فعالیت علمی و فرهنگی علمای شیعه در عصر پهلوی

به گزارش سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، به مناسبت سالروز مرگ محمد رضا پهلوی به معرفی کتابی در مورد نقش روحانیت در مقابله با خاندان پهلوی می‌پردازیم.

نهاد روحانیت از مهم ترین نهادهای اجتماعی در جامعه اسلامی ایران به شمار می آید. هرچند این نهاد، جایگاه بسیار مهمی در طول حیات دینی جامعه داشته و دارد، ولی متأسفانه با گذشت بیش از ربع قرن از انقلاب اسلامی، ذهنیت رایج میان مردم درباره نقش روحانیان بسیار سطحی و محدود است. بیشتر مردم بر این باورند که این قشر مهم اجتماعی جز تبیین احکام، تبلیغ دین، شرکت در مراسم عروسی و عزا، خواندن خطبه عقد و روضه خوانی وظیفه دیگری ندارد. چنین نگرشی سبب شده است دورماندن روحانی از فعالیت های اجتماعی و سیاسی و دخالت نکردن در این عرصه ها از وظایف روحانیت به شمار آید که به تدریج به عنوان یک آسیب اجتماعی در ذهن مردم رسوب کرده است. با مطالعه آیات و روایات و مرور تاریخ حیات روحانیت در چند سده اخیر، به روشنی به نقش حیاتی این نهاد در جامعه می توان پی برد. بر اساس آموزه های دینی، عالمان دین وظایف گوناگونی درعرصه های گوناگون علمی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی برعهده دارند. داستان تفاوت عالم و زاهد در روایات اسلامی که بیانگر وظیفه خطیر عالم است که همان دستگیری از دیگران باشد، با ژرفا بخشیدن به واژه دستگیری، گویای رسالت حساس روحانیت است، به گونه ای که اگر عالمی در برابر مشکلات جامعه احساس مسؤولیت نکند، مورد بازخواست قرار می گیرد. افزون بر این، مطالعه تاریخ نشان می دهد که روحانیت شیعه همواره در متن جامعه حضور داشته و خدمات علمی، اجتماعی و سیاسی بسیاری به جامعه کرده است.

انتشارات مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، کتاب فعالیت علمی و فرهنگی علمای شیعه در عصر پهلوی، نوشته امید عبدالهی را به چاپ رسانده است.

ساختار کتاب

کتاب فعالیت علمی و فرهنگی علمای شیعه در عصر پهلوی در سه بخش تدوین شده است:

در بخش اول با عنوان «عالیت علمی و فرهنگی علمای شیعه در عصر پهلوی»، به کلیات، خاستگاه فعالیت عالمان شیعه، فعالیت های اجتماعی و خدماتی حوزه علمیه، فعالیت های علمی و فرهنگی حوزه علمیه، مبارزه با انحراف های اجتماعی (کشف حجاب و متحدالشکل کردن لباس)، مبارزه با جریان های فکری منحرف پرداخته شده است.

عنوان بخش دوم  «فعالیت های سیاسی و اجتماعی علمای شیعه در عصر پهلوی» است و در این بخش: چگونگی برخورد علما با حکومت پهلوی، علما و مجلس شورای ملی، دفاع علما از منافع ملی و مبارزه با بیگانگان، ورود امام خمینی رحمه الله به صحنه و آغاز دور جدید مبارزه، توجه علما به مسائل جهان اسلام، سرانجام نهضت مردم و روحانیت بررسی شده است.

بخش سوم این کتاب با عنوان «همراه با برنامه سازان» مشخص و در آن موضوعات: محورهای برنامه ریزی کلان، نقد برنامه های موجود در صدا و سیما، پیشنهادهای برنامه سازی، پرسش های مردمی، پرسش های کارشناسی توضیح داه شده است.

ویژگی های اثر

در این کتاب این ویژگی‌ها بیشتر به چشم می خورد: پرداختن به مهم ترین و اثرگذارترین نهاد انقلاب، مشخص کردن فعالیت روحانیت شیعه در دوران حکومت پهلوی، پرداختن به موضوع تأسیس حوزه علمیه و اصلاح و بازسازی آن، معرفی ساختار آموزشی، اعزام مبلّغان حوزه، پرداختن به مشکلات و خیانت های دوران حکومت پهلوی.

جمع بندی

این پژوهش کوشیده است فعالیت های عالمان شیعه را در جنبه های فرهنگی، علمی، سیاسی و اجتماعی در دوران پهلوی بررسی کند. همچنین به طور کوتاه و بسیار مختصر به وظایف علما از دیدگاه روایات و احادیث مشخص کرده و سپس به اختصار، از مشروطیت و شرایطی که به دنبال آن به وجود آمده است، گزارشی بیان می کند.

برشی از کتاب

در صفحه 114 درباره ارتباط حکومت پهلوی و دولت اسرائیل این مطالب نگاشته شده است:

رفاقت و نزدیکی بین امریکا (حامی اصلی صهیونیست ها) و حکومت پهلوی سبب شده بود رژیم پهلوی به مهم ترین حامی و دوست اسرائیل در منطقه تبدیل شود. به همین دلیل، همکاری ایران و اسرائیل از همکاری ساده اقتصادی فراتر رفت و در قالب همکاری های استراتژیک گسترش یافت. ازاین رو، هرگونه مخالفت با رژیم اسرائیل، واکنش های شدیدی را از سوی رژیم ایران به دنبال داشت. پس از جنگ های شش روزه اسرائیل و اعراب، رژیم شاه در مقابل صدور اعلامیه از سوی امام خمینی رحمه الله و اعتراض های گسترده روحانیت و مردم، به مدارس دارالشفاء و فیضیه در قم هجوم برد و طلاب آنجا را مضروب کرد. با این اوصاف، طبیعی بود که قشر مذهبی ایران، با وجود دغدغه ای که در مورد مسائل فلسطین داشتند، از این رهگذر هم به مخالفت با رژیم پهلوی بپردازند. امام خمینی رحمه الله هم یکی از دلایل مهم مخالفت خود را با رژیم پهلوی، حمایت های بی دریغ این رژیم از صهیونیست ها می داند: یکی از جهاتی که ما را در مقابل رژیم شاه قرار داده است، کمک او به اسرائیل است. من همیشه در مطالبم گفته ام که شاه از همان اول که اسرائیل به وجود آمد، با او همکاری کرده است و وقتی که جنگ بین اسرائیل و مسلمانان به اوج خود رسیده بود، شاه همچنان نفت مسلمین را غصب کرده و به اسرائیل می داد و این خود از عوامل مخالفت من با شاه بوده است. ملت مسلمان ایران هیچ گاه از اسرائیل پشتیبانی نکرده است و همیشه از این بابت مورد ظلم و تجاوز دستگاه شاه قرار گرفته است. ایشان، اسرائیل را خطری بزرگ برای اسلام و ایران می دانست و نفوذ کارگزاران اسرائیل را در ارکان قدرت ایران گوشزد می فرمود.

انتشارات مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران «کتاب فعالیت علمی و فرهنگی علمای شیعه در عصر پهلوی» را در قطع وزیری و 143 صفحه به چاپ رسانده است.

علاقه‌مندان می‌توانند برای خرید این کتاب به انتشارات مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران به آدرس: قم، بلوار محمد امین، جنب صدا و سیمای مرکز قم، مرکز پژوهش‌های صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران مراجعه کنند./826/ن601/ق