بر شانه های اقیانوس اثری جوانانه برای انس با نهج البلاغه

به گزارش سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، به اعتراف همه دانشمندان، نویسندگان و ادیبان عرب و غیرعرب، نهج البلاغه علی(ع) بعد از قرآن کریم، فصیح‌ترین و بلیغ‌ترین متن به زبان عربی است که بشر شاهد آن بوده است؛ مجموعه‌ای بی‌نظیر که حکمت‌های ژرف و ارزش‌های انسانیِ متبلور در علم اخلاق را با فلسفه تاریخ و سیاست درست، درهم آمیخته و به زیباترین و شیواترین شکل ممکن آن را در مسیر چشم‌انداز بشری عرضه کرده است. و سیّد رضی، آن غوّاصِ گوهر‌شناس اقیانوس واژه‌ها، آن‌ها را به‌صورت کنونی گزین کرده و به ما عرضه داشته است.

جای تأسف است که این گوهر بی‌مانند، هنوز در میان شیعیان آن امام هُمام، مجهول و قدرناشناخته مانده است؛ چه رسد به آنان که از شناخت نور مقدس علوی نیز غافل‌اند. دراین‌میان، باید تلاش‌های بی‌دریغ شارحان و مترجمان این عرصه را ارج نهاد که برای رساندن کلام مولا به چشم و جان مخاطبان در طول تاریخ در تلاش بوده اند.

یکی از این عاشقان مولا(ع) که به تازگی ترجمه و شرح نهج البلاغه را به رشته تحریر در آورده اند، حجت‌الاسلام علی رهبر است؛ ایشان عضو هیئت علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه صنعتی اصفهان بوده که سال‌هاست در حوزه و دانشگاه به تربیت جوانان و تالیف آثار ارزنده مشغول هستند . ایشان  مجموعه پنج جلدی «بر شانه های اقیانوس» شرحی زیبا، جامع و درعین‌حال کوتاه از نهج البلاغه را به رشته تحریر در آوردند که دو جلد از آن در انتشارات کتاب جمکران به چاپ رسیده است ؛ اثری موجز و مفید برای ارتباط بیشتر نسل جوان با سخنان فوق‌بشری امیر بیان(ع). به همین مناسبت در خصوص نهج البلاغه، ارتباط جوانان با نهج البلاغه و تالیف جدید ایشان به گفتگو نشستیم

حاج آقای رهبر سلام علیکم؛ ممنونم که دعوت ما را پذیرفتید. ممنون میشم در ابتدا معرفی از خودتان و فعالیت هایتان داشته باشید.

بنده علی رهبر هستم؛ طلبه و معلم حوزه و دانشگاه. که به فضل خدا بیش از سه دهه است که به کار تربیت جوانان و تالیف آثار مشغول هستم و در حال حاضر نیز عضو هیئت علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه صنعی اصفهان هستم.

یکی از محورهای فعالیت شما، نهج البلاغه بوده است. هم جلسات شما و هم تالیفات شما، این ارتباط با نهج البلاغه از کجا نشات می گیرد؟

حقیر از سال ۱۳۵۳ شمسی، شوق و شور وصف‌ناپذیری در شناخت قرآن و نهج البلاغه داشتم و اکنون پس از گذشت بیش از چهار دهه، همان اشتیاق را در خود فروزان می‌بینم. ژرفای نورانی این دو کتاب، صفای ویژه‌ای را در پژوهش و نوشتن ارزانی داشته و اندوهناک روزی هستم که توفیق این کار از من گرفته شود. اعتقاد استواری داشته و دارم که  آشنایی با قرآن و نهج البلاغه در کنار یکدیگر، کار مطلوبی را سامان می‌دهد. ما در هر سطر از کلام امیرالمؤمنین، کتاب خدا را می‌بینیم و صفای قرآن را در نهج البلاغه و صفای نهج البلاغه را در قرآن احساس می‌کنیم. حضرت امیر شاگرد و گنجینه‌بان علوم رسول خدا، دروازۀ شهر دانش آن حضرت و دست‌پروردۀ نبی اکرم بودند و چنین صفایی از ایشان شگفت نیست. به‌همین‌دلیل، باید نهج البلاغه را نازلۀ روح امیرالمؤمنین(ع) و تجلی‌گاه ویژگی‌های آن حضرت دانست. نهج البلاغه بخشی از تمام پیام‌های تفسیری امام است که اندوختۀ انسان‌سازی ما خاکیان است.

