رشد دینداری بعد از انقلاب اسلامی

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، هر ساله با شروع ماه محرم و عزاداری اباعبدالله الحسین مردم در اقصی نقاط ایران زمین با رسوم و آیین‌های خاص خود به استقبال ماه محرم می‌روند و خود را مهیای عزاداری برای حضرت سیدالشهدا مینمایند.

آذری زبان‌ها با آیین تشت گذاری، مردم سیرجان با آیین کهن چاوش خوانی و یا مردم ماسوله با مراسم سنج زنی و خلاصه در تمام شهرهای ایران در مساجد، تکایا و حسینیه‌ها با سیاه پوش کردن و آماده کردن این محافل برای عزاداری ماه محرم به استقبال از این ماه می‌روند.

پیشینه عزاداری در ایران:

در زمان آل بویه شیعیان توانستند آشکارا عزاداری کنند. بنیانگذار حکومت آل بویه در عراق، خوزستان و کرمان معزّالدولۀ دیلمی، دستور داد در روز عاشورا تمامی بازارها تعطیل شود تا مردم در مساجد و بازارها و گذرگاههای عمومی عزاداری کنند. این رسم تا پایان آن دوران برقرار بود و برآمدن سلجوقیان آن را ناتمام نهاد اما به محاق فراموشی نرفت و شیعیان به صورت پنهانی آیین عزاداری را ادامه دادند.

بعدها با برتری و استقرار صفویان آیین های عزاداری دیگربار جان تازه ای گرفت. دوران صفویان از دوره هایی است که تأثیرات عمیقی بر عقاید مذهبی و تحول آیینی و ارزشهای فرهنگی ایران گذاشته و از شاخصه های آن مراسم عزاداری محرم و ذکر مصایب امام سوم و خاندانش در کربلا است که شاهان این سلسله بدان باور و اهتمام داشتند و برای پیشبرد کار سیاست ترویج نمودند. نوحه و عزای محرم، ادبیات خاصی را پدید آورد که در گذشته منحصر به اشعار و آثارمعدودی از شاعران و بزرگان بود.

اما از آغاز صفویه، چنان گسترش یافت که در کمتر دوره ای به آن پایه رسیده بود. ایجاد نخستین حکومت بزرگ شیعی و رشد و گسترش نهادهای مذهبی و دینی و رابطه قدرتمند و مستحکمی که میان سیاست و مذهب ایجاد شد از ویژگیهای قابل توجّه و مهمّ تاریخ تشیّع در این دوران است. عصر صفوی آغاز دورۀ تازه و متفاوتی در شکل گیری عقاید و آیین ها در جامعه ایران محسوب می شود.

هنگامی که شاه اسماعیل در ایران به حکومت رسید و دولت صفویه را بنیان گذاشت برای نخستین بار در تبریز مذهب شیعه را مذهب رسمی دولت صفوی اعلان کرد و از همان زمان ادبیات تازه ای در ایران باب شد.

  مهمترین و تأثیرگذارترین کتاب در آن دوره كتاب رَوضَةُ الشُّهَداء به زبان فارسی بود که بسیار سوزناک و شگفت انگیز نوشته شده و بر مخاطب اثری عمیق از اندوه و تأثر برجای می نهاد. پس از تألیف و ترویج این کتاب و خوانش گستردۀ آن، ژانر مذهبی قدرتمندی به وجود آمد و در تمام ایران اصطلاح «روضه» به جای مرثیه و نوحه و وعظ و خطابه در محرم و عاشورا رواج یافت. رَوضَةُ الشُّهَداء کتابی سوزناک و سرشار از نکات تاریخی، افسانه ها و روایات، و آکنده از ذوقیات عرفانی، نوشته ملاحسین واعظ کاشفی است که در اواخر دوره تیموری تألیف شده، اما در دوره صفویه به عنوان منبعی مهم برای خوانش تاریخ و برانگیختن عواطف در مجالس عزاداری خوانده می شد و با استقبال عظیم عامه روبه رو شد. این کتاب ذوق تازه ای به جامعه نوبنیاد شیعه بخشید. 

حضور مردم در مراسم‌های دینی:

نکته مهم این است که توجه ایرانیان به مراسم‌های مذهبی را نباید تنها معطوف به مراسم‌های محرم و صفر دانست. بلکه باید خیل عظیم حضور مردم در مراسم‌های مختلف مذهبی و دینی را هم دید.

مراسم‌هایی مثل شب‌های قدر که عده فراوانی خود را به مساجد می‌رسانند و شب تا صبح را به عبادت و شب زنده داری می‌پردازند و یا حضور پررنگ جوانان در مراسمهایی همچون اعتکاف، همچنین جمعیت فراوانی که در ایام فاطمیه به اقامه عزا داری برای مادر سادات می‌پردازند.

و یا در جشن ها و اعیاد مذهبی ، همچون اعیاد شعبانیه و یا جشن بزرگ غدیر مردم حضوری چشمگیر و پر رنگ دارند بالاخص مهمانی چند کیلومتری غدیر نمادی از همین حضور پرشور مردم در این مراسم مذهبی است. و یا خیل حضور مردم در اماکن مقدس همچون مشهد و قم و شیراز و امامزاده‌ها و همچنین مسجد مقدس جمکران نشان از دینداری مردم در جامعه دارد. 

