معنویت برای روح انسان همانند خون برای بدن ضروری است

به گزارش خبرگزاری رسا در تهران، حجت‌الاسلام محمدحسین جمال‌زاده، پژوهشگر فلسفه و علوم اجتماعی، در برنامه تلویزیونی «آفتاب شرقی» به تبیین مفهوم معنویت در زندگی انسان پرداخت و گفت: اگر قرار است الگوهای معنوی همچون پیامبر اکرم(ص) و حضرت زهرا(س) را در زندگی خود پیاده کنیم، ابتدا باید معنویت را تعریف کنیم.

وی با بیان اینکه در تعریف معنویت معرکه آرا وجود دارد و هر فرد از نگاه خود سخنی می‌گوید، اظهار داشت: اسلام برای سخن گفتن از معنویت ابتدا انسان را تعریف می‌کند؛ یعنی از تعریف انسان می‌توان معنویت را شناخت.

حجت الاسلام جمال‌زاده با اشاره به دیدگاه‌های مختلف درباره انسان بیان کرد: برخی انسان را صرفاً موجودی مادی و در حد بدن، اعضا و حواس ظاهری می‌بینند و اساساً برای او بعد معنوی قائل نیستند. در این نگاه، معنویت امر زائد، خرافی، یا دستاویزی برای سوءاستفاده تصور می‌شود؛ دیدگاهی که حتی اندیشمندان غربی نیز امروز آن را کنار گذاشته‌اند.

وی افزود: دسته‌ای دیگر انسان را موجودی دارای دو جنبه مادی و معنوی می‌دانند، اما این دو جنبه را همچون دو امر مجزا و انضمامی کنار هم قرار می‌دهند؛ گویی دو چیز متفاوت را از دو سو به هم الصاق کرده باشند. در این نگاه، برای نیازهای مادی دستورالعملی جدا ارائه می‌شود و برای امور معنوی نسخه‌ای دیگر.

این پژوهشگر فلسفه تأکید کرد: آیات و روایات اسلامی چنین تصویری ارائه نمی‌کنند. اسلام انسان را موجودی دارای جنبه مادی و معنوی می‌داند، اما این دو را نه جدا از هم، بلکه متحد می‌بیند. یعنی انسان در عین مادی بودن، معنوی است و در عین معنوی بودن، نیازمند مادیات. این دو امر با هم ممزوج و یک حقیقت واحد در وجود انسان‌اند.

وی افزود: اگر انسان را موجودی با دو جنبه چسبیده بدانیم، به سمت معنویت‌های تزریقی می‌رویم؛ اینکه معنویت را با ورد، طلسم، دعاهای بی‌ریشه یا خرافات به او تزریق کنیم. اما وقتی انسان را دارای دو جنبه متحد بدانیم، می‌فهمیم که در هر لحظه از زندگی مادی، معنویت حضور دارد و بالعکس.

حجت الاسلام جمال‌زاده با بیان نمونه‌ای توضیح داد: غذا خوردن یک کار مادی است و نیاز بدن را برطرف می‌کند. اما اگر همین غذا در کنار دوست یا محبوب و در فضایی سرسبز باشد، لذت معنوی نیز به آن افزوده می‌شود. این معنویت اضافی نیست، بلکه به‌صورت اتحادی در همان عمل حضور دارد.

وی تصریح کرد: در نگاه اسلامی معنویت امری لاکچری یا تجملی نیست؛ یک نیاز واقعی انسان است، همانند غذا و هوا. همان‌گونه که هیچ‌کس نمی‌گوید انسان به هوا یا غذا نیاز ندارد، نمی‌توان نیاز انسان به معنویت را انکار کرد. این دو در وجود انسان آمیخته‌اند.

پژوهشگر فلسفه ادامه داد: حتی در مادی‌ترین کارهای ما جنبه‌های معنوی وجود دارد و عبادات در اسلام برای تأمین همین نیاز معنوی طراحی شده‌اند؛ عباداتی که اتفاقاً عناصر مادی در آن‌ها پررنگ است. مثلاً اگر انسان توان جسمی نداشته باشد، نمی‌تواند نماز بخواند. در همین جسم مادی است که معنویت حضور پیدا می‌کند.

وی افزود: معنویت اگر در زندگی انسان نباشد، انسان می‌میرد و تفاوت انسان با حیوان در همین معناداری و معنویت است. خوردن و خوابیدن که در حیوانات هم وجود دارد اما برتری انسان توان فهم معنا و حرکت به سوی آن است.

حجت الاسلام جمال زاده تأکید کرد: معنویت در اسلام احساس زودگذر نیست که حال خوبی بدهد و تمام شود؛ یک نیاز دائمی و جاری در تمام زندگی است. عبادات واجب و مستحب نیز دقیقاً برای تأمین همین نیاز طراحی شده‌اند؛ همانند هوا که باید دائماً تنفس شود.

این پژوهشگر با اشاره به حدیث امیرالمؤمنین علی(ع) که فرمود "رحم الله امرء علم من أین و فی أین و إلی أین"؛ افزود: اگر انسان معنویت نداشته باشد، با سختی‌های زندگی مادی به پوچی می‌رسد؛ همان‌گونه که بسیاری از کشورهای دنیا امروز به این پوچی رسیده‌اند، چون از معنویت رویگردان شده‌اند.

وی با بیان اینکه کار دین نشان دادن راه انسان است، اظهار کرد: برخی دین را چنان تکلف‌آمیز تفسیر می‌کنند که هیچ‌کس به سمت آن نمی‌رود، در حالی‌که دین آمده است تا نشان دهد چگونه انسان باشیم و چگونه زندگی کنیم تا از زندگی لذت ببریم. در نگاه دین، جنبه مادی و معنوی انسان متحد و مکمل یکدیگرند.

حجت الاسلام جمال‌زاده افزود: بسیاری از عبادات که ما ساده از کنار آن می‌گذریم، تأمین‌کننده معنویت ما هستند. مانند نگاه محبت‌آمیز به چهره پدر و مادر که پیامبر اکرم(ص) آن را عبادت دانسته‌اند. یا نگاه به قرآن که عبادت شمرده شده است. همچنین نگاه به آب، دریا، درخت و سبزه که در روایات عبادت معرفی شده‌اند؛ زیرا این نگاه دقیق در عالم ماده، انسان را به جنبه معنوی رهنمون می‌کند.

این پژوهشگر فلسفه در پایان تأکید کرد: تمام این معارف نشان می‌دهد که معنویت نیازی اصیل و دائمی در زندگی انسان است و تنها در پرتو فهم این حقیقت است که انسان می‌تواند از پوچی نجات یابد و حقیقت انسانیت را در خود آشکار کند.