شما سالیان زیادی است که در دانشگاه و جلسات با جوانان نشست و برخواست دارید و بر خوانش و ارائه نهج البلاغه تاکید دارید. ضرورت نهج البلاغه برای جوانان چیست؟

بزرگ‌ترین آفت جوان، رویگردانی از مبانی مذهبی و سست‌بنیادی اخلاق و انحراف از بینش درست سیاسی است. دشمن در این زمینه خواب‌هایی تعبیرنشده دارد.  راهکار مبارزه با این آفت و دشمنی، عرضۀ پاکیزه، منطقی و جذابِ معارف ناب، یعنی قرآن و حدیث و به‌ویژه نهج البلاغه، به نسل جوان است.

به تازگی در حال تالیف کتابی هستید با عنوان «برشانه های اقیانوس» که ترجمه و شرح نهج البلاغه است و تا به حال دوجلد از آن منتشر شده است؛شروع نگارش این اثر از کجا شکل گرفت؟

ما در سالیان گذشته سلسله‌بحث‌هایی داشته‌ایم که یکی از بحث‌های دامنه‌دارآن ، مروری از آغاز تا پایان نهج البلاغه بود.

در آغاز بنا شد آن مجموعۀ ۲۶۰ بخشی آن مباحث، به کتابی مناسب تبدیل شود، اما در آبان‌ماه ۱۳۹۷، برخی از دوستان پیشنهاد دادند با توجه به نیاز شدید نسل امروز و تجربۀ چهل‌سالۀ شما در تدریس حوزه و دانشگاه و هم‌زبانی با ادبیات جوانان، شایسته است ترجمه‌ای روان و شرحی راه‌گشا از نهج البلاغه بنویسید. حقیر نیز پس از تأمل و تفأل به قرآن کریم، کار را در بیستم آبان‌ماه ۱۳۹۷ آغاز کردم و در این مدت، دست یاری خدا را هماره احساس کرده‌ام. تا به حال دو جلد منتشر و به شرط توفیق، این مطالب تا پایان نهج البلاغه و در پنج مجلد ارائه خواهند شد.

ویژگی های این اثر و وجه تمایز آن با سایر ترجمه و شرح ها در چیست؟

بنده معتقدم نباید با ضرورتِ نوشتن ترجمه‌های گوناگون بر متون ارزشمند اسلامی، تنگ‌نظرانه برخورد کرد. همچون وادیِ اجتهاد فقیهانِ گران‌مایه، این وادی هم باید وسعت داشته باشد.

این اثر بر چهار رکن سامان یافته است: فهم درست معارف قرآنی، بهره‌گیری از تفاسیر قرآنی معتبر شیعه، استفاده از دیدگاه بزرگان آشنا با نهج البلاغه و تأملی چهل‌ساله در احادیث. با‌این‌حال، قطعاً کاستی‌هایی هست که امید می‌رود با ارائه دیدگاه‌های فضلا و جوانان عزیز، روزی بالندگی خود را بیابد.

در نگارشِ ترجمه و شرح به این موارد توجه شده است: تعبیرهای کنایه‌ای امام، اشعار و ضرب‌المثل‌های استفاده‌شده و نقد اندیشه‌ها از سوی آن حضرت، استدلال به آیات در انواع گوناگون، تکیه بر جمله‌ها و کردار رسول اعظم(ص)، مرور گسترده بر تاریخ اسلام و عصر امام(ع)، توجه به برداشت‌های بزرگان دین و تلاش برای اثبات آن‌ها با استدلال، و تفاوت‌های ظریفِ واژه‌های به‌ظاهر مترادف؛ زیرا معتقدم فهم مقاصد حکیمانۀ امیر بیان(ع) در گرو ژرف نگریستن و وقت‌گذاری گسترده روی چنین مواردی است.

