تبیین و بررسی اسلام رحمانی در یک کتاب

به گزارش خبرگزاری رسا، کتاب «اسلام رحمانی»، نخستین کتاب در تبیین و نقد دیدگاه‌های نواندیشان دینی درباره اسلام رحمانی نوشته حسن علی پور وحید از سوی دفتر نشر معارف منتشر شد.

»اسلام رحمانی» اصطلاحی نوظهور است که از یک دهه پیش وارد ادبیات نواندیشی دینی و سیاسی ایران شده است؛ اما بنیادهای نظری و عملیِ این گفتمان ریشه و پیشینه ای طولانی تر دارد. نظریه اسلام رحمانی در سطح جهان اسلام پیگیری می شود و نظریه ای محدود به ایران نیست؛ بلکه فراتر از جغرافیای اسلام، در مقیاس جهانی و در گستره همه ادیان با تفاوتهایی در متد و محتوا تزریق و تبلیغ می شود. اندیشه رحمانیت ادیان، پارامترهای ثابتی دارد که قابلیت تحقق در ادیان ابراهیمی و غیرابراهیمی را می یابد. فرضیه های پیدایش اسلام رحمانی متفاوت است. متفکران اسلام رحمانی این اندیشه را قرائتی نو و در عرض دیگر قرائتهای رایج از اسلام می دانند که مولودِ فرآیندِ طبیعی نواندیشی دینی و قواعد هرمنوتیکی است. برخی این نظریه را واکنش طبیعی و بهنگامِ اندیشمندان مسلمان به قرائتهای خشن و گروههای افراطی می دانند که در دهه اخیر قارچ گونه از گوشه و کنارِ جهان اسلام سربرآورده اند و کارکردشان سیاه نماییِ اسلام در بیرون از جغرافیای اسلامی است.

گروهی از صاحبنظران، جهان بینی رحمانی را بازخوانی و بازآفرینیِ اسلام سکولار و لیبرال می خوانند. طیفی از منتقدان نیز فلسفه و ماهیت آن را تقابل تئوریک با اسلام سیاسی و انقلابی می انگارند که به طور مشخص با انگیزه از صحنه راندن حاکمیت فقه و فقیه در ایران تولد یافته. پروتستانیسم اسلامی، فرضیه دیگری است که درباره این جریان به کار می رود. نوشتار حاضر نظریه های پیدایش این تئوری را پی می گیرد.

وی در ادامه ابراز می کند: برخلاف برخی سطحی انگاریها، اسلام رحمانی نظریه ای عمیق و گسترده و با تکانه های مهارناشدنی در عرصه های معرفتی، سیاسی و اجتماعی است. این گفتمان، آفاق وسیعی از اهداف و آرمانها را پوشش می دهد و گستره ای از نوگرایی را دنبال می کند. آهنگ و امواج آن نیز رو به جلو و در حال گسترش احساس می شود. پتانسیل های فراوانِ فکری، سیاسی و اجتماعی، همسان با یک مکتب مدرن و الاهیات انتقادی، به این گفتمان پویش و کنش بخشیده است. فراگیریِ ظرفیتهای این گفتمان، اسلام سنتی و رایج را در حوزه های گوناگون به چالش و رقابت می کشد؛ بسان پروتستان و کاتولیک. از آنجا که قرائت رحمانی، نظریه ای دامنه دار با ابعاد مختلف معرفتی و سیاسی است، پژوهشهایی ژرف پیرامون آن ضروری به نظر می رسد. این نظریه با بسیاری از تحولات فکری و سیاسی امروز اسلام و جهان معاصر پیوند برقرار می کند و در شمار جدیدترین تولیدات جریان روشنفکری دینی خوانده می شود. ریشه یابیِ دقیق انگیزه، ابعاد و اهداف این رهاورد نواندیشی دینی، می تواند فهم عمیقتر آن را در پی آورد.

نویسنده در بخشی از مقدمه کتاب می نویسد: پرسش و دغدغه اصلی ای که انگیزش و آفرینش این نوشتار را فراهم آورد، «ماهیت و چیستیِ اسلام رحمانی» است. افزون بر پرسش اصلی، ابهامهای پرشماری گرد آن شکل می گیرد که نوشتار فرارو می کوشد پاسخ دهد؛ مانند: نقطه کانونیِ انگیزش و آفرینش اسلام رحمانی چیست؟ ریشه های فکری و تاریخیِ این فرضیه کدام است؟ مبانی و مستندات آن چیست؟ چه نسبتی با اسلام وحیانی برقرار می کند؟ پایه های اجتماعی آن چه کسانی هستند و گویندگان و نویسندگان این تئوری چه طیفی از جامعه و از کدام تبار فکری هستند؟ نسبت اسلام رحمانی با لیبرالیسم و سکولاریسم و اومانیسم و پروتستانیسم و مدرنیسم چیست؟

