عُجب از دیدگاه قرآن و روایات
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پایان نامه «عُجب از دیدگاه قرآن و روایات» پژوهشی از «امام علی امامی» به بررسی و ریشه یابی رذیله ی اخلاقی عجب و یافتن راه علاجی موثر برای آن اهتمام ورزیده است.
بر اساس این گزارش، در چکیده این پایان نامه می‌خوانیم:
چکیده:
عُجب از جمله صفات رذیله اخلاقی است که ممکن است هر فردی به آن مبتلا شود. این صفت ناپسند دارای مراتبی است که از برتر دانستن خود نسبت به سایر بندگان آغاز شده و به منت گذاری بر خداوند متعال منتهی می‌شود. این صفت که در آیات و روایات به صورت گسترده ای مورد نکوهش واقع شده، داری عواملی همچون جهل، حب نفس، غفلت و غیره است که می‌توان با از بین بردن این عوامل به اصلاح خود و درمان این بیماری توفیق یافت.
اهداف تحقیق:
برای شناسایی مشکلات و ریشه یابی رذائل اخلاقی و یافتن داروی مؤثر و راه حل کارساز، چراغ راه خوبی برای دست یابی به کمالات اخلاقی و الهی است و آن چه از روایات و احادیث فهمیده می‌شود از دردهای مضمون و خطرناک که حتی ایمان انسان را مورد هجمه قرار می‌دهد، رذیله «عُجب» است که یافتن داروی این رذیله، ظریف است. در این تحقیق بر آنیم تا هر چه بیشتر این رذیله کبیره شناسانده شود و عواقب بد آن و راه فرار و دور شدن از آن پیش رو نهاده شود.
عجب در اصطلاح:
عالمان اخلاق برای عجب تعاریف متعددی بیان کرده‌اند:
1- مولی مهدی نراقی می‌نویسد: « عجب آن است که انسان به کمالی که در خود می‌بیند، خود را بزرگ شمارد خواه آن کمال را داشته باشد و خواه نداشته باشد.
2- علامه شبر: «عجب عبارت است از بزرگ دانستن نعمت و تکیه بر آن و فراموش کردن نسبت نعمت با نعمت دهنده.»
اقسام و مراتب عجب:
1- برتر دانستن خویش از سایر بندگان خدا.
2- خود را از مقربین و اولیای الهی به شمار آوردن.
3- ادلال: مرتبه دیگری از عجب آن است که انسان علاوه بر آن که اعمال و کردارش را بزرگ دیده و از خود راضی شود در برابر آن‌ها انتظار پاداش نیز داشته باشد.
4- منت نهادن بر مالک جهان هستی.
آثار و مفاسد عجب:
1- فراموش کردن گناه و کوچک شمردن آن.
2- محروم شدن از درک حقیقت.
3- هلاکت.
4- سستی کردن در کسب حسنات و نیکی‌ها.
زمینه های بروز عجب:
مواردی که انسان‌ها بیشتر در آن زمینه‌ها دچار عجب و خود بینی می‌شوند، را می‌توان این گونه نام برد:
1- عجب در طاعات و عبادات.
2- عجب به علم.
3- عجب به عقل و درایت.
4- عجب به مال و ثروت.
5- عجب به مقام و منصب.
6- عجب به نیرو و قدرت جسمی.
7- عجب به جمال و زیبایی.
8- عجب به فضایل نفسانی.
راه های درمان عجب:
بخش اول: درمان عجب به طاعت و عبادت: درمان و علاج این گونه عجب این است که غرض از عبادت اظهار ذلت و خضوع است و عادت ملکه شدن این‌ها برای نفس است تا معنی بندگی و حقیقت آن درک شود.
بخش دوم: درمان عجب به علم: علم در صورتی مثبت و دارای نتایج مفید است که انسان در ضمن تحصیل آن به خانه تکانی دل نیز بپردازد یعنی رذائل و آفاتی را که با علم سازگاری ندارد و باعث سقوط عالم می‌شود، از دل بیرون کرده است و فضایل را جایگزین آن کند، زیرا علم زمانی قلب را صفا بخشیده و انسان را به واقعیت نزدیک می‌کند که با خودسازی همراه باشد.
بخش سوم: درمان عجب عقل: انسان باید عقل خود را متهم سازد و نگاه به احمقان کند که چگونه به عقلشان عجب می‌کنند در حالی که مردم به آن‌ها می‌خندند. پس بترسد از این که ندانسته جزء احمقان شود زیرا شخص کم عقل هرگز از کم عقلی خود آگاه نمی‌شود.
بخش چهارم: درمان عجب به مال و ثروت: وقتی که همه چیز انسان از خداست، و او حتی قدرت نگهداری از آن‌ها را ندارد، سزاوار نیست که انسان در برابر خدا قد علم کرده و زمینه هلاکت خویش را فراهم کند.
بخش پنجم: درمان عجب به مقام و منصب: تنها کردار نیک است که موجب نجات و سعادت می‌شود از این رو بر هر فرد عاقلی ضروری است که با بهره گیری از مقام و منصب، فریب نخورد؛ زیرا این مزایا حتی بسیاری از گرفتاری‌های دنیوی را نمی‌تواند برطرف کند چه رسد که موجب سعادت در آخرت شود.
بخش ششم: درمان عجب به نیرو و قدرت جسم: انسان باید این حقیقت را درک کند که او هر اندازه توانمند باشد در برابر آفات و حوادث آسیب‌پذیرتر است. این روزگار است که هیچ قدرتی را پا برجا و هیچ گلی را شاداب نمی‌گذارد.
بخش هفتم: درمان عجب به جمال زیبایی: انسان برخوردار از جمال متوجه باشد که زیبایی تا زمانی ارزش دارد که به وسیله آن دیگران مورد تحقیر و تمسخر قرار نگیرد.
بخش هشتم: درمان عجب به فضایل نفسانی: انسانی که بهره‌مند از فضایل نفسانی است باید مراقب باشد که هوای نفس از لابه لای فضایل در او نفوذ نکند که از آن جمله خود سپری بر فضائل است. پس در تمام حالات باید همه ویژگی‌های نیکش را از خدا بداند نه از خود زیرا اوست که آن گوهرهای نفیس را در وجود انسان نهفته است تا مورد امتحانش قرار دهد.
نتیجه گیری:
از مجموعه احادیث و روایاتی که در این تحقیق آورده شد، استفاده می‌شود که عجب یعنی برتر دانستن خویش از سایر بندگان خدا و همچنین خود را از مقربین و اولیای الهی به شمار آوردن است و همچنین عجب آثار زیادی دارد از جمله آن‌ها فراموشی گناه و کوچک شمردن آن محروم شدن از درک حقیقت که علی(ع) در این باره می‌فرمایند: «میان شما و پند پذیری پرده ای از غرور و خودخواهی وجود دارد.» نتیجه ای که از این تحقیق گرفته می‌شود این است که شیطان در همه حالات و شرایط مشغول به کار خود است تا انسان را به این رذیله گرفتار کند لذا همیشه باید هوشیار بود و از خداوند منّان طلب توقیف نمود تا بتوان با شیطان مقابله کرد تا این صفت باعث شود از قرب الهی دور ماند.
شایان ذکر است، پایان‌نامه «عُجب از دیدگاه قرآن و روایات» پژوهش پایانی «امام علی امامی»، برای اخذ مدرک کارشناسی جامعة المصطفی العالمیة«مجتمع آموزش عالی امام خمینی(ره)» بوده که در سال 1390 دفاع شده است و استاد راهنمای آن «حجت‌الاسلام سید عیسی مسترحمی» است./9193/پ201/ن