گرایش مردم به دین، ارزش‌ها، خدا، پیامبر(ص)، امیرالمومنین، اهل بیت(ع)، امام‌ حسین(ع) و عاشورا، بعد از انقلاب و در عصر جمهوری اسلامی بیشتر شده است.

 گرایش مردم به دین در چهار دهه اخیر افزایش تصاعدی و جهشی و لگاریتمی داشته است و این افزایش قابل توجه را هم با «نظرسنجی» و هم با منطق دیگری که ارزیابی «ترندها» و بررسی «روندها» است می‌توان اثبات کرد. مگر می توان اجتماعات میلیونی و مناسک گروهی را در فهم جامعه ایرانی دخیل ندانست و توجه به «غدیر» و «اربعین» که یکی از اضلاع تمدّنی ما هستند را به راحتی و بدون تفسیر، رها کرد؟

پیمایش ملی سنجش دین‌داری ایرانیان:

این پیمایش که توسط یکی از اصلی‌ترین مراکز پیمایش و نظرسنجی در ایران، یعنی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) انجام و منتشر شده است، آمارهای مهمی دربارۀ میزان دین‌داری و سطح اعتقادات مردم در جامعۀ پس از انقلاب ارائه می‌دهد. جامعۀ آماری این پژوهش، تمامی افراد ۱۸ سال به بالای خانواده‌های شهری و روستایی ساکن در همۀ استان‌های کشور است؛ لذا یک طرح پژوهشی دقیق و قابل‌اطمینان است.

مطابق این پیمایش۷/۹۸ مردم معتقدند که خداوند وجود دارد، ۷/۰درصد مردم در وجود خدا شک دارند، ۵/۰ درصد مردم اعتقادی به وجود خداوند ندارند و ۲/۰ درصد دربارۀ این سؤال اظهار بی‌اطلاعی کردند. ۲/۰ درصد جامعۀ آماری نیز به این سؤال پاسخ نداند. به‌عبارت‌دیگر، تنها ۵/۰ درصد مردم هستند که اعتقادی به توحید به‌عنوان یکی از اصول‌دین نداشته‌اند و اتفاقاً ۹ درصد از مردم که دهه‌ها پس از انقلاب زندگی کرده و از جنس و سن و طبقات اجتماعی مختلف هستند، معتقد به توحید هستند.

سؤال دیگر این طرح پژوهشی دربارۀ اعتقاد به معاد و روز قیامت و زندگی پس از مرگ، به‌عنوان یکی دیگر از اصول‌دین بوده است. ۲/۹۷ درصد مردم به معاد اعتقاد داشته و تنها ۴/۱ درصد مردم هیچ اعتقادی به آن ندارند.

وضعیت سه اصول‌دین دیگر نیز بدین‌گونه است: دربارۀ اعتقاد به نبوت پیامبر اسلام (ص) ۱/۹۸ درصد مردم معتقد و ۸/۰ درصد بی‌اعتقاد، دربارۀ عدل ۵/۹۶ درصد معتقد و۹/۰ درصد بی‌اعتقاد و دربارۀ امامت ائمۀ شیعه، ۵/۷۸ درصد مردم معتقد و ۱ درصد مردم مخالف یا کاملاً مخالف بودند. به نظر می‌رسد علت اینکه شاخص اعتقاد به امامت نسبت به دیگر شاخص‌ها معتقد کمتری دارد، حضور شهروندان اهل‌سنت در این پیمایش است. شاهد مثال آنکه تعداد مخالفان مسئلۀ امامت تنها ۱ درصد است که تقریباً معادل مخالفان بقیۀ اصول‌دین است و هم‌زمان در نظرسنجی دیگر این پیمایش ۸۰ درصد مردم به عصمت ائمه معتقد بودند و ۸۲ درصد مردم به قیام صاحب‌الزمان (عج) و حکومت عادلانۀ مهدوی اعتقاد داشتند.

دیگر نظرسنجی‌های این پیمایش، کلام قرآن بودن خداوند، اعجاز قرآن کریم، اعتقاد به بهشت رفتن نیکوکاران و به جهنم رفتن بدکاران، عصمت پیامبر اکرم (ص)، اعتقاد به وجود ملائکه و اعتقاد به وجود شیطان است که میزان معتقدان به همۀ آن‌ها بیش از ۹۰ درصد مردم و مخالفان این‌ها در همۀ موارد زیر ۳ درصد است.

جمهوری اسلامی سبب رشد دین:

بررسی آمارها و پیمایش‌های مختلف نشان می‌دهد که علی‌رغم آنچه ضدانقلاب القا کرده و آن را در بین برخی به‌عنوان یک باورعوامانه جا انداخته است،تشکیل جمهوری اسلامی و احیای فقه و احکام اسلامی، نه‌تنها موجب گریز مردم از دین نشده که اتفاقاً هم ازلحاظ کمی و هم ازلحاظ کیفی، دین‌داری مردم را رشد و ارتقا داده است. برخی آمارهایی که دراین یادداشت بیان شد، مشت نمونه خرواری است که قاطعانه ثابت می‌کند دین از سیاست تفکیک‌ناپذیر است و تشکیل حکومت دینی کیفیت دین‌داری مردم را حتی بین نسل‌های جدید بالاتر برده و مجالی برای احیای ارزش‌ها و مناسک دینی فراهم کرده است.