پژوهش پیشِ رو، بینشها، ارزشها، گرایشها و روشهای اسلام رحمانی را از زوایای کلامی، فلسفی، فقهی، تاریخی، قرآنی و سیاسی مطالعه و تحقیق می کند. این نوشتار گرچه با صفحاتی انبوه ارائه می شود و سطوح متعددی از خوانش رحمانی را پوشش می دهد، با این همه، نارسایی در بسیاری از زمینه ها را نیز می پذیرد. نگارنده این اثر را گامی ابتدایی در مسیری طولانی می داند، نه بیشتر. کتاب حاضر اقرار می آورد که در بعضی از فضاهای ضروریِ الاهیات رحمانی ورود نکرده یا به اشاره گذرانده و مجالی برای تحقیق و تدبر نیافته است. پژوهش محققان می تواند این مسیر را کامل و در لایه های میانی ترِ سامانه فکریِ رحمانی ورود کند.

پژوهش کنونی، در پنج بخش تهیه و تنظیم شده است. بخش اول، کلیات است که تعریف و پیشینه اسلام رحمانی را پوشش میدهد. بخش دوم، جریان شناسیِ اسلام رحمانی را سامان می بخشد و بر آن است که پایه های اجتماعیِ اسلام رحمانی و تیپ فکریِ نظریه پردازان و دغدغه داران آن را بررسد. بخش سوم، اصول و مؤلفه های ماهیت ساز اصول رحمانی را می کاود و می کوشد ویژگی های جوهریِ این گفتمان را جمع آورد. بخش چهارم، مهمترین استدلالها و استنادهای این قرائت را پیش می نهد. بخش پنجم نیز نسبت سنجی است میان اسلام رحمانی و اسلام وحیانی که با عرضه اسلام رحمانی به قرآن، سیره انبیاء و اولیاء، سنن الهی، و آرای اندیشمندان مسلمان، تراز همسویی آنها را محک می زند.

یکی از ویژگی‌های این اثر، بررسی تفضیلی دیدگاه‌های مبدعان و نظریه پردازان این رویکرد در داخل و خارج از کشور (خصوصاً محسن کدیور، مصطفی ملکیان، سید حسین نصر، سید حسین مدرسی طباطبایی، عبدالکریم سروش، سید سلمان صفوی و فتح الله گولن و برخی شخصیت های سیاسی معاصر) است.

گفتنی است رهبر معظم انقلاب در دیدار سالانه خویش با دانشجویان در سال جاری، ضمن توصیه بر پرهیز از سطحی ‌نگری در ارتباط با مفاهیم اسلامی، به نقد برخی شعارهای اسلام ‌نما و غلط ‌انداز، همچون «اسلام رحمانی» که امروزه رایج شده است، پرداختند. در چند دهه اخیر در ایران، اسلام با پسوندهای مختلفی، همچون اسلام التقاطی، اسلام سرمایه‌داری، اسلام سوسیالیستی، اسلام سلطنتی، اسلام رساله ‌ای، اسلام سبز، اسلام سیاه و در آخر «اسلام رحمانی» قرائت شده است.

مشخصات کتاب

کتاب «اسلام رحمانی» در 480 صفحه، قطع رقعی، تیراژ 1000 نسخه و قیمت 17000 تومان از سوی دفتر نشر معارف عرضه شده است.

دفتر نشر معارف پیش از این، از این نویسنده و پژوهشگر، کتابهای «مکتب در فرآیند نواندیشی» (نقد دیدگاه‌های محسن کدیور در حوزه شیعه شناسی) و «ارتقای مرجعیت شیعه» (نقد کتاب ابتذال مرجعیت شیعه محسن کدیور) را منتشر کرده است و به زودی کتاب «اسلام  رحمانی در قرائت دکتر محسن کدیور» را از وی منتشر می کند.

دفتر نشر معارف در راستای نقد دیدگاههای روشنفکران دینی و نواندیشان و سیاسیون غربگرا تاکنون کتابهای «شبهات قرآنی: تأملی در نظرات دكتر سروش درباره قرآن» (نوشته محمدعلی رضایی اصفهانی)، «سروش، دين و نوانديشي» (نوشته عبدالحسین خسروپناه و حسن پناهی آزاد)، «حکومت حکیمانه: نقد و بررسی نظریه حکمت و حکومت دکتر مهدی حائری یزدی» (نوشته آیت الله محمد مومن قمی)، «سیری انتقادی در آرای داریوش شایگان» (نوشته شهریار زرشناس)، «سیاست نامه: نامه های سیاسی ـ تاریخی» (نوشته مسعود رضایی شریف آبادی)، «آیات وحیانی، پندار شیطانی» (نوشته علی کاظمی)  را منتشر کرده است./998/د102/ق

منبع: نشر معارف