برای بسیاری از جوانان علیرغم اشتیاق به خوانش نهج البلاغه و شرح آن، این کار دشوار می آید؛ شیوه پیشنهادی شما برای ارتباط با کلام مولا و بهره گیری از نهج البلاغه چیست؟

هر محققی برای آشنا کردن جوانان با این دنیای پرفروغ، شیوه‌ای ویژه دارد. حقیر نیز که شاگرد آن‌ها هستم، سفارش می‌کنم جوان جویای نهج البلاغه در آغاز با کمک شرحی روان و فشرده، مطالعۀ برخی خطبه‌ها را مقدم بدارد و روزانه چهار صفحه از شرح موجود را بخواند.

خطبۀ نخست دشواری‌هایی دارد. ازاین‌رو، می‌توان مطالعه را از خطبه‌های دیگری مانند خطبه‌های سوم، شانزدهم، هفدهم، بیست‌و‌سوم، بیست‌وهفتم، بیست‌و‌هشتم، سی‌و‌دوم، سی‌و‌هشتم، چهل‌و‌دوم، پنجاهم یا شصت‌و‌چهارم‌ آغاز کرد.

نامۀ سی‌و‌یکم، منشور جاودانۀ تکامل معنوی جوانان است که به‌هیچ‌وجه نباید نادیده گرفته شود. حکمت‌ها را نیز می‌توان در دورۀ پس از آن مطالعه کرد.

نظیر سخنان کوتاه امام در نهج البلاغه، به‌وفور در کتاب‌های شیعه یافت می‌شود و به ما نیز رسیده است، اما خطبه‌ها را بیشتر در همین نهج البلاغه جست‌و‌جو کنید. کتاب‌های پیش از حیات سیدرضی، شامل جمله‌ها، خطبه‌ها و نامه‌های امام است که باید شرح داده شود.

پس از خو گرفتن با آنچه سفارش شد، با کمک شرح می‌توانید هرچه را می‌خواهید در این کتاب جاودانه پی بگیرید و ناب‌ترین نکته‌ها را دربارۀ تفسیر، تاریخ، سیاست، عرفان، اخلاق و الاهیات مطالعه کنید و به‌عمل درآورید.

ممنونم از وقتی که در اختیار قرار دادید؛ در پایان اگر نکته ی پایانی هست بفرمایید؟

در پایان، از نمایندۀ ولی‌فقیه و تولیت مسجد مقدس جمکران، حضرت حجت‌الاسلام‌و‌المسلمین رحیمیان و جناب آقای دکتر حسنی، مدیر محترم انتشارات کتاب جمکران برای کمک به نگارش و انتشار این اثرسپاسگزارم. نیز به‌طور ویژه از همسر دانشمند و یاورم، بانو معین قدردانی می‌کنم. همچنین سپاسگزارِ فرزندان معنوی‌ام در بنیاد علمی-تربیتیِ «کشتی طوفان‌ها» هستم که مرا یاری دادند و به نوشتن تشویق کردند. این کلاف بی‌مقدار را که اوج بضاعت حقیر است، هدیه می‌کنم به ساحت امیر ایمان‌داران، امام علی بن ابی‌طالب(ع)؛ به پیشگاه آخرین ذخیرۀ الهی برای زمینیان، حضرت حجت بن الحسن المهدی(عج) و به زمینه‌سازان حکومت جهانی ایشان که لباس محبت دنیا را از تن بیرون کردند، زره جهاد و مقاومت پوشیدند و در افق طلیعۀ فجر تا ظهور شمس به‌پیش تاختند و جانشان را در این راه فدا کردند./998/