نگاهی به تازه‌های نشردر هفته جاری
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا،کتاب‌های «شهرهای ایران عصر ایلخانی»، کتاب «هویت سَلفی؛ مطالعه‌ای در هویت‌های واقعی و تصویری سلفی‌ها»، کتاب «زن در اسلام» از آثار تازه منتشر شده در هفته جاری هستند.
«شهرهای ایران عصر ایلخانی» منتشر شد
کتاب «شهرهای ایران عصر ایلخانی»، تحلیلی بر نقش وقف در توسعه شهرهای دوران ایلخانی تالیف مشترک دکتر حسن کریمیان و بهزاد مهدی‌زاده منتشر شد.
مولف در این کتاب با نگاهی ویژه به مرور جزئیاتی از معماری ایران در دوره سلجوقی و پس از آن ایلخانی پرداخته است و تلاش کرده که تفاوت این دو نوع معماری را نیز بیان کند. در این راستا ابتدا به معماری ایران در دوره باستان اشاره کرده و پس از آن به طور ویژه به شرح تحولی که در معماری ایرانی عصر سلجوقیان و ایلخانان روی داده، پرداخته است. در این میان نگاه خاصی به تاثیر وقف بر شهرسازی ایرانی در این دوره شده است.
کتاب از پنج فصل تشکیل شده که سرفصل‌های آن عبارتند از «کلیات»، «شهرهای ایران از سقوط ساسانیان»، «جایگاه ویژه وقف در فرم‌یابی فضاهای شهری عصر ایلخانان»، «معرفی بناها، مجموعه بافت‌های وقفی» و «بررسی تاثیر وقف در شکل‌یابی و توسعه شهرهای شاخص عصر ایلخانی».
در رابطه با تاثیر اسلام بر معماری ایرانی می‌خوانیم:
«هرچند ورود اسلام به ایران نتوانست فرم شهرها را به صورت کامل دگرگون سازد، تأثیرات گسترده‌ای بر آن گذاشت. تحول مهم در شیوه شهرسازی و شهرنشینی دوره اسلامی ایران، شیوه مکان‌یابیِ عناصر مختلف شهری و چیدمان اقشار مختلف در کالبد ظاهریِ شهر است. از مصادیق این تغییر و تحول، انتقال مرکز حکومتی از دورن کهن‌دژ به حاشیه شهر و، ایجاد مسجدی برای عبادت مسلمانان در کنار مقر حکومتی جدید است که این دو، جهت جدیدی به شهرها می‌دادند (کریمیان و همکاران، 1390: 900).»
مؤلف درباره تفاوت شهرسازی در ایران باستان و ایران اوایل اسلام می‌نویسد:
«مطالعات باستان‌شناختی در شهرهایی نظیر نیشابور (مهریار)، دارابگرد (کریمیان و سیدین 1390: 73 ـ 88)، بم (کریمیان، 1383: 81 ـ 100)، ری (11ـ 8: 2013 کریمیان)، نیشابور (ویلکینسون) و کلار (کریمیان و سقایی 1392: 69 ـ 87) ثابت کرده است که نخستین فرمانروایان اسلامی، مقر حکومتی خود را در بیرون از دیوارهای شهرهای تصرف‌شده احداث کرده‌اند. به احتمال بسیار زیاد، این اقدام به‌عمد و به منظور در هم ریختنِ نظامی اجتماعیِ ساکنان شهرهای انتقال‌یافته از عصر ساسانیان صورت پذیرفته است. هرچند خلفای اموی عباسی مجددا نوعی نظام طبقاتی برقرار ساختند، خلفای اولیه اسلامی می‌کوشیدند حتی‌الامکان نظام طبقاتی عصر ساسانیان را در هم بشکنند و امت واحده اسلامی را دور از هرگونه تفاوت‌های طبقاتی سامان بخشند.»
مسجد به عنوان نماد شهرسازی اسلامی تاثیر خاصی برمعماری داشت. به طوری که درباره تاثیر مسجد در فضای شهر ایرانی آمده است:
«فضاهای شهری ایران در سه قرن آغازین ورود اسلام به ایران، بیشتر در همان فرم و قالب قبلی باقی مانده‌اند و اصلی‌ترین فضای معماری که در آنها ساخته شده، مسجد است. نخستین نمونه‌های مساجد اسلامی مکشوف از بافت تاریخیِ پایتخت ساسانیان، بیشابور، حکایت از دارد که فرمانروایان اسلامی، غیر از مسجد جامع شهر، مساجدی محله‌ای نیز در بافت شهرهای ایران می‌ساختند (کریمیان 1383: 58 ـ 64). نخستین مساجد، با تبعیت از الگوی مسجد مدینه، به فرم تالاری ستون‌دار فرم می‌یافتند (جامع شوش، تاریخانه دامغان، جامع فهرج، شبستان ستون‌دار دیالمه در جامع اصفهان و ...) تا آنکه به امر خواجه نظام، شبستانی گنبددار در جامع اصفهان احداث شد و سبک ساخت مساجد را به «ایوان‌دار» تغییر داد (کریمیان 1379: 44 ـ 51).»
