.
رسا – آیا جدا سازی حوزه های پژوهشی ضرورتی دارد؟
از قدیم در حوزه این درد را داشتیم که در بعضی پژوهش ها، فقهای ما خیلی به موضوع شناسی نمی پرداختند. امروز این نیاز به وجود آمده که ما نیازمندیم موضوع را خوب بشناسیم. موضوعاتی که در فقه است هر کدام مسائل خاص خودش را دارد. بحث رؤیت هلال در گزاره های دینی ما یک کلمه است؛ اما توانسته است یک هیأت علمی را با خود بکشد. فرد به دنبال این است که موضوع رابشناسد؛ نیازمند ابزارهای جدید است و تحقیق در این زمینه، ابزار خاص و روش خاص خودش را دارد.
آدم نمی تواند برود گوشه حجره بنشیند، بگوید ماه آمد یا ماه رفت. نیازمند این است که فرد بتواند در این حوزه کار عملی انجام دهد و به تحقیقات متناسب بپردازد. بعد به دنبال این، سؤالات بسیار زیاد است که باید از نظر علمی و عملی به آن پاسخ داده شود. آیا ما می توانیم رؤیت هلال را در همه دنیا یا دنیای اسلام در یک روز و یک زمان داشته باشیم؟ یعنی در همه کشورها عید سعید فطر یک روز باشد یا نه؟ این سؤال نیازمند این است که تحقیق کتابخانه ای داشته باشد و نیز روش های میدانی خاص خودش را هم دارد. حوزه هم باید زمینه تربیت این طور افراد را فراهم کند.
رسا - کارگاه هایی که در این رابطه برگزار می شود به بهبود پژوهش طلاب کمک می کند؟
بالأخره برگزاری این کارگاه ها با هدف آشنایی با فضای پژوهش و تحقیق است. ممکن است که ما الآن نتیجه کامل و کافی نگیریم؛ ولی از آن زمانی که این آشنایی را به طلبه ارائه می کنیم، جلوی خیلی چیزها را می گیرد.
طرح تحقیق برای طلبه کاملا غریب است. می گوییم بیان مسئله، کاملا غریب است. نمی داند فرق تحقیق با مقاله و پایان نامه با کتاب چیست. این خیلی بد است.
در این کارگاه های روش تحقیق، که من خودم هم اجرا کرده ام، حداقل کاری که می کنیم، این است که خیلی توانسته ایم این فضای غربت و نا آگاهی را بشکنیم. حداقل با این فضا آشنا شدند. بعضی هم واقعا به شدت دنبال می کنند، برای شان مهم است و علاقه دارند. این کارگاه ها مؤثر بوده، منتها باید روز به روز روی آن کار عمیق تر و دقیق تری انجام شود.
رسا - آیا طلبه می تواند از این کارگاه ها بهره عملی ببرد؟
من یادم هست در سال73 یا 74 در حوزه برای مان روش تحقیق گذاشتند. یک استادی از تهران آورده بودند و اولین مطلبی که مطرح کرد، بحث متغیر بود. ما اصلا نمی دانستیم و نمی فهمیدیم، متغیر یعنی چی؟ الآن هم نیازی نیست ما برای طلبه این را بگوییم. ما اصلا نمی فهمیدیم؛ چون ما در فضایی درس می خواندیم که با این چیزها خیلی سازگار نبود.
طلبه های ما باید با این روش ها آشنا شوند و بفهمند، جایگاه این بحث ها کجاست. انشاءالله هر چه پیش تر برویم، ثمرات بیشتری خواهد داشت. الآن ناقص است، باید بیشتر به سمت عملیاتی شدن پیش برویم. برای عملیاتی شدن، دانش لازم است؛ کارگاه هم که می گویند، هدفش دانش افزایی است و هم مهارت افزایی. در حوزه به دانش افزایی و مهارت افزایی توجه شود، خیلی بهتر از این می شود.
رسا - به نظرتان این آموزش ها برای طلاب مفید خواهد بود؟
برای عده ای که ذوق و علاقه این کارها را دارند، قابل استفاده است. با دیدن چند واحد می توانند به این کار مسلط شوند و کار پژوهشی جدی انجام دهند. اگر این روش ها در حوزه به وجود بیاید و در حوزه طلابی داشته باشیم که بتوانند این کارها را انجام دهند، کم کم کار به توسعه و پیشرفت خواهد انجامید. منتها باید حوزه این فضا را به وجود بیاورد. هستند کسانی که علاقه مند به کارهای میدانی و آماری هستند؛ این ها جذب شوند و آموزش مناسب داده شده و در این عرصه به کار گرفته شوند.
976/401/ر
ارسال نظرات