نگاهی به کتاب «سلامت معنوی از دیدگاه اسلام»

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، کتاب «سلامت معنوی از دیدگاه اسلام؛ مفاهیم، شاخص­ها، مبانی» به اهتمام حجت الاسلام مجتبی مصباح با همکاری حجت الاسلام رضا مهکام، حجت الاسلام جواد مصلحی، حجت الاسلام محمد رضا جهانگیرزاده قمی، از سوی مؤسسه فرهنگی حقوق سینا منتشر شده است.

این کتاب از یک دیباچه، مقدمه و دو بخش «مفهوم شناسی و شاخص­های سلامت معنوی» و «بررسی میان سلامت معنوی از دیدگاه اسلام» تشکیل شده است.

«مفهوم­شناسی»، «دیدگاه اندیشمندان درباره سلامت معنوی»، «تأثیر و تأثرات معنویت و سلامت معنوی»، «ابزارهای سنجش شلامت معنوی»، «سلامت معنوی آیین اسلام» عناوینی است که در بخش اول مطالعه می­کنیم.

 در بخش دوم مطالبی همچون «مبانی معرفت شناختی»، «مبانی هستی­بخشی»، «مبانی الهیاتی»، «مبانی انسان­شناختی» و «مبانی ارزشی» آمده است.

در قسمتی از مقدمه این کتاب می­خوانیم:

 علی­رغم این که برخی به سلامت معنوی نگاهی ابزاری دارند، باید گفت: سلامت معنوی مربوط به بعد انسانی انسان است و اهمیت آن نه فقط از جهت تأثیر آن در سلامت جسم و روان یا بعد اجتماعی انسان بلکه از جهت تأثیر  و تعالی حقیقی انسان است و اصالتا مطلوب است، نه به تبع مطلوبیت سلامت ابعاد دیگر، بلکه سلامت ابعاد یکدیگر انسان مقدمه­ای برای امکان تعالی حقیقی انسان  که با سلامت معنوی تأمین می­شود و جهان­بینی صحیح و ایمان راستین دین حق که در عرصه­های مختلف زندگی بروز و ظهور می­یابد؛ در دستیابی به این هدف نقش تعیین کننده دارند.

رابطه اجتناب ناپذیری سلامت معنوی با زمینه­های گوناگون فرهنگی و اجتماعی آن موضوعی است که نمی توان به سادگی از آن عبور کرد. از این ر­و ارائه یک تعریف جامع از سلامت معنوی و تجزیه عناصر تشکیل دهنده سلامت معنوی، شاخص­ها و ابزار اندازه­گیری آن؛  می­تواند مقدمه­ای برای تهیه و ساخت مقیاس سلامت معنوی بر اساس باورهای ارزش­ها، هنجارها و فرهنگ بومی و ملی کشو ما باشد.

 هدف این پژوهش، بررسی ماهیت سلامت و معنویت، رابطه دین و مذهب با معنویت، شاخص­ها و ابعاد سلامت معنوی و تعریف مؤلفه­های و شاخص­ها و تحلیل ابزارهای سنجش سلامت معنوی و درنهایت ساخت یک ابزار جدید سنجش سلامت معنوی در چارچوب فرهنگ، ارزش­ها، هنجارها و بازوهای بومی کشور ایران اسلامی است.

 در این پژوهش، پس از تاریخچه، بحث از معنویت  و سلامت و نشان دادن اهمیت و ضرورت این بحث، به مفهوم­شناسی سلامت و معنویت پرداخته و رابطه معنویت را با دین بررسی کرده­ایم. آنگاه  با مروری بر دیدگاه­ اندیشمندان درباره سلامت معنوی، به این نتیجهرسیده­ایم که ارائه تعریف قابل دفاع از سلامت معنوی در صورتی امکان پذیر است که بر مبانی معرفت­شناختی، هستی­شناختی، الهیاتی، انسان شناختی و ارزش شناختی درست استوار باشد.

سپس با مروری بر خلاصه­ای مبانی که تفصیل آن در بخش دوم این پژوهش آمده، سلامت معنوی بر اسلام این گونه تعریف کرده­ایم:

 سلامت معنوی وضعیتی است دارای مراتب گوناگون که در آن، متناسب با ظرفیت­ها قابلیت­های فرد، بینش­ها، گرایش­ها و توانایی­ها لازم برای تعالی روح که همان تقرب به خدای متعال است، فراهم می­باشد، به گونه­ای که که همه  امکانات درونی به طور هماهنگ و متعادل، در جهت هدف کلی مزبور بکار گرفته می­شوند و رفتارهای اختیاری درونی و بیرونی متناسب با آنها نسب به خدا، فرد، جامعه و طبیعت ظهور می­یابند.

 سپس بر اساس این تعریف به تعیین مؤلفه‌ها سلامت معنوی پرداخته و با تقسیم آن به 12 بخش، شاخص­های مربوط به هریک را استخراج  کرده، آنها به آیات و روایات معصومین علیهم السلام مبتنی ساخته‌ایم و بر اساس آنها   گونه­های لازم بر ای سنجش سلامت معنوی را استخراج کرده­ایم که جدول کامل آن در این پژوهش آمده است.

در بخش «مبانی ارزش شناختی» به «حد نصاب ارزش« و «راه تشخیص ارزش» پرداخته شده است، در قسمتی از این متن می­خوانیم:

حد نصاب ارزش­، ایمان به اصول دین است. با استفاده از برخی مبانی ارزش­ها شناختی، انسان شناختی و الهیاتی، می­توان نشان داد که اساسا رسیدن به هدف نهایی تنها با ایمان به پرودگار و باور قلبی به این که با بازگشت به سوی او؛ به پاداش کیفر رفتارهای خود دست می­یابیم و نیز ایمان به همان که راه صحیح زندگی و رسیدن به هدف مطلوب را از طرف خدای متعال نشان می­دهند، امکان­پذیر است.

حد نصاب ارزش از دیدگاه اسلام، ایمان به همان اموری است که اصول دین نامیده می­شوند و کارهایی که بدون ایمان صورت می­گیرند، تنها می­توانند زمینه­ساز نزدیک شدن به حد نصاب ارزش باشند؛ وگرنه به خودی خود، از ارزش حقیقی و ذاتی برخوردار نیستند.

 بر اساس این مبنا، بدون تشخیص دین حق و اعتقاد به آن؛ فرد از حد نصاب سلامت معنوی برخوردار نیست، هرچند ویژگیهای جسمی روانی واجتماعی به طور نسبی برخودار  باشد.

راه تشخیص ارزش، عقل، تجربه و حس است. تشخیص امور ارزشمند و نیز تشخیص ارزش برتر؛ تنها در مواردی کلی از راه عقل میسر است؛ یعنی در مواردی که موضوع ارزش، نشان دهنده تأثیر مثبت دلیل به همان حقیقی است؛ مانند ارزش عبادت خداوند، اخلاص در کارها برای او، عدالت، و ترتیب دیگران در مسیر کمال و آنها  در برخی از عناوین، تشخیص تأثیر در منافع وابسته به تجربیات علمی است.

گفتنی است، کتاب «سلامت معنوی از دیدگاه اسلام؛ مفاهیم، شاخص­ها، مبانی»  با شمارگان 100نسخه، در 288 صفحه به قیمت ده هزار تومان  از سوی مؤسسه فرهنگی حقوق سینا منتشر شده است./998/ن602/ق