اما شهرسازی ایرانی پس از ورود اسلام تا قرن‌ها چندان نمود و اسلوب خاصی نداشت تا اینکه در دوره سلجوقیان و به ویژه ایلخانان دچار تحول خاصی شد:
«شهرسازان ایران به روزگار ایلخانان، در کنار سنت‌های گذشته شهرسازی، درصدد ایجاد شیوه‌های جدید در طراحی شهری برآمدند و سبک آذری، که در این دوره شکل گرفت، عصاره نوآوری‌ها و ابداعات معماری دوره ایلخانی محسوب می‌شد (کریمیان و همکاران، 1390: 903) از جمله ویژگی‌های سبک آذری می‌توان به استفاده از کاشی در مقیاس کلان در تزئینات معماری؛ تحول در ساخت گنبد و ایوان؛ تحول در پلان فضاها؛ ایجاد عظمت در بنا؛ تعادل توازن کالبدی در فضاها؛ و تنوع طرح‌های معماری اشاره کرد.»
اگرچه شهرسازی ایرانی از دوره سلجوقیان و ایلخانان دچار تحولات خاصی شد، اما شهرسازی ایلخانان نیز با سلجوقیان دارای تفاوت‌های اساسی بود:
«در مقایسه شهرسازی دوره سلجوقی با ایلخانی می‌توان گفت که در دوره سلجوقی، شهر در میان دو قطب مسجد جامع و ارگ حکومتی گسترده بود و این دو قطب را بازار شهر به هم وصل می‌کرد. حال آنکه در دوره ایلخانی این دو قطب با هم تلفیق شد و مرزهای آنها از بین رفت (کی‌نژاد و بلالی، 1390: 114) (تصویر 2 ـ 29). یکی دیگر از ویژگی‌های مهم کالبدیِ شهرهای این دوره‌ان بود که ساختمان‌های با اهمیت در مکان‌های مرتفع شهرها ساخته می‌شد؛ از جمله ساختمان‌های مهم مقابر خان‌های مغول، مقابر عرفا و مجموعه‌های وقفی (پاکزاد، 1390: 321) که این مورد آخر نیز بیشتر با محوریت مقبره صاحب منصبی ساخته می‌شد؛ مثل ربع رشیدی ک بر دورِ مقبره خواجه رشیدالدین احداث شد.»
انتشارات جهاد دانشگاهی واحد تهران، کتاب «شهرهای ایران عصر ایلخانی»، تحلیلی بر نقش وقف در توسعه شهرهای دوران ایلخانی را در 242 صفحه، شمارگان 500 نسخه و به قیمت 25 هزار تومان روانه بازار نشر کرده است.
چهره سلفی‌ها؛ از تصویر تا واقعیت
کتاب «هویت سَلفی؛ مطالعه‌ای در هویت‌های واقعی و تصویری سلفی‌ها» سیر تحول جنبش‌های سَلفی و گفتمان ایدئولوژیک و نقش و جایگاه اجتماعی آنان را روایت می‌کند.
مطالعات گروه‌های تکفیری و سلفی، یکی از مهم‌ترین مسائل امنیت ملی جمهوری اسلامی است. اگرچه اهمیت این موضوع، شناخت و تبیین دقیق همه ابعاد این جریان‌ها را ضروری کرده، اما پژوهش درباره این مساله مهم امنیتی در کشور با دو مشکل عمده مواجه است. نخست اینکه بسیاری از پژوهش‌ها و کتاب‌های موجود در این حوزه بدون ارائه مطالب جدید، صرفا با هدف تاکید بر نبود منابع کافی به نگارش درآمده است.
کتاب‌هایی که براین نکته تاکید دارند نه تنها شعارزدگی بوده، بلکه به شناخت عمیق‌تر درباره ابعاد و تقسیمات فکری و فقهی این جریان‌ها و در نتیجه اتخاذ تصمیمات درست در سیاست خارجی و امنیتی کشور نیز کمکی نمی‌کنند. دوم اینکه پژوهش در مطالعات گروه‌های تکفیری و سلفی در بسیاری از موارد موضوعات محدودی دربر دارد و بیشتر به مطالبی که از محتوای علمی پایینی برخوردار است و پژوهشگر را در شناخت این جریان‌ها اقناع نمی‌کند.
کتاب «هویت سَلفی؛ مطالعه‌ای در هویت‌های واقعی و تصویری سلفی‌ها» به قلم محمد ابورمان با ترجمه جبار شجاعی، در 6 فصل با عنوان‌های «سلفی‌ها چه کسانی هستند؟»، «چگونه سلفی شدیم؟»، «سلفیت جهادی: راه سخت به سوی آن و خروج بی‌خطر از آن»، «جستجوی «راه سوم» سلفیت»، «از درون تا برون سلفیت» و «پرسش‌های مربوط به هویت، بحران و دگرگونی» تدوین شده است.
نویسنده در فصل نخست این موضوع که «سلفی‌ها چه کسانی هستند؟» را این‌گونه تبیین کرده است:
«ساختار حقیقی جریان سلفی سازمانی را می‌توان با آن دسته از گروه‌های سلفی که در حوزه فعالیت سیاسی وارد شدند، همچون انجمن احیاء‌التراث در کویت، انجمن‌التربیة در بحرین که جمعیت‌الاصاله نیز تابع آن است، انجمن‌الکتاب و السنه در اردن، گروه محمدالخضر (المنتدی الاسلامی اللبنانی للدعوه و الحوار: انجمن اسلامی لبنان الدعوه الحوار) در لبنان، انجمن الحکمه الیمانیه و انجمن الاحسان در یمن، پیروان محمدعلی بلحاج، یکی از سران جبهه اسلامی نجات در الجزایر و اصحاب جریان بیداری اسلامی همچون سفر الحوالی و سلمان العوده و عائض القرنی و دیگران در عربستان، مشاهده نمود. در دهه نود نیز تفکر جهادی و سلفی با یکدیگر تلفیق شدند که به واسطه سازمان القاعده و بستر فکری آن تحت عنوان «جریان سلفی جهادی» در قالب مشخص‌ترین اشکال سازمانی پدیدار شد. جریان سلفی جهادی، تحت تاثیر سید قطب و تمرکز بر مفهوم حاکمیت، اعتقادات دینی مکتب سلفی را با انتخاب روش جهاد به‌‌عنوان ابزار شرعی موثر در ایجاد تغییر، تلفیق کرد و براساس یک فرضیه اساسی، کشمکش داخلی تغییر (با نظام‌های عربی = دشمن نزدیک) را با کشمکش خارجی (آمریکا = اسرائیل = غرب = دشمن دور) ادغام کرد.»
«از درون تا برون سلفیت» نیز موضوعی است که درباره آن در صفحه 147 کتاب می‌خوانیم:
«حالتی سیال‌گونه میان جریان‌های فکری سلفی وجود دارد تا آنجا که به راحتی می‌توان گفت پدیده «تحول درونی»؛ یعنی خروج از سلفیت تحول‌خواه و پیوستن به جریان سنتی یا جهادی یا حرکت در فراز و فرودها، امر عجیبی نیست؛بلکه طبیعی است چه از طریق نمونه‌های مشهور سلفیت مثل عمر یوسف (ابوانس شامی) یا عمر محمود (ابوقتاده فاسطینی) یا نمونه‌هایی که در صفحات پیشین کتاب به آنها در شرایط متفاوت پرداختیم.»
پژوهشکده مطالعات راهبردی، نخستین چاپ کتاب «هویت سَلفی؛ مطالعه‌ای در هویت‌های واقعی و تصویری سلفی‌ها» را در 200 صفحه با شمارگان 200 نسخه و به بهای 11000 تومان منتشر کرده است.
درباره نویسنده
جبار شجاعی پیش از این نیز کتاب «تخریب و نابودی مساجد در بحرین: پژوهشی مستند درباره مساجد تخریب شده توسط نیروهای نظامی بحرینی ...» را با همکاری حسن بشیر ترجمه کرده که این اثر در سال 94 از سوی انتشارات موعود صادق منتشر شده است.
نگاهی به جایگاه زن در تاریخ و دین اسلام
کتاب «زن در اسلام » به قلم فریبا علاسوند، با نگاهی به جایگاه زن در طول تاریخ، مخاطبان را با دوره‌ای از معارف اسلامی در تبیین جایگاه زن و مناسبات حقوقی و اخلاقی زنان آشنا می‌کند.
مطالعات زنان و خانواده حوزه پژوهشی جدید و میان‌رشته‌ای است. امروز کتاب‌های بسیاری از زاویه‌های علمی مختلف به موضوع زنان پرداخته‌اند. رایج‌ترین مباحث مربوط به زنان و خانواده در دو حوزه جامعه‌شناسی و حقوق است که غالبا با رویکرد انتقادی نسبت به سنت‌های علمی این دو رشته طرح شده‌اند. در کشور ما با وجود تمام پیشرفت‌های به‌دست آمده برای زنان پس از انقلاب اسلامی، با آغاز دهه هفتاد، گفتوگوهای چالشی و گاه انتقادی پیرامون حقوق زن درگرفت. فعالیت داخلی منتقدان به ضمیمه فشارهای خارجی برای تضعیف دیدگاه دینی درباره حقوق فردی، خانوادگی و اجتماعی زنان باعث شد متفکران دینی با تلاش بیشتری به دفاع از دیدگاه اسلامی راجع به زن و خانواده بپردازند.
فریبا علاسوند، نویسنده کتاب «زن در اسلام» در قالب 6 فصل «جایگاه‌شناسی»، «برابری یا تفاوت»، «رابطه جنس و نقش»، «حقوق و تکالیف فردی»، «حقوق و تکالیف خانوادگی» و «حقوق و تکالیف اجتماعی» تلاش کرده تا مخاطبان را با یک دوره عمومی و نسبتا کامل از معارف اسلامی در تبیین جایگاه زن و مناسبات حقوقی و اخلاقی زنان آشنا کند.
در فصل دوم کتاب در ذیل مبحث «برابری در حقوق و ادله آن» آمده است:
«انکار برابری در حقوق میان مردان و زنان، پیشینه‌ای کهن دارد. بر پهنای این نظریه، دیدگاه‌های متعادل و افراطی، هر دو وجود داشته‌اند. چنان‌که از تاریخ مکتوب برخی علوم برمی‌آید، انکار برابری تا صدها سال از مسلمات فکری اندیشمندان بوده است.
در سده‌های پایانی هزاره دوم، یعنی قرون هفدهم به بعد، برابری آگاهانه‌تر و متعمدانه‌تر انکار شد. در این زمان، طرفداران حقوق زنان گاه به‌طور پراکنده و گاه منسجم، مدعی یکسانی مردان و زنان در حقوق بودند. در نتیجه، منکران برابری، جدی‌تر به انکار آن پرداختند. از آن میان می‌توان به ژان ژاک روسو اشاره کرد.
وی معتقد بود: «از آنجا که منشأ حقوق طبیعی برای انسان در تفاوتی است که به واسطه خردورزی او را از حیوانات جدا می‌کند، تردید در خردورزی زن سبب می‌شود که وی را واجد حقوقی ندانیم.» (سوزان مولرآکین، زن از دیدگاه فلسفه سیاسی غرب، ترجمه: نادر نوری‌زاده، ص 141 – 194)... نمی‌توان نادیده گرفت که منکران برابری گاه در تقسیم‌بندی حقوقی‌شان، زنان را در درجه دوم اهمیت قرار داده و آنان را از حقوق مشروع انسانی خود محروم ساخته‌اند.»
در ادامه مباحث کتاب در فصل پنجم درباره «الگوی دینی همسری» می‌خوانیم:
«با مطالعه رفتار معصومانه امام علی (ع) و حضرت زهرا (س) در مساله همسری، به‌دست می‌آید که الگوی دینی همسری آن است که همه کارکردهای مورد انتظار از زوجیت در آن دیده شود. در این الگو، مهارت‌های ارتباطی اهمیت دارند. اساس ماهیت زوجیت، پیوند و ارتباط است. بنابراین، هرآنچه ارتباط زن و شوهر را تعمیق می‌کند در این الگو وجود دارد و هرآنچه به این ارتباط آسیب می‌رساند، در آن دیده نمی‌شود. مهارت کلامی در این زمینه نقش مهمی دارد. گفتوگوهای زن و شوهر باید به غنی‌سازی فضای انس و الفت کمک کند و در صورت لزوم، مشاوره‌های عقلانی و به هنگام نیاز، بُعد عاطفی شورانگیز داشته باشد؛ همان‌گونه که سخنان آنان هنگام خشم و ناراحتی نیز باید کم‌زیان یا بی‌زیان باشد. سکوت و قنوتِ بجا، خود مهارتی ارتباطی است که به‌ویژه برای زنان ضروری است.»
مرکز نشر هاجر، نخستین چاپ کتاب «زن در اسلام » را با شمارگان 4500 نسخه، در 448 صفحه و به بهای 16 هزار تومان راهی بازار نشر کرده است.
درباره نویسنده:
فریبا علاسوند، دارای مدرک تحصیلی سطح چهار فقه و اصول حوزه، مدرس حوزه و دانشگاه، عضو شورای فرهنگی اجتماعی زنان و عضو هیات علمی مرکز تحقیقات زن و خانواده است. سوابق پژوهشی فراوان از جمله تدوین مقاله و تالیف و ترجمه کتاب در کارنامه علمی وی دیده می‌شود.
از آثار فریبا علاسوند می‌توان به «زنان و حقوق برابر»، « نقد کنوانسیون رفع کلیه اشکال تبعیض علیه زنان»، «زنان در موازنه حق و تکلیف»، «زنان در سیره پیامبر اعظم (ص)» و «مهارت‌های زندگی با رویکرد دینی» اشاره کرد./۹۹۸/پ۲۰